2002/378/EG: Beschikking van de Commissie van 17 oktober 2001 betreffende de staatssteun die Duitsland aan Mesacon Messelektronik GmbH heeft verleend (Voor de EER relevante tekst) (kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 3065)
2002/378/EG: Beschikking van de Commissie van 17 oktober 2001 betreffende de staatssteun die Duitsland aan Mesacon Messelektronik GmbH heeft verleend (Voor de EER relevante tekst) (kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 3065)
2002/378/EG: Beschikking van de Commissie van 17 oktober 2001 betreffende de staatssteun die Duitsland aan Mesacon Messelektronik GmbH heeft verleend (Voor de EER relevante tekst) (kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 3065)
Publicatieblad Nr. L 134 van 22/05/2002 blz. 0063 - 0072
Beschikking van de Commissie
van 17 oktober 2001
betreffende de staatssteun die Duitsland aan Mesacon Messelektronik GmbH heeft verleend
(kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 3065)
(Slechts de tekst in de Duitse taal is authentiek)
(Voor de EER relevante tekst)
(2002/378/EG)
DE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN,
Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, inzonderheid op artikel 88, lid 2,
Gelet op de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte, inzonderheid op artikel 62, lid 1, onder a),
Na de belanghebbenden overeenkomstig de genoemde artikelen te hebben aangemaand hun opmerkingen te maken,
Overwegende hetgeen volgt:
I. PROCEDURE
(1) Bij schrijven van 22 december 1999, dat op 10 januari 2000 werd ontvangen, heeft Duitsland de Commissie in kennis gesteld van staatssteun ten gunste van Mesacon Messelektronik GmbH Dresden. De vragen die de Commissie dienaangaande stelde in een brief van 26 januari 2000, werden bij schrijven van 8 maart 2000, dat op 9 maart 2000 geregistreerd werd, beantwoord. De Commissie stelde verdere vragen bij schrijven van 19 april 2000, die op 5 juni 2000 beantwoord werden.
(2) De Commissie heeft Duitsland bij schrijven van 27 oktober 2000 in kennis gesteld van haar besluit de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag, in te leiden ten aanzien van staatssteun ten bedrage van 2,25 miljoen DEM ten gunste van Mesacon Messelektronik GmbH, Dresden.
(3) Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen bekendgemaakt(1). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen over de betrokken steun te maken. Zij heeft van de belanghebbenden geen opmerkingen ter zake ontvangen.
(4) Het antwoord van Duitsland op de inleiding van de formele onderzoeksprocedure was vervat in een brief van 19 december 2000, die op diezelfde dag werd ontvangen. Verdere inlichtingen werden op 10 januari 2001 verstrekt. Naar aanleiding van bijkomende vragen die de Commissie op 4 april 2001 stelde, verstrekte Duitsland op 31 mei 2001 nadere informatie, waarvan de ontvangst de volgende dag werd geregistreerd.
II. BESCHRIJVING
A. De onderneming
(5) Mesacon Messelektronik GmbH Dresden (hierna MMED) is de tweede afsplitsingsconstructie ("Auffanggesellschaft") van het vroegere Messelektronik Dresden (hierna MED). MMED is momenteel een ingenieursbureau dat gespecialiseerd is in de ontwikkeling van radiometrische en laseroptische meetsystemen, met name voor de staal- en aluminiumindustrie.
(6) MMED werd op 3 december 1997 opgericht door de heer Riegel, die de activa verwierf van de failliete onderneming Neue Messelektronik Dresden (hierna NMED), die op haar beurt een afsplitsingsconstructie van het voormalige MED was.
(7) MMED heeft momenteel circa 20 werknemers in dienst. In 2000 behaalde zij een omzet van 4,1 miljoen DEM en beschikte zij over activa ter waarde van 28 miljoen DEM. De heer Riegel is de enige aandeelhouder. De medewerkers zijn stille vennoten die een aandeel van 10 % in de winst hebben.
(8) De onderneming is gevestigd in Dresden, Saksen, een steunzone ex artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag met een werkloosheidspercentage van 15 %.
B. De herstructurering
(9) Als onderneming in een centraal geleide economie beschikte de voormalige MED over weinig kapitaal, inadequaat management en ontoereikende economische structuren. Deze problemen werden doorgegeven aan NMED. Aangezien noch MED noch NMED ingrijpend werden geherstructureerd, werd een deel van deze structurele tekortkomingen overgeërfd door MMED.
(10) De eerste herstructureringsmaatregelen werden uitgevoerd in december 1997, toen MMED werd opgericht. De herstructurering loopt tot december 2001. Volgens de inlichtingen van Duitsland zijn evenwel al de meeste herstructureringsmaatregelen ten uitvoer gelegd, zodat in 2001 de herstructurering feitelijk alleen geconsolideerd hoeft te worden.
(11) De herstructurering hield in dat MMED werd veranderd in een ingenieursbureau dat zich vooral zou bezighouden met ontwerpen; de productie zou worden stopgezet en de vaste kosten zouden worden verlaagd. Deze omschakeling van een productieonderneming naar een ingenieursbureau had tot gevolg dat de hoofdactiviteit van de vroegere NMED werd gestaakt en dat de werkzaamheden werden toegespitst op maatwerk. Met het oog hierop werd het personeel omgeschoold en werd er een nieuw verkoopnetwerk opgebouwd, dat gericht was op de nieuwe klanten van MMED.
(12) Om te beginnen werden in het kader van de herstructurering alle activiteiten op één locatie geconcentreerd. Dit geschiedde reeds in februari 1998.
(13) In de tweede plaats waren er onderzoeks- en ontwikkelingsmaatregelen noodzakelijk om de rentabiliteit op de lange termijn op het gebied van de dikte- en niveaumeettechniek te verzekeren. Voor de diktemeettechniek heeft NMED een nieuw isotopisch systeem ontwikkeld dat de voorloper hiervan, die door MED werd ontworpen, vervangt. Bovendien werd voor de toepassing op dit gebied speciale software ontwikkeld. De nieuwe systemen zijn modulair van opzet en kunnen volgens de eisen van de verschillende klanten worden samengesteld. Op het gebied van de niveaumeettechniek stonden de "Auffanggesellschaft" geen technieken ter beschikking. MMED ontwikkelde hiervoor een eigen systeem alsmede speciale sondes (Kalisondes).
(14) Ten derde moesten er technische systemen voor de meting van oppervlakteruwheid worden ontwikkeld, hetgeen aanzienlijke investeringen alsmede onderzoeks- en ontwikkelingsmaatregelen noodzakelijk maakte om de nieuwe koers van de onderneming met succes te kunnen voortzetten.
(15) Bovendien moest het order- en leveringssysteem aangepast worden aan de omschakeling op maatwerk. De verkoop werd in samenwerking met LDV-Systeme georganiseerd. Laatstgenoemde verkoopt MMED-producten in West-Europa, Zuid-Afrika en Noord-Amerika. Dankzij de ervaring van de vroegere medewerkers van NMED is MMED in staat haar activiteiten in Oost-Europa voort te zetten en op deze markt producten van LDV-Systeme aan de man te brengen. Door deze samenwerking zullen wellicht de verkoopkosten worden verminderd en de productmarkten voor MMED worden vergroot.
(16) En ten slotte moest de onderneming haar bedrijfskapitaal verhogen om lopende en toekomstige orders te kunnen afhandelen.
(17) De totale kosten van het herstructureringsplan werden aanvankelijk op 4,436 miljoen DEM geraamd. In dit bedrag waren aanvankelijk verschillende onderzoeks- en ontwikkelingsmaatregelen inbegrepen die voor een groot deel niet rechtstreeks verband hielden met het hoofddoel van de herstructurering maar betrekking hadden op een gelijktijdig lopend onderzoeks- en ontwikkelingsproject. Dit project werd vanaf het jaar 2000 uitgevoerd zodra de situatie van de onderneming zich gestabiliseerd had en de dringendste herstructureringsmaatregelen waren uitgevoerd. De maatregelen die plaatsvonden in het kader van dit parallelle project werden niet meegerekend bij de herstructureringskosten omdat deze niet betrekking hadden op de herstructurering(2).
(18) De herziene totale kosten van de herstructurering belopen 3,721 miljoen DEM en zijn in de onderstaande tabel samengevat:
Tabel 1
>RUIMTE VOOR DE TABEL>
C. Financiële toezeggingen voor de herstructurering
(19) De totale kosten van de herstructurering werden door de investeerder en de overheid tezamen gefinancierd.
(20) Maatregel A: investeringssubsidies en investeringspremies van de deelstaat Saksen voor een totaal bedrag van 0,320 miljoen DEM ter dekking van een deel van de investeringen in machines en installaties. Aanvankelijk ging het om een bedrag van 0,419 miljoen DEM maar dit is evenwel verminderd in verband met de maximale toegestane steunintensiteiten die voorzien waren in de regelingen op grond waarvan deze steun werd toegestaan.
(21) Maatregel B: een achtergestelde lening van 1,016 miljoen DEM die op 27 augustus 1998 door de Stadtsparkasse Dresden werd verleend tegen een rentevoet van 8,5 %. Aanvankelijk was er 1,5 miljoen DEM toegezegd, maar dit bedrag werd uiteindelijk met 0,484 miljoen DEM verlaagd. Een deel van deze lening zou voor investeringen in machines en installaties gebruikt worden en een ander deel voor projectontwikkeling. De "Kreditanstalt für Wiederaufbau" (KfW) garandeerde 85 % van het debiteurenrisico, wat neerkomt op 0,864 miljoen DEM, door een herfinancieringslening ten gunste van de Stadtsparkasse Dresden. De Bondsregering nam op haar beurt 75 % van het debiteurenrisico voor de herfinancieringslening van KfW voor haar rekening.
(22) Maatregel C: een lening van 0,65 miljoen DEM die op 20 november 1998 door de "Bundesanstalt für vereinigungsbedingte Sonderaufgaben" (hierna "BvS") werd verleend ter financiering van een deel van de investeringen. Indien de Commissie een positieve beschikking geeft, wordt de lening in een subsidie omgezet.
(23) Maatregel D: een tweede lening van de Stadtsparkasse Dresden ten belope van 1,1 miljoen DEM die in 1998 werd verleend. Deze bestond uit een kredietlijn van 0,5 miljoen DEM die op 9 september 1998 werd verleend, en een bedrag van 0,6 miljoen DEM dat op 1 december 1998 werd uitbetaald. Voor 1 miljoen DEM van de lening is de investeerder zelf bij voorrang aansprakelijk en voor het resterende bedrag is de Bürgschaftsbank Sachsen aansprakelijk in het kader van een achtergestelde garantie van 80 %.
(24) Maatregel E: Subsidies van de Bondsregering ten belope van 0,138 miljoen DEM voor onderzoek en ontwikkeling.
(25) Naast zijn persoonlijke garantie voor 1 miljoen DEM van de als maatregel D omschreven lening moest de investeerder uit eigen middelen een bijdrage in contanten van 0,1 miljoen DEM verstrekken (maatregel F). En tenslotte zou er volgens de inlichtingen van Duitsland 0,397 miljoen DEM worden bijgedragen als toekomstige cashflow (maatregel G).
(26) De totale financiering van de herstructurering is vervat in tabel 2, waarin ook wordt aangegeven wie uiteindelijk financieel aansprakelijk is voor de hierboven beschreven maatregelen (bedragen in miljoen DEM):
Tabel 2
>RUIMTE VOOR DE TABEL>
D. Marktanalyse
(27) MMED ontwikkelt, vervaardigt, test en verkoopt radiometrische en laseroptische meetsystemen. De radiometrische systemen van MMED worden toegepast voor metingen van dikte en laagdikte, oppervlakte, ruwheid, niveau, densiteit en kalidensiteit, alsmede lengte-, snelheids- en vlakheidsmetingen. Haar laseroptische systemen worden gebruikt voor de meting van oppervlakteruwheid. Deze systemen zijn alleen bestemd voor de staal- en aluminiumindustrie. MMED is momenteel bezig haar producten te diversifiëren voor toepassingen onder andere in de hout- en kunststofindustrie.
(28) In 1998 werd in de Europese Unie voor bijna 40 miljard EUR aan meetapparatuur (NACE 33.2) geproduceerd. In vergelijking met 1993, toen deze industrietak een ernstige recessie doormaakte, was dit een forse toename. Vanaf 1994 is de productie weer gestegen. De grootste producent in de Europese Unie is Duitsland met een aandeel van 27,7 % in de totale productie van de Europese Unie(3). Om van de verbeterde marktomstandigheden te kunnen profiteren, moeten de producenten in de Europese Unie zich evenwel blijven inspannen om de productiekosten laag te houden en tevens voldoende te investeren in nieuwe technologieën en productontwikkeling om met de fabrikanten in Japan en de Verenigde Staten te kunnen concurreren.
(29) Bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure stelde de Commissie vast dat het zichtbare gebruik in de jaren 1995-1998 gestaag is toegenomen, maar niet volledig voorzag in de vraag. Uit de beschikbare informatie blijkt dat er weliswaar bepaalde aanwijzingen zijn voor een enigszins verminderde economische bedrijvigheid, maar daarover kon evenwel geen uitsluitsel worden verkregen. Verschillende concurrenten spraken bijvoorbeeld van groei in 2000 en zij blijven ook optimistisch voor de toekomst.
(30) De Commissie stelde voorts vast dat de markt voor meetinstrumenten sterk gecompartimenteerd is en zeer uiteenlopende technologieën en afnemers bestrijkt. De referentiemarkten van MMED zijn volgens de Commissie de productie van meetsystemen voor de staal- en aluminiumindustrie. Ook merkte de Commissie op dat de metaalindustrie als geheel veel concurrentie ondervindt van het bestaan van alternatieve materialen en dat de staalindustrie bovendien met een chronische overcapaciteit kampt(4). Duitsland merkte hierbij op dat dit de reden was waarom MMED haar producten heeft gediversifieerd voor andere takken van industrie. Duitsland wees er evenwel ook op dat de ijzer- en staalindustrie in toenemende mate geavanceerde meetapparatuur nodig heeft om tot modernisering en herstructurering te kunnen overgaan. Daarom bestaat er steeds meer behoefte aan betrouwbaardere, nauwkeurigere en snellere analyses. Met betrekking tot de aluminiumindustrie constateerde de Commissie dat deze door een toenemend hergebruik van metaal, met name in de sectoren vervoer en verpakking, een groei doormaakt.
(31) Geconcludeerd kan worden dat de onderhavige sector zeer dynamisch is maar dat er een hevige concurrentie bestaat die de ondernemingen tot grote investeringen dwingt teneinde tegemoet te komen aan de vraag naar specialisatie.
III. REDENEN VOOR DE INLEIDING VAN DE FORMELE ONDERZOEKSPROCEDURE
(32) Op 27 oktober 2000 leidde de Commissie de formele onderzoeksprocedure in ten aanzien van de financiële maatregelen die aan MMED werden toegestaan. De Commissie kon niet vaststellen of MMED een kleine of middelgrote onderneming (hierna KMO) is; zij was de mening toegedaan dat de aan haar toegestane financiële maatregelen steun vormen in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag, en zij betwijfelde of deze verenigbaar was met de gemeenschappelijke markt.
(33) Op basis van de verstrekte informatie kon niet worden uitgesloten dat er ten tijde van de steunverlening betrekkingen op het niveau van management of onderneming bestonden met de voormalige Mesacon Gesellschaft für Messtechnik mbH Dortmund. Voorts was de verstrekte informatie onvoldoende om te kunnen vaststellen of LDV-Systeme GmbH, TSI Inc. en MMED tezamen als economische eenheid actief waren.
(34) De Commissie was van mening dat de steunmaatregelen ten gunste van MMED voor een totaal bedrag van 2,25 miljoen DEM moeten worden beoordeeld als ad hocsteun in de zin van artikel 87, lid 3, onder c, van het EG-Verdrag en in de zin van de communautaire kaderregeling voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(5) (hierna "de kaderregeling"). Op grond van de informatie waarover zij beschikte, betwijfelde de Commissie of aan de criteria van deze kaderregeling was voldaan. De door Duitsland beschreven herstructureringsmaatregelen leken onvoldoende te zijn om als een levensvatbaar herstructureringsprogramma te kunnen worden gekenschetst. De Commissie kon niet beoordelen aan de hand van de verstrekte informatie of de verwachte financiële resultaten van MMED realistisch zijn en of de onderneming op eigen kracht op de markt actief zou kunnen zijn. Voorts kon de Commissie niet uitsluiten dat de steun tot buitensporige vervalsing van de mededinging zou leiden. En ten slotte kon de Commissie niet met zekerheid zeggen of de steun tot het voor de uitvoering van de herstructurering strikt noodzakelijke minimum zou worden beperkt en of deze in een passende verhouding tot de totale herstructureringskosten stonden.
(35) De Commissie heeft geen opmerkingen van belanghebbenden ontvangen.
IV. OPMERKINGEN VAN DUITSLAND
(36) In zijn antwoord op de inleiding van de formele onderzoeksprocedure verschafte Duitsland meer duidelijkheid omtrent de KMO-status van de onderneming. Duitsland toonde aan dat, afgezien van de samenwerking bij de verkoop, er geen verdere betrekkingen bestonden op het niveau van management of onderneming met de voormalige Mesacon Gesellschaft für Messtechnik mbH Dortmund. Deze onderneming werd geliquideerd en een deel van het personeel ging over naar LDV-Systeme GmbH, die laseroptische meetsystemen ontwikkelt en verkoopt. Een deel van de activa van Mesacon Gesellschaft für Messtechnik mbH Dortmund werd overgenomen door de Amerikaanse concurrent TSI Inc., waarvan een deel van het personeel eveneens overging naar LDV-Systeme GmbH. Duitsland toonde evenwel aan dat deze ondernemingen niet gezamenlijk actief zijn.
(37) Duitsland verstrekte bovendien uitgebreide informatie over het herstructureringsplan dat in deel II B wordt beschreven.
V. BEOORDELING
(38) MMED is een afsplitsingsconstructie ("Auffanggesellschaft") die de werkzaamheden voortzet en de activa overneemt van een failliete onderneming die zelf alle passiva behoudt. Volgens Duitsland zijn noch MMED noch NMED, de beide afsplitsingsconstructies van de voormalige MED, als dochterondernemingen opgericht voor de failliet verklaarde ondernemingen. Ze werden beide door de betreffende curator aan verschillende investeerders verkocht. Om deze redenen blijft deze beoordeling beperkt tot de overheidsmaatregelen ten gunste van MMED.
(39) De informatie die na de inleiding van de formele onderzoeksprocedure is verstrekt, heeft bij de Commissie de twijfel weggenomen omtrent de vraag of MMED, LDV-Systeme GmbH en TSI Inc. niet een economische eenheid zijn. Derhalve komt de Commissie tot de conclusie dat MMED een KMO in de zin van de communautaire kaderregeling inzake overheidssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen(6) is.
A. Steunmaatregelen in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag
(40) In de periode waarin de onderhavige financiële maatregelen werden toegestaan, beschikte MMED over weinig kapitaal, zij kampte met verliezen en had als gevolg van de faillissementsprocedure het vertrouwen van haar traditionele afnemers verloren. De onderneming bevond zich bijgevolg in moeilijkheden.
(41) Zoals reeds bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, kunnen, met uitzondering van 1 miljoen DEM van een lening (maatregel D) waarvoor de investeerder persoonlijk garant staat, de overige financiële maatregelen ten gunste van MMED worden aangemerkt als steun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag. Deze maatregelen zijn met staatsmiddelen bekostigd en hebben de in moeilijkheden verkerende onderneming voordelen verschaft die zij niet van een particuliere investeerder zou hebben verkregen. Aangezien op de productmarkt van MMED in Europa concurrenten voorhanden zijn en handel bestaat, dreigen de steunmaatregelen de concurrentie op de gemeenschappelijke markt te vervalsen en het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig te beïnvloeden.
a) Bestaande steunregelingen
(42) Zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, berusten de subsidies van maatregel A op door de Commissie goedgekeurde regelingen(7). Blijkens de beschikbare informatie voldoet deze regionale investeringssteun aan de maxima en voorwaarden die de Commissie heeft vastgelegd in haar beschikking tot goedkeuring van de regelingen op grond waarvan de steun werd verleend. Zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, vormen deze maatregelen een bestaande steunregeling die niet opnieuw door de Commissie hoeft te worden beoordeeld.
(43) De subsidies voor onderzoek en ontwikkeling (maatregel E) werden eveneens op grond van door de Commissie goedgekeurde steunregelingen verleend(8). Weliswaar werd de Commissie pas van de toekenning ervan op de hoogte gesteld nadat de formele onderzoeksprocedure was ingeleid, maar zij heeft evenwel na verificatie vastgesteld dat aan de in deze regeling vastgelegde voorwaarden werd voldaan, met name wat betreft de maximale steunintensiteit en de voorschriften inzake cumulering van steun. Op grond van de beschikbare informatie moeten deze subsidies als een bestaande steunregeling worden aangemerkt, die niet opnieuw door de Commissie hoeft te worden beoordeeld.
(44) Het bedrag van de steun in kwestie moet in aanmerking worden genomen bij de beoordeling van de vraag of de steunmaatregelen in hun geheel in een passende verhouding staan tot het gestelde doel.
b) Ad-hocsteun
(45) De achtergestelde lening van de Stadtsparkasse Dresden ten belope van 1,016 miljoen DEM, die door een herfinancieringslening van de KFW wordt gegarandeerd (maatregel B), is naar verluidt op grond van een goedgekeurde steunregeling tot bevordering van onderzoek en ontwikkeling door KMO's toegestaan(9). Zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, voorziet de steunregeling niet uitdrukkelijk in de toekenning van achtergestelde leningen uit staatsmiddelen aan ondernemingen in moeilijkheden; bovendien wordt het op grond van de regeling toegestane maximum voor de honoreringsgarantie met 10 % overschreden. Op grond van de beschikbare informatie blijft de Commissie derhalve bij haar mening dat er blijkbaar niet is voldaan aan de voorwaarden van de onderhavige regeling en dat het totale bedrag van 1,016 miljoen DEM als nieuwe steunmaatregel moet worden beoordeeld.
(46) Zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, wordt de lening van de BvS ten belope van 0,65 miljoen DEM (maatregel C) evenals als ad hoc-steun beschouwd, aangezien er geen goedgekeurde rechtsgrondslag voor deze lening bestaat.
(47) Het debiteurenrisico voor de lening van 0,1 miljoen DEM (maatregel D) werd, zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd geconstateerd, door een achtergestelde garantie van 80 % voor eigen risico gedekt door de Bürgschaftsbank Sachsen, waarover de deelstaat zeggenschap heeft, en door de Stadtsparkasse Dresden. Gezien de moeilijkheden van de onderneming ten tijde van de toekenning van de lening en gezien het ontbreken van particuliere zekerheden en het bestaan van een overheidsgarantie wordt dit bedrag als steun beschouwd. Aangezien hiervoor geen goedgekeurde rechtsgrondslag bestaat, moet deze lening als ad-hocsteun worden beoordeeld.
B. Vrijstelling van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag
(48) De steun aan MMED voor een totaal bedrag van 1,766 DEM moet als ad-hocsteun worden beoordeeld. Op grond van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag is staatssteun aan individuele ondernemingen onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt voorzover deze het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt of de mededinging op de gemeenschappelijke markt vervalst of dreigt te vervalsen. Dergelijke steun is in principe onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, tenzij deze onder de werkingssfeer valt van de afwijkingen die in artikel 87, leden 2 en 3, van het EG-Verdrag zijn voorzien.
(49) De vrijstellingen van artikel 87, lid 2, van het EG-Verdrag zijn in dit geval niet van toepassing, aangezien deze steunmaatregelen niet van sociale aard zijn noch aan individuele verbruikers ten goede komen en evenmin bedoeld zijn voor het herstel van schade veroorzaakt door natuurrampen op andere buitengewone gebeurtenissen. Evenmin betreft het steun voor de economie van bepaalde streken van de Bondsrepubliek die nadeel ondervinden van de deling van Duitsland.
(50) Op grond van artikel 87, lid 3, onder a) en c), van het EG-Verdrag, kunnen bepaalde steunmaatregelen worden ontheven van het steunverbod. In dit geval is artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag van belang, aangezien het voornaamste doel van de steun niet de regionale ontwikkeling is maar het herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn van een onderneming in moeilijkheden. Bijgevolg kan de Commissie staatssteun toestaan die verleend wordt ter bevordering van de economische ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.
(51) In haar kaderregeling(10) heeft de Commissie de voorwaarden voor een gunstige beoordeling vastgelegd. Aangezien de onderhavige ad-hocherstructureringssteun vóór oktober 1999 werd uitgekeerd, moet de Commissie de kaderregeling van 23 december 1994(11) toepassen. Zij is van mening dat geen enkele andere communautaire kaderregeling in dit geval van toepassing is.
a) Onderneming in moeilijkheden
(52) De algemene regel is dat een pas opgerichte onderneming niet als een onderneming in moeilijkheden in de zin van de voornoemde kaderregeling kan worden beschouwd. Vanwege de buitengewone veranderingen die zich in de nieuwe deelstaten voltrekken, blijft de Commissie echter voorlopig deze kaderregeling toepassen bij afsplitsingsconstructies (de zogenaamde "Auffanglösungen" die bestaan uit de oprichting van een nieuwe onderneming in aansluiting op een faillissementsprocedure) waarbij de activiteiten van de vroegere onderneming worden voortgezet en afzonderlijke activa niet gewoon verkocht worden. Dit is bij MMED het geval(12).
(53) MMED was ten tijde van haar oprichting verliesgevend. De werkzaamheden moesten op één plaats worden geconcentreerd en de installaties en machines van ondernemingen moesten worden ingeruild of gemoderniseerd teneinde het hoofd te kunnen bieden aan de concurrentie op de markt. Aangezien daarenboven was gebleken dat de traditionele bedrijfsactiviteiten van NMED niet levensvatbaar waren, moest MMED in een ingenieursbureau worden veranderd, hetgeen alleen via een herstructurering kon worden bereikt. Bovendien zou de onderneming volgens Duitsland zonder een gezamenlijk optreden, met inbegrip van de interventie door de BvS, niet in staat zijn geweest om externe financiering van banken te verkrijgen. MMED was daarom ten tijde van de toekenning van de onderhavige ad-hocsteun een onderneming in moeilijkheden.
b) Herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn
(54) Herstructureringssteun wordt alleen verleend indien er een haalbaar, coherent en ingrijpend plan voorhanden is om de levensvatbaarheid op lange termijn binnen een redelijkheidsbestek te herstellen. Bijzonder belangrijk is het precieze tijdschema van de herstructurering. Tot de herstructurering behoort de afstoting van activiteiten die zelfs na de herstructurering structureel verliesgevend zouden zijn. Volgens de inlichtingen van Duitsland zijn alleen de rendabele activiteiten van NMED door MMED overgenomen.
(55) Bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure verklaarde de Commissie te betwijfelen of de weinige maatregelen die door Duitsland waren beschreven, gekenschetst konden worden als een herstructureringsplan dat tot het herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn zou leiden. In zijn antwoord op de inleiding van de formele onderzoeksprocedure verstrekte Duitsland, zoals in deel II B wordt beschreven, zeer uitgebreide informatie over de herstructureringsmaatregelen die de onderneming had genomen. De Commissie is van mening dat de herstructureringsmaatregelen een levensvatbaar herstructureringsprogramma in de zin van de kaderregeling vormen.
(56) Daarenboven heeft Duitsland recente cijfers verstrekt die een matige, maar realistische stijging van omzet en winst in het vooruitzicht stellen (tabel 3)(13):
Tabel 3
>RUIMTE VOOR DE TABEL>
(57) Volgens de meest recente inlichtingen van Duitsland werd de onderneming in 1999, dat wil zeggen een jaar eerder dan aanvankelijk was voorzien, kostendekkend. De Commissie stelt vast dat de bedrijfsresultaten van de onderneming weliswaar heel dicht bij de oorspronkelijke verwachtingen liggen, maar dat de prognoses voor de verschillende posten wel is veranderd. Duitsland schreef dit toe aan de gewijzigde voorschriften van de deelstaat Saksen voor de opstelling van de balans. Bovendien werden de investeringen grotendeels geactiveerd in 1998 en 2000, wat tot hogere afschrijvingen en slechtere bedrijfsresultaten leidde. De herstructureringsmaatregelen werden overwegend in het jaar 2000 afgerond, hetgeen de reden is waarom de onderneming zich meer op de herstructurering dan op de afzet van haar producten concentreerde. Bovendien konden de orders die in dat jaar waren ontvangen(14), ten dele slechts in 2001 worden afgehandeld. Daarom zijn de omzetcijfers voor 2000 lager dan aanvankelijk was voorzien. Hierbij maakt Duitsland evenwel de kanttekening dat de orders die voor dit jaar zijn ontvangen, reeds circa 80 % van de verwachte omzet uitmaken.
(58) De meest recente financiële cijfers bevestigen dat MMED haar aanvankelijke moeilijkheden heeft overwonnen. De onderneming kan met het bedrijfsresultaat alle kosten met inbegrip van afschrijvingen dekken. Naar de mening van de Commissie weerspiegelen de gewijzigde cijfers het feit dat MMED actief is op een markt waar door de hevige concurrentie slechts matige winstmarges voor het midden- en kleinbedrijf mogelijk zijn. Voorts stelt de Commissie vast dat de omzet voor 2001, het jaar waarin de herstructurering zal zijn afgesloten, grotendeels verzekerd is. Bijgevolg is de Commissie van mening dat door de herstructurering de rentabiliteit weer is hersteld en dat de onderneming op eigen kracht het hoofd kan bieden aan de concurrentie.
c) Geen buitensporige vervalsing van de mededinging
(59) De herstructurering moet maatregelen omvatten om de nadelige gevolgen voor concurrenten zoveel mogelijk te compenseren. De steun zou anders het gemeenschappelijk belang schaden en niet in aanmerking komen voor een vrijstelling op grond van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag. Wanneer uit een objectieve beoordeling van de vraag- en aanbodzijde blijkt dat er geen structurele overcapaciteit bestaat op de relevante markt waarop de begunstigde actief is, dan is een capaciteitsvermindering overbodig. Om te bepalen hoe het voortbestaan van MMED van invloed is op de markt en op de concurrenten, moet het productievolume van de onderneming in aanmerking worden genomen, alsmede het feit dat de steun verleend wordt in een steunzone in de zin van artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag.
(60) Op grond van de beschikbare informatie is de Commissie van mening dat er geen duidelijke aanwijzingen zijn dat er overcapaciteit is op de markt waarop MMED actief is. Daarom hoeft volgens de Commissie de capaciteit niet te worden verminderd.
(61) Daarnaast houdt de Commissie rekening met het feit dat MMED geen productieonderneming is maar een klein ingenieursbureau dat verschillende meetsystemen volgens de specificaties van zijn klanten ontwerpt. Zijn productie richt zich derhalve naar de vraag. Duitsland heeft de Commissie medegedeeld dat MMED momenteel 19 voltijdse werknemers en één deeltijdse arbeidskracht in dienst heeft, wat een vermindering is ten opzichte van de 22 medewerkers die door de afsplitsingsconstructie zijn overgenomen.
(62) Gezien het feit dat MMED een kleine onderneming is in een steunzone in de zin van artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag, komt de Commissie tot de slotsom dat de concurrenten niet worden benadeeld.
d) Steun in verhouding tot de kosten en baten van de herstructurering
(63) De steun moet worden beperkt tot het voor de uitvoering van de herstructurering strikt noodzakelijke minimum en in verhouding staan tot de totale herstructureringskosten. Bovendien moet de begunstigde een belangrijke bijdrage aan de herstructureringskosten leveren. Tevens moet de steun in zodanige vorm worden verleend dat de onderneming niet de beschikking krijgt over extra middelen die zouden kunnen worden gebruikt voor agressieve, marktvervalsende activiteiten die geen verband houden met het herstructureringsproces.
(64) In het geval van MMED beloopt de steun 2,224 miljoen DEM. De Commissie stelt vast dat het totale bedrag van de steun verlaagd werd ten opzichte van de oorspronkelijke plannen ten tijde van de inleiding van de formele onderzoeksprocedure en dat 20 % van deze steun onder goedgekeurde steunregelingen valt. Bovendien werden de maatregelen A en D in tranches uitgekeerd om eventuele verstoringen van de mededinging te compenseren.
(65) De kosten van de herstructurering van MMED worden geraamd op in totaal 3,721 miljoen DEM. Volgens de inlichtingen van Duitsland draagt de investeerder als volgt bij aan de herstructurering:
- persoonlijke garantie van de heer Riegel voor de door de Stadtsparkasse Dresden verleende lening van 1 miljoen DEM. Volgens de voorwaarden van deze preferente garantie is het de investeerder verboden om persoonlijke bezittingen te verkopen;
- een contant bedrag van 0,1 miljoen DEM dat door de investeerder werd ingebracht;
- cashflow voor een bedrag dat aanvankelijk op 0,667 miljoen DEM en later op 0,397 miljoen DEM becijferd werd, als bijdrage van de onderneming. Zoals bij de inleiding van de formele onderzoeksprocedure werd vastgesteld, kunnen deze intern vrijgemaakte financiële middelen niet als belangrijke bijdrage in de zin van de kaderregeling worden beschouwd, aangezien deze goeddeels rechtstreeks of onrechtstreeks zijn toe te schrijven aan overheidsmaatregelen ten gunste van MED, NMED en ten slotte MMED. Aangezien er bovendien geen bewijs is geleverd dat deze cashflow daadwerkelijk werd gegenereerd en een deel van de reserves vormt, kunnen binnenkort verwachte inkomsten niet als belangrijke bijdrage in de zin van de kaderregeling worden beschouwd.
(66) De Commissie komt derhalve tot de slotsom dat de bijdrage van de investeerder 1,1 miljoen DEM bedraagt, wat neerkomt op een aandeel van 29,56 % in de totale herstructureringskosten. Rekening houdend met het feit dat MMED een KMO is en dat de overnemer hierin zijn privé-vermogen heeft geïnvesteerd, kan worden gezegd dat de eigen bijdrage van de investeerder in dit geval als belangrijk kan worden aangemerkt.
(67) Het bedrag van de steun kan voor een onderneming van de grootte van MMED als beperkt worden beschouwd. De steun is hoofdzakelijk bedoeld voor de financiering van investeringen en de ontwikkeling van nieuwe onderzoeksresultaten, hetgeen van wezenlijk belang is voor de onderneming om met succes te kunnen opereren op de markt. Bijgevolg kan worden geconcludeerd dat het steunbedrag beperkt is tot het strikt noodzakelijke minimum en in een passende verhouding staat zowel tot de eigen bijdrage van de investeerder als tot de voordelen die van de herstructurering worden verwacht.
e) Volledige uitvoering van het herstructureringsplan
(68) Een onderneming die herstructureringssteun ontvangt, moet het aan de Commissie voorgelegde en door haar goedgekeurde herstructureringsplan volledig uitvoeren. Duitsland verklaart dat het herstructureringsplan grotendeels is uitgevoerd en verplicht zich ertoe verslag uit te brengen over de volledige uitvoering van het plan.
VI. CONCLUSIE
(69) De Commissie komt tot de slotsom dat Duitsland in strijd met artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag de onderhavige steunmaatregelen op onwettige wijze heeft toegekend. Niettemin is de Commissie om de hiervoor uiteengezette redenen van mening dat de steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt,
HEEFT DE VOLGENDE BESCHIKKING GEGEVEN:
Artikel 1
De staatssteun ten belope van 1,766 miljoen DEM (0,908 miljoen EUR) die Duitsland aan Mesacon Messelektronik GmbH heeft verleend, is overeenkomstig artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag met de gemeenschappelijke markt verenigbaar.
Artikel 2
Deze beschikking is gericht tot de Bondsrepubliek Duitsland.
Gedaan te Brussel, 17 oktober 2001.
Voor de Commissie
Mario Monti
Lid van de Commissie
(1) PB C 37 van 3.2.2001, blz. 29.
(2) Deze onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten werden door de onderneming zelf en door de Bondsrepubliek in het kader van goedgekeurde steunregelingen gefinancierd.
(3) Panorama der EU-Industrie 1999, hoofdstuk 12, blz. 325.
(4) Beschikking van de Commissie van 26 november 1997 in zaak IV/36.069 Wirtschaftsvereinigung Stahl (PB L 1 van 3.1.1998, blz. 10).
(5) Kaderregeling van 1994 (PB C 368 van 23.12.1994, blz. 12). Zie ook de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden (mededeling aan de lidstaten en voorstel voor dienstige maatregelen) van 1999 (PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2).
(6) PB C 213 van 23.7.1996, blz. 4.
(7) Zesentwintigste kaderprogramma van het gemeenschappelijke actieprogramma ("Gemeinschaftsaufgabe") tot bevordering van investeringen (C 52/97 ex N 123/97) en de wet op de investeringspremies ("Investitionszulagegesetz 1999") (N 702/97, SG (98) D/12438). Maatregelen uit hoofde van deze wet worden als regionale investeringssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag beschouwd en worden door de Commissie toegestaan op grond van de vrijstelling die in artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag is voorzien.
(8) Innoverend vermogen van kleine en middelgrote ondernemingen ("Innovationskompetenz mittelständischer Unternehmen") N 357/98, SG (98) D/8229 van 2 oktober 1998 en programma tot bevordering van onderzoek, ontwikkeling en innovatie door KMO's en externe instellingen voor industrieel onderzoek in de nieuwe deelstaten, N 331/96, SG (97) D/482 van 23 januari 1997.
(9) Participatiekapitaal voor kleine technologiebedrijven, N 582/97, SG (97) D/9490, van 14 november 1997.
(10) Zie voetnoot 6.
(11) Onder punt 7.5 van de communautaire richtsnoeren van de reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden van 9 juli 1999 wordt het volgende bepaald: "de Commissie zal de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt van alle reddings- en herstructureringssteun die zonder toestemming van de Commissie en derhalve in strijd met artikel 88, lid 3, van het Verdrag, wordt toegekend, onderzoeken: a) op de grondslag van deze richtsnoeren indien de steun, of een gedeelte daarvan, na de bekendmaking van de richtsnoeren in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen is toegekend..." (PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2).
(12) Zie ook voetnoot 10 van de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden van 9 juli 1999 (PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2).
(13) Tabel 3 is een samenvatting van de winst- en verliesrekening. Niet alle posten zijn vermeld.
(14) De orderportefeuille voor het jaar 2000 bedroeg in totaal 4,742 miljoen DEM.