Advies van het Comité van de Regio's over De rol van onderwijs en bewustmaking bij de bevordering van duurzame ontwikkeling

BIJLAGE

I. Goede praktijkvoorbeelden uit de antwoorden op de vragenlijst

Bulgarije

De Bulgaarse gemeente Dobritsj is van plan actief campagne te voeren onder kinderen, studenten en volwassenen om hen ervan bewust te maken dat afval voortaan moet worden gescheiden. De gemeente zal daartoe gebruik maken van voorlichtingsmateriaal en een beroep doen op lokale kranten, radio en televisie. In een later stadium is de gemeente bereid haar ervaringen met de invoering van afvalscheiding en de uitkomsten van de campagne met het CvdR te delen.

Cyprus

De Grieks-Cypriotische stad Αyios Αthanasios heeft een „milieuonderwijsteam” opgericht, bestaande uit oud-leraren met veel kennis op dit terrein. Inmiddels hebben de deelnemers aan het Grundtvig-programma een project opgezet om de aandacht te vestigen op milieuvraagstukken. Αyios Αthanasios is de belangrijkste organisator van dat project. De onderwijsinstellingen die een beroep op het team doen om milieubescherming, recycling, duurzaamheid enz. te bevorderen, werken reeds nauw samen.

Spanje

De dienst Milieu van de gemeente Madrid. (directoraat-generaal Duurzaamheid en Agenda 21, departement Onderwijs voor duurzame ontwikkeling) heeft een project opgezet getiteld „Aandacht voor milieu bij sportevenementen”. Doel hiervan is om milieueducatie door middel van sport te stimuleren, om milieucriteria in te voeren bij de organisatie van sportevenementen en om milieu- en stadsvriendelijk gedrag en kennis onder de organisatoren van evenementen, sporters en toeschouwers te bevorderen. Het project richt zich op drie terreinen:

Afhankelijk van hun milieugevolgen kunnen er drie soorten sportevenementen worden onderscheiden:

Maatregelen om de milieugevolgen van sportevenementen te beperken (waarbij met name wordt gelet op de aspecten afval, mobiliteit en energie- en waterverbruik) kunnen worden ingedeeld in voorbeelden van goede praktijken die voor, tijdens of na het evenement worden ontplooid.

In samenwerking met het organisatiebureau Mapoma organiseerde bovengenoemd departement in april 2007 de 30e marathon van Madrid. Er werden maatregelen genomen om:

Evaluatie:

Andere initiatieven van het department zijn:

De activiteiten zijn gericht op volwassenen in het algemeen, volwassenen en kinderen samen, en kinderen in het bijzonder. Deze seizoensgebonden activiteiten zijn kenmerkend voor het departement Onderwijs voor duurzame ontwikkeling.

Groene routes. Activiteiten in parken die van historisch, botanisch of cultureel belang zijn voor de stad, zoals Retiro, Casa de Campo, Oeste, Fuente del Berro, Quinta de los Molinos, El Capricho, Juan Carlos I, Tierno Galván en Lineal del Manzanares.

Milieudagen en workshops. Deze vinden plaats op verschillende gemeentelijke locaties voor milieubeheer en zijn bedoeld om het stadsmilieu te promoten en het bewustzijn daaromtrent te vergroten. Voorbeelden van zulke locaties zijn de serres en broeikassen in het Retiro- en het Casa de Campo-park, het vlinder- en insectencentrum, het vogel- en ooievaarscentrum en het composteercentrum Migas Calientes. De activiteiten bestaan onder meer uit het ringen van vogels, het geven van instructies voor het onderhoud van volkstuintjes, het organiseren van workshops voor kinderen en het uitzetten van fietsroutes.

Cursussen. Over onderwerpen die speciaal zijn gekozen om mensen tot milieuvriendelijker gedrag te bewegen. Voorbeelden zijn traditioneel en ecologisch groente verbouwen, de vogelpopulaties in parken, water in de stad, thuis ecologisch tuinieren en klimaatverandering.

Het departement Onderwijs voor duurzame ontwikkeling geeft ondersteuning door dagactiviteiten, congressen en seminars te organiseren. Enkele recente voorbeelden:

Duitsland

Voorbeeld 1

In de Duitse deelstaat Bremen zijn vraagstukken over het thema duurzame ontwikkeling een vast onderdeel van het lesprogramma dat door het Onderwijsinstituut van de deelstaat wordt aangeboden. In het kader van „Aktion plus” worden de leerlingen in diezelfde deelstaat door middel van energiebesparing op school vertrouwd gemaakt met duurzame ontwikkeling.

Voorbeeld 2

Het Instituut voor Scholen en Media van de Duitse deelstaten Berlijn en Brandenburg organiseert regelmatig cursussen voor leraren over onderwerpen die verband houden met duurzame ontwikkeling. In aanvulling daarop vindt sinds 2000 jaarlijks een gespecialiseerde conferentie plaats met workshops over duurzame ontwikkeling. In 2008 zal in Brandenburg een interregionaal congres over het thema „Global learning for sustainable development” worden gehouden onder auspiciën van genoemd instituut. Dit congres zal de millenniumdoelstellingen en het door de VN uitgeroepen decennium van het onderwijs als uitgangspunt nemen om in het onderwijs- en jeugdbeleid van Berlijn en Brandenburg meer bewustzijn te kweken inzake het referentieprogramma van de conferentie van onderwijsministers en om de uitvoering daarvan via cursussen en projecten te bevorderen.

Oostenrijk

Voorbeeld 1

In de Oostenrijkse deelstaat Oberösterreich wordt een EU-model ingevoerd met maatregelen om het bewustzijn omtrent duurzame ontwikkeling in het voorschoolse en het lager onderwijs te bevorderen. Dergelijke maatregelen zouden zich echter moeten beperken tot kernboodschappen. De lokale en regionale overheden moeten gedetailleerde informatie verschaffen, omdat zij beter op de hoogte zijn van de specifieke kennisbehoeften van de schoolkinderen. Er bestaat veel steun voor het idee om een gemeenschappelijk Europees standpunt over duurzame ontwikkeling te verspreiden met behulp van bewustmakingsmaatregelen.

Voorbeeld 2

De Academie voor Natuur en Milieu van de deelstaatregering van Oberösterreich organiseert sinds 1989 onderwijs- en voorlichtingsprojecten ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Ze beschikt over een managementcentrum voor Agenda 21, dat lokale Agenda 21-projecten „voor een milieu met toekomst” opzet, ondersteunt en bevordert. Bij deze projecten wordt gebruik gemaakt van een combinatie van communicatie-instrumenten (zoals folders, advertenties in lokale bladen, posters, billboards, homepages, informatieavonden, persoonlijke contacten en contacten met de media).

De gemeenten van Oberösterreich waren betrokken bij het opzetten en ontwikkelen van het milieuplan voor hun deelstaat. Er werden gezamenlijke informatiebijeenkomsten georganiseerd om gemeentelijke en regionale beleidsmakers en besluitvormers aan te moedigen zelf klimaatallianties of milieureddingseenheden in het leven te roepen en lokale en regionale Agenda 21-projecten op te zetten.

Het onderwijsprogramma van de Academie voor Natuur en Milieu van Oberösterreich omvat cursussen voor gemeentelijke milieudeskundigen, leraren en onderwijsspecialisten. Doel hiervan is bewustmaking van het belang van een duurzame levenswijze. Verder is er een hele reeks cursussen opgezet voor functionarissen die direct betrokken zijn bij gemeentelijke en regionale ontwikkelingsprojecten.

Polen

Voorbeeld 1

Pools nationaal „groene certificatenprogramma” ter ondersteuning en erkenning van onderwijsinstellingen die bijdragen aan duurzame ontwikkeling

Met dit programma worden activiteiten van onderwijsinstellingen op het gebied van duurzame ontwikkeling ondersteund en erkend. Het bestaat uit twee delen: 1) milieuvriendelijke peuterspeelzalen en lagere scholen krijgen een groencertificaat klasse I, en 2) peuterspeelzalen en lagere scholen die fungeren als centra voor duurzame ontwikkeling, krijgen een groencertificaat klasse II.

Dit door ngo's uitgevoerde programma loopt sinds januari 2000 en ondersteunt Poolse onderwijsinstellingen concreet om kinderen, jongeren en hele schoolgemeenschappen een positieve houding bij te brengen ten aanzien van duurzame ontwikkeling en om hun bewustzijn hieromtrent te vergroten. Beide klassen groencertificaten worden afgegeven aan onderwijsinstellingen die aan specifieke criteria voldoen. Ze zijn een voorbeeld van kwaliteitslabels in het Poolse onderwijs, ontvangen de beloning voor activiteiten op het gebied van duurzame ontwikkeling. Het programma wordt uitgevoerd in samenwerking met het nationale opleidingscentrum voor leraren en het wordt gefinancierd door het Poolse ministerie van Milieu en dat van Onderwijs en Sport, alsook door de voorzitter van het nationale fonds voor milieubescherming en waterbeheer. De groene certificatenprogramma's zijn bedoeld om de aandacht te vestigen op het vraagstuk duurzaamheid door gemeenten met onderwijsinstellingen te inspireren en door de activiteiten die zij als centra van duurzame ontwikkeling ontplooien, te ondersteunen.

Op 22 april 2005 werd in het Poolse Trzebaw een „groene klas” ingehuldigd. Daarbij waren niet alleen schoolkinderen, maar ook veel mensen uit de lokale gemeenschap aanwezig. Dankzij deze groene klas beschikken de school en de gemeente over:

Dit project, waarbij de hele school en de hele lokale gemeenschap waren betrokken, liet zien dat zelfs heel kleine scholen concreet actie kunnen ondernemen om gemeenschappelijke doelen en taken te realiseren. Dankzij dit project werd ook de aandacht op de school zelf gevestigd. Die staat lokaal inmiddels bekend als milieuvriendelijk. Aangezien dit een zeer waardevol programma is, zou er meer en effectiever bekendheid aan moeten worden gegeven. Verder moet de procedure voor de toekenning van de certificaten worden vereenvoudigd.

Voorbeeld 2

„Eco-eenheden” op lagere school nummer 1 in Września (Polen)

Sinds 1999 hebben de bestuurders, leraren en leerlingen van deze school en hun ouders gezamenlijk een groot aantal milieu-initiatieven opgezet. Al hun inspanningen werden in januari 2007 beloond met het prestigieuze certificaat „milieubeschermer” (onder auspiciën van de Poolse president). Daarvoor hadden ze al drie keer achter elkaar (2004-2006) de titel van „milieuhelper” in de wacht gesleept.

Wat de „eco-eenheden” betreft, omvatten de initiatieven niet alleen de jaarlijkse campagne „maak de wereld schoon”, maar ook regelmatige deelname aan milieuwedstrijden, excursies en wandeltochten. Doel van alle activiteiten is om het milieubewustzijn te vergroten en milieuvriendelijk gedrag te stimuleren ter bescherming van het planten- en dierenleven (bijvoorbeeld door afval en secundaire grondstoffen te scheiden).

In 2004 kreeg de school een prijs van het regionale fonds voor milieubescherming en waterbeheer. Aan die prijs was een geldbedrag van 70 000 złoty verbonden, dat gebruikt werd om een onderwijscentrum voor natuur- en milieueducatie op te zetten en uit te rusten met o.a. multimediatoepassingen, lesmaterialen, computerprogramma's en een draagbaar weerstation voor meteorologische waarnemingen in de open lucht.

De school heeft verder een programma over „het milieu in onze streek” opgezet, dat nog steeds loopt. Het bestaat uit basislespakketten, cursusmateriaal en milieuonderwijsprojecten voor de lagere school, de onderbouw van de middelbare school en andere onderwijsvormen.

Centrale thema's in het programma zijn natuurbehoud, milieubescherming en ecologie. De lessen worden dichtbij huis in de natuur gegeven. Dankzij het programma zijn in de regio rond Września verschillende vormen van natuurbehoud geïntroduceerd en is men gaan spreken over andere vraagstukken die niet los kunnen worden gezien van het milieu, zoals de bescherming van regionale landschappen, water-, lucht- en bodembescherming, afvalbeheer, het functioneren van plantengemeenschappen en gezonde levenswijzen.

In het schooljaar 2003-2004 organiseerde de school een onderwijsproject voor de aanleg van een natuurpad van Nowy Folwark naar Leśniczówka Słomówko. Dankzij dit project werd aan de rand van de stad een natuurpad gecreëerd, zodat leerlingen uit de eigen gemeente en omliggende plaatsen buiten natuur- en biologielessen kunnen volgen.

Voorbeeld 3

„Groenpack”-multimediaset voor milieuonderwijs

Deze sets, die zijn samengesteld met hulp van het in Warschau gevestigde regionaal milieucentrum voor Midden- en Oost-Europa, zijn gebruikt als lesmateriaal in scholen in de regio Wielkopolska.

De „groenpacks” zijn erkend door het Poolse ministerie van Onderwijs en positief beoordeeld door het ministerie van Milieu. Deze gratis multimediasets voor milieueducatie kunnen worden gebruikt door leraren en leerlingen in de onderbouw van de middelbare school, maar ook op andere niveaus. Elke set bestaat uit 5 delen die samen 22 onderwerpen op het gebied van milieubescherming en duurzame ontwikkeling beslaan. De „groenpacks” bestaan uit een handboek voor de leraar met lesprogramma's en achtergrondinformatie, video's met educatieve films, een cd-rom met uitgebreide informatie over milieubescherming, een „dilemmaspel” en andere nuttig lesmateriaal.

Dankzij de „groenpacks” wordt leerlingen niet alleen nieuwe kennis bijgebracht, maar worden zij vooral ook doordrongen van nieuwe waarden en wordt milieuvriendelijk gedrag op school, thuis en buiten aangemoedigd. In de vele activiteiten, discussies, rollenspellen en besluitvormingsimulaties zijn de kinderen en leraren partners van elkaar. De waarden die de „groenpacks” leraren en leerlingen bijbrengen, worden door hen doorgegeven aan hun familie en de samenleving als geheel.

De eerste uitgave van de sets werd alleen verspreid onder deelnemers aan speciaal georganiseerde cursussen. Dat waren aanvankelijk trainingen voor leraren en lerarenopleiders uit heel Polen die hadden aangegeven belangstelling te hebben om lokaal coördinator te worden en cursussen te organiseren en te leiden voor leraren van middelbare scholen uit de omgeving.

Tussen april en juni 2002 werden vijf workshops georganiseerd waaraan 104 mensen deelnamen, onder wie 13 personen uit regio Wielkopolska (o.a. uit Poznań, Piła, Kalisz, Konin, Gniezno en Leszno).

In april 2003 verscheen een tweede uitgave van de set bestaande uit 5 000 stuks, waarin de ervaringen en suggesties waren verwerkt van de leraren die met de eerste uitgave hadden gewerkt. De tweede set omvatte nieuwe films, aangepaste lesprogramma's en een cd. De sets werden verstrekt aan Poolse instellingen en organisaties die hadden aangegeven de „groenpacks” onder leraren op middelbare scholen te willen verspreiden.

Voorbeeld 4

Postdoctorale opleiding duurzame regionale ontwikkeling (met steun uit het EU-fonds ter bevordering van duurzame regionale ontwikkeling) aan het instituut voor filosofie van de faculteit sociale wetenschappen van de Adam Mickiewicz-universiteit in Poznań

Studies duurzame ontwikkeling zijn een nuttig initiatief om lokale milieubehoeften te vervullen. Daarom start de Adam Mickiewicz-universiteit van Poznań in het academisch jaar 2007-2008 met een postdoctorale opleiding duurzame regionale ontwikkeling. Deze opleiding is bedoeld voor lokale en regionale raadsleden, medewerkers van lokale en regionale overheden en van andere gemeentelijke instanties, ambtenaren, werknemers van bedrijven en publieke instellingen, vrijwilligers en vertegenwoordigers van ngo's die belangstelling hebben om hun imago op het vlak van duurzame ontwikkeling te verbeteren. De selectie van deelnemers aan deze opleiding begon in het voorjaar van 2007. Cursusleider is dr. Piotr Warych.

Doel van de opleiding is afgestudeerden die al over een zekere algemene kennis beschikken op het gebied van duurzame ontwikkeling, sociale wetenschappen, economie en milieukunde, verder op te leiden en te leren hoe zij hun kennis in hun privé- en beroepsleven kunnen toepassen. Na afronding van de opleiding moeten de cursisten in staat zijn om natuurlijke processen en de complexe interactie tussen verschillende factoren te begrijpen en te analyseren. We mogen ervan uitgaan dat degenen die de opleiding hebben gevolgd, het principe duurzaamheid verder helpen verspreiden en toepassen in het economische en sociale leven.

Griekenland

Vanuit het officiële schoolsysteem van de prefectuur van Athene is met name de laatste jaren, in samenwerking met de regionale directoraten voor lager en middelbaar onderwijs, veel steun geweest voor het opzetten van werkgroepen van leraren voor de behandeling van milieutechnische en civiele vraagstukken. Doel is uiteindelijk om het milieubewustzijn van leerlingen te vergroten en lesmethoden te verbeteren. Wat de voorlichtingscampagnes betreft, probeert de prefectuur van Athene van tevoren steeds via de pers, radio en televisie bekend te maken dat zij activiteiten op het gebied van duurzame maatschappelijke ontwikkeling (mede) organiseert of ondersteunt. Daarbij maakt zij gebruik van relevant audiovisueel materiaal, om het grote publiek op eenvoudige wijze te informeren en bij die activiteiten te betrekken. Uiteraard is het zeer belangrijk dat de media de aankondigingen op radio en tv uitzenden op tijden dat de mensen voor wie de activiteiten en initiatieven bedoeld zijn, kijken of luisteren.

Zweden

Voorbeeld 1

In de Zweedse provincie Dalarna, die vijftien gemeenten telt (waaronder Orsa), zal in het najaar van 2007 een driejarig project van start gaan waaraan vijftien verschillende lagere en middelbare scholen uit de provincie (waaronder twee scholen uit Orsa) meedoen. Doel van dit project is om:

Met dit project wordt verder beoogd om:

Het onderzoeksinstituut van Dalarna levert een bijdrage door het project te monitoren, de aanpak en resultaten van de deelnemende scholen te evalueren en aan de hand daarvan de aandacht te vestigen op goede en doeltreffende werkwijzen inzake het onderwijs op het gebied van duurzame ontwikkeling.

Voorbeeld 2

Milieurechtbank (Miljötinget)

De milieurechtbank is een jaarlijkse milieuconferentie in de provincies Dalarna en Gävleborg voor leerlingen uit de hoogste klassen van de lagere school en uit de bovenbouw van het middelbaar onderwijs. Doel is om tegelijk op een serieuze en luchtige manier de betrokkenheid van jongeren bij milieuvraagstukken te vergroten. De sprekers tijdens de conferentie komen uit het bedrijfsleven, de politiek of zijn werkzaam bij ngo's. Het spreekt voor zich dat drugs tijdens deze conferentie verboden zijn. De organisatie is gezamenlijk in handen van de provincie Dalarna en het provinciebestuur van Gävleborg.

Sinds het begin van de jaren negentig heeft de gemeente Orsa in zijn beleidsdoelstellingen voor kinderen en onderwijs vastgelegd dat met activiteiten op milieugebied moet worden gestreefd naar het behalen van een aantal prijzen, zoals het predikaat ecoschool, de groene vlag enz. Dit heeft ertoe geleid dat milieuvraagstukken en duurzame ontwikkeling nu hoog op de onderwijsagenda van Orsa staan. De kennis die leerlingen vergaren, wordt verder verspreid doordat ze deze thuis weer overbrengen aan hun familieleden.

De voor onderwijs bevoegde departementen van de gemeente Orsa zijn bij dit alles op verschillende manieren betrokken. Zo werken ze mee aan de ecotreincampagne (ekotåg) in Skattungbyn en het lerarenproject „Houd Zweden schoon”. Een klein aantal leraren heeft in Orsa een door de universiteit van Dalarna georganiseerde milieucursus gevolgd.

In Orsa bestaat een actief milieueducatienetwerk, waarvan de leden eenmaal per maand bijeenkomen. In het kader van het initiatief „schip van de toekomst” (framtidsskeppet) ontstond het „Dalarna-schip” (Dalaskeppet), dat jaarlijks in een van de gemeenten van Dalarna te zien is. Anders Sundvall is een van de gangmakers die hier moeten worden genoemd. Verschillende scholen uit Orsa hebben inmiddels de groene vlag of het predikaat ecoschool gekregen. Deze scholen zetten zich actief in voor duurzame ontwikkeling.

Het cateringbedrijf van de scholen breidt zijn assortiment Kravmat (verantwoord voedsel) ieder jaar verder uit. Dit zijn levensmiddelen die qua milieubescherming, dierenwelzijn en maatschappelijke verantwoordelijkheid aan de gestelde eisen voldoen. Twee of drie scholen verbouwen hun eigen groente, die zij in hun kantine serveren.

Sinds 1997 bestaat er in Dalarna een netwerk van scholen dat zich onder meer bezighoudt met milieueducatie, het oprichten van fora voor de uitwisseling van ervaringen en het behalen van groene vlaggen. Leraren hebben expliciet aangegeven dat dit soort activiteiten moeten worden voortgezet en dat moet worden voortgebouwd op de reeds opgedane ervaringen. Voor de activiteiten in Dalarna is op de regionale begroting momenteel geen geld uitgetrokken. Dankzij deze activiteiten kent Dalarna nu echter een hoog percentage scholen met een groene vlag en/of met de erkenning „onderwijsinstelling voor duurzame ontwikkeling”.

Het besef dat er aandacht moet worden besteed aan duurzame ontwikkeling, is vandaag de dag veel groter. Dit besef vertalen in concrete gedragsveranderingen blijkt echter een stuk lastiger. Scholen kunnen een belangrijke rol spelen door ervoor te zorgen dat de toekomstige generaties over de kennis en vaardigheden beschikken die nodig zijn om duurzame ontwikkeling op de lange termijn te realiseren.

II. Moeilijkheden bij voorlichting aan het publiek en bij de bewustmaking van duurzame ontwikkeling