Samenvatting van het advies van de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming over het onderhandelingsmandaat voor de sluiting van een internationale overeenkomst over de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en de Mexicaanse rechtshandhavingsautoriteiten 2023/C 217/08 (De volledige tekst van dit advies is in het Engels, Frans en Duits beschikbaar op de EDPS-website https://edps.europa.eu)

20.6.2023

Publicatieblad van de Europese Unie

C 217/17

Samenvatting van het advies van de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming over het onderhandelingsmandaat voor de sluiting van een internationale overeenkomst over de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en de Mexicaanse rechtshandhavingsautoriteiten

(2023/C 217/08)

(De volledige tekst van dit advies is in het Engels, Frans en Duits beschikbaar op de EDPS-website https://edps.europa.eu)

De Europese Commissie heeft op 9 maart 2023 een aanbeveling gedaan voor een besluit van de Raad houdende machtiging tot het openen van onderhandelingen over een overeenkomst tussen de Europese Unie en de Verenigde Mexicaanse Staten op het gebied van de uitwisseling van persoonsgegevens tussen het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving (Europol) en de Mexicaanse autoriteiten die bevoegd zijn voor de bestrijding van zware criminaliteit en terrorisme ⁽¹⁾ (hierna: “de aanbeveling”).

Het doel van de aanbeveling is het openen van onderhandelingen met de Verenigde Mexicaanse Staten met het oog op de ondertekening en sluiting van een internationale overeenkomst die de uitwisseling van persoonsgegevens mogelijk maakt tussen Europol en de Mexicaanse autoriteiten die bevoegd zijn voor de bestrijding van zware criminaliteit en terrorisme. In de bijlage bij de aanbeveling zijn de onderhandelingsrichtsnoeren voor de Commissie vastgelegd, te weten de doelstellingen die de Commissie voor ogen dient te houden tijdens de onderhandelingen namens de EU.

De overdracht van persoonsgegevens die zijn verzameld in het kader van strafrechtelijke onderzoeken en die verder worden verwerkt door Europol voor de vergaring van inlichtingen over criminele activiteiten, heeft wezenlijke gevolgen voor het leven van de betrokken personen. Om die reden moet de internationale overeenkomst waarborgen dat de beperkingen van het recht op privacy en het recht op gegevensbescherming in verband met de bestrijding van zware criminaliteit en terrorisme alleen worden toegepast voor zover dat strikt noodzakelijk is.

De EDPS stelt met voldoening vast dat de Commissie inmiddels, mede op basis van aanbevelingen uit eerdere adviezen van de EDPS over dit onderwerp, een goed gestructureerde reeks doelstellingen (onderhandelingsrichtsnoeren), met inbegrip van fundamentele gegevensbeschermingsbeginselen, heeft vastgesteld die de Commissie namens de EU wil bereiken in het kader van internationale onderhandelingen om overeenkomsten te sluiten over de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en rechtshandhavingsinstanties van derde landen.

In dit verband zijn de aanbevelingen in dit advies erop gericht de waarborgen en controles in de toekomstige overeenkomst tussen de EU en de Verenigde Mexicaanse Staten met betrekking tot de bescherming van persoonsgegevens te verduidelijken en waar nodig verder te ontwikkelen. In dit opzicht beveelt de EDPS aan dat in de toekomstige overeenkomst de lijst van strafbare feiten waarvoor persoonsgegevens kunnen worden uitgewisseld expliciet wordt opgenomen; dat de overeenkomst voorziet in een periodieke toetsing van de noodzaak tot opslag van de doorgegeven persoonsgegevens, alsook in andere passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de termijnen in acht worden genomen, en voorziet in aanvullende waarborgen met betrekking tot de doorgifte van bijzondere categorieën van gegevens; dat de overeenkomst ervoor zorgt dat geen enkel geautomatiseerd besluit op basis van de ontvangen gegevens in het kader van de overeenkomst wordt genomen zonder doeltreffende en zinvolle menselijke tussenkomst, en dat de overeenkomst duidelijke en gedetailleerde regels vaststelt betreffende de informatie die aan de betrokkenen ter beschikking moet worden gesteld.

De EDPS herinnert eraan dat, overeenkomstig artikel 8, lid 3, van het Handvest, de controle door een onafhankelijke autoriteit een essentieel onderdeel is van het recht op bescherming van persoonsgegevens. De EDPS ervaart het dan als positief dat Mexico over een onafhankelijke gegevensbeschermingsautoriteit beschikt, het Nationaal Instituut voor transparantie, toegang tot informatie en bescherming van persoonsgegevens (INAI), een erkend lid van de Global Privacy Assembly. Tegelijkertijd verzoekt de EDPS de Commissie de rol van het INAI bij het toezicht op gegevensverwerking ten behoeve van de openbare veiligheid of het onderzoek naar en de vervolging van strafbare feiten nader te bestuderen, gelet op de specifieke doelstelling van de overeenkomst. Met het oog op een goede uitvoering van de overeenkomst stelt de EDPS bovendien voor dat de partijen regelmatig informatie uitwisselen over de uitoefening van rechten door betrokkenen, alsmede relevante informatie over het gebruik van de toezichts- en verhaalmechanismen in verband met de toepassing van de overeenkomst.

1. INLEIDING

Doel van de aanbeveling is het openen van onderhandelingen met de Verenigde Mexicaanse Staten (hierna “Mexico” genoemd) met het oog op de ondertekening en sluiting van een internationale overeenkomst die de uitwisseling van persoonsgegevens mogelijk maakt tussen Europol en de Mexicaanse autoriteiten die bevoegd zijn voor de bestrijding van zware criminaliteit en terrorisme. In de bijlage bij de aanbeveling zijn de onderhandelingsrichtsnoeren voor de Commissie vastgelegd, te weten de doelstellingen die de Commissie voor ogen dient te houden tijdens de onderhandelingen namens de EU.

In de toelichting bij de aanbeveling stelt de Commissie dat georganiseerde criminele groepen in Latijns-Amerika een ernstige bedreiging voor de interne veiligheid van de EU vormen, aangezien hun optreden steeds meer verband houdt met een reeks strafbare feiten binnen de Unie, met name op het gebied van drugshandel ⁽²⁾. In de door Europol uitgevoerde EU-dreigingsevaluatie voor zware en georganiseerde criminaliteit (“SOCTA”) van 2021 wordt benadrukt dat ongekende hoeveelheden illegale drugs vanuit Latijns-Amerika naar de EU worden gesmokkeld, met een winst van meerdere miljarden euro’s, die worden gebruikt om een verscheidenheid aan criminele organisaties (internationaal en in de EU) te financieren en de rechtsstaat in de EU te verzwakken ⁽³⁾.

Het grootste deel van de in de EU in beslag genomen drugs wordt over zee vervoerd, voornamelijk in scheepscontainers ⁽⁴⁾, en wordt rechtstreeks naar de EU verzonden vanuit de productielanden, waaronder Mexico, en buurlanden in Latijns-Amerika ⁽⁵⁾. Mexicaanse kartels zijn multinationale polycriminele organisaties en hebben hun criminele activiteiten in de EU geïntensiveerd door op maat gesneden criminele activiteiten te ontwikkelen en daarbij gebruik te maken van talrijke legale bedrijfsstructuren ter ondersteuning van andere strafbare activiteiten, zoals handel in drugs (waaronder synthetische drugs). De Mexicaanse betrokkenheid bij de productie van en handel in methamfetamine in Europa kan worden ingeschat aan de hand van de in de EU onderschepte partijen van die stof (die naar alle waarschijnlijkheid bestemd zijn voor doorvoer naar markten buiten de EU). Zo meldde Spanje in 2019 1,6 ton methamfetamine uit Mexico in beslag te hebben genomen en Slowakije in 2020 1,5 ton ⁽⁶⁾.

In zijn programmeringsdocument 2022-2024 heeft Europol onder meer aangegeven dat de toenemende vraag naar drugs en het toenemende aantal drugssmokkelroutes naar de EU een nauwere samenwerking met Latijns-Amerikaanse landen vereisen. Bovendien zijn Mexicaanse criminele netwerken door het Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving (EWDD) en Europol als een bedreiging voor Europa aangemerkt, ⁽⁷⁾ omdat zij reeds lang in staat zijn grote hoeveelheden cocaïne rechtstreeks bij producenten in Latijns-Amerika aan te kopen.

Mexico heeft zich ertoe verbonden bij te dragen aan de ontmanteling van georganiseerde criminele groepen die betrokken zijn bij de productie van en de handel in drugs. Bijgevolg is het land door het EWDD aangewezen als een belangrijke internationale partner bij het terugdringen van het mondiale aanbod van cocaïne.

Dit advies van de EDPS wordt uitgebracht naar aanleiding van een raadpleging door de Europese Commissie van 9 maart 2023, overeenkomstig artikel 42, lid 1 Verordening (EU) 2018/1725 van het Europees Parlement en de Raad ⁽⁸⁾, van de EUVG. De EDPS verwelkomt het feit dat hij over de aanbeveling is geraadpleegd en verwacht dat in de preambule van het besluit van de Raad een verwijzing naar dit advies wordt opgenomen. Daarnaast is de EDPS ingenomen met de verwijzing in overweging 4 van de aanbeveling naar overweging 35 van Verordening (EU) 2016/794 van het Europees Parlement en de Raad ⁽⁹⁾ (“de Europol-verordening”), die bepaalt dat de Commissie de EDPS ook tijdens de onderhandelingen over de overeenkomst moet kunnen raadplegen, en in ieder geval voordat de overeenkomst wordt gesloten.

De EDPS herinnert er tevens aan dat hij reeds in 2018 en in 2020 de gelegenheid heeft gehad zich uit te spreken over de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en de wetshandhavingsinstanties van derde landen op basis van Europol-verordening ⁽¹⁰⁾.

De EDPS stelt met voldoening vast dat de Commissie inmiddels, mede op basis van een aantal van de aanbevelingen uit eerdere adviezen van de EDPS over dit onderwerp, een goed gestructureerde reeks doelstellingen (onderhandelingsrichtsnoeren), met inbegrip van fundamentele gegevensbeschermingsbeginselen, heeft vastgesteld die de Commissie namens de EU wil bereiken in het kader van internationale onderhandelingen om overeenkomsten te sluiten over de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en rechtshandhavingsinstanties van derde landen.

10.

In dit verband zijn de aanbevelingen in dit advies erop gericht de waarborgen en controles in de toekomstige overeenkomst tussen de EU en Mexico met betrekking tot de bescherming van persoonsgegevens te verduidelijken en waar nodig verder te ontwikkelen. Deze aanbevelingen doen geen afbreuk aan eventuele aanvullende aanbevelingen die de EDPS tijdens de onderhandelingen op basis van verdere beschikbare informatie en de bepalingen van de ontwerpovereenkomst kan maken.

11. CONCLUSIES

38.

In het licht van het bovenstaande beveelt de EDPS aan:

(1)	dat de toekomstige overeenkomst de doorgifte van in een kennelijke schending van de mensenrechten verkregen persoonsgegevens uitdrukkelijk uitsluit,

(2)	dat in de toekomstige overeenkomst uitdrukkelijk de lijst van strafbare feiten wordt vastgesteld waarvoor persoonsgegevens kunnen worden uitgewisseld en dat de doorgegeven persoonsgegevens verband moeten houden met individuele gevallen,

(3)	dat de toekomstige overeenkomst voorziet in een periodieke toetsing van de noodzaak tot opslag van de doorgegeven persoonsgegevens, alsmede in andere passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de termijnen in acht worden genomen,

(4)	ervoor te zorgen dat de toekomstige overeenkomst de in artikel 30 van de Europol-verordening bedoelde waarborgen biedt,

(5)	ervoor te zorgen dat de beveiligingsmaatregelen betrekking hebben op gegevens die op de plaats van bestemming en in transito worden verwerkt;

(6)	ervoor te zorgen dat geen enkel geautomatiseerd besluit op basis van de ontvangen gegevens in het kader van de overeenkomst wordt genomen zonder dat een mens de mogelijkheid heeft op doeltreffende en zinvolle wijze tussenbeide te komen,

(7)	dat de toekomstige overeenkomst duidelijke en gedetailleerde regels vaststelt betreffende de informatie die aan de betrokkenen ter beschikking moet worden gesteld,

(8)	dat de partijen, met het oog op de evaluatie van de overeenkomst, regelmatig informatie over de uitoefening van rechten door betrokkenen en relevante informatie over het gebruik van de toezicht- en verhaalmechanismen in verband met de toepassing van de overeenkomst uitwisselen.

Brussel, 3 mei 2023

Wojciech Rafał WIEWIÓROWSKI

⁽¹⁾ COM(2023) 131 final.

⁽²⁾ Zie blz. 2 van de toelichting bij de aanbeveling.

⁽³⁾ Dreigingsevaluatie van de Europese Unie voor zware en georganiseerde criminaliteit (Serious and Organised Crime Threat Assessment): “A corrupting influence: The infiltration and undermining of Europe’s economy and society by organised crime”, blz. 12.

⁽⁴⁾ “Europe and the global cocaine trade”, beschikbaar op https://www.emcdda.europa.eu/publications/eu-drug-markets/cocaine/europe-and-global-cocaine-trade_en.

⁽⁵⁾ “Europe and the global cocaine trade”, beschikbaar op https://www.emcdda.europa.eu/publications/eu-drug-markets/cocaine/europe-and-global-cocaine-trade_en.

⁽⁶⁾ “EU Drug Market: Methamfetamine”, EMCDDA, beschikbaar op www.emcdda.europa.eu.

⁽⁷⁾ “EU Drug Market: Cocaine”, beschikbaar op “EU Drug Market: Cocaine”, www.emcdda.europa.eu.

⁽⁸⁾ Verordening (EU) 2018/1725 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2018 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens door de instellingen, organen en instanties van de Unie en betreffende het vrije verkeer van die gegevens, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 45/2001 en Besluit nr. 1247/2002/EG (PB L 295 van 21.11.2018, blz. 39).

⁽⁹⁾ Verordening (EU) 2016/794 van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2016 betreffende het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving (Europol) en tot vervanging en intrekking van de Besluiten 2009/371/JBZ, 2009/934/JBZ, 2009/935/JBZ, 2009/936/JBZ en 2009/968/JBZ van de Raad (PB L 135 van 24.5.2016, blz. 53).

⁽¹⁰⁾ Zie advies 2/2018 van de EDPS betreffende acht onderhandelingsmandaten voor de sluiting van internationale overeenkomsten die de uitwisseling van gegevens tussen Europol en derde landen mogelijk maken, uitgebracht op 14 maart 2018, https://edps.europa.eu/sites/edp/files/publication/18-03-19_opinion_international_agreements_europol_en.pdf en advies 1/2020 van de EDPS betreffende het onderhandelingsmandaat voor de sluiting van een internationale overeenkomst op het gebied van de uitwisseling van persoonsgegevens tussen Europol en de wetshandhavingsinstanties van Nieuw-Zeeland, uitgebracht op 31 januari 2020. https://edps.europa.eu/sites/default/files/publication/20-01-31_opinion_recommendation_europol_en.docx.pdf