Hof van Justitie EU 23-02-1961 ECLI:EU:C:1961:2

De ontvankelijkheid van het beroep in zijn geheel

Verzoekster, hoewel van oordeel dat artikel 35, waarop de vordering is gebaseerd, „het vereiste van een belang in het geheel niet stelt”, stelt niettemin dat zij op de vier volgende gronden belang heeft bij een vordering in rechte:

• Op het huidige tijdstip worden de concurrentievoorwaarden vervalst door de verlening van een belangrijke, uit de openbare middelen gefinancierde, subsidie aan de Duitse ondernemingen.

• Het voor een rechtsvordering „genoegzaam belang” is niet alleen een „direct financieel of economisch belang”, doch kan ook van morele aard zijn.

• De uitspraak in dit geding zal het gezag van precedent verkrijgen.

• De in de bestreden brief vervatte weigering is een individuele beschikking ten opzichte van verzoekster.

Verweerster antwoordt:

• De weigering, waartegen verzoekster beroep heeft ingesteld, heeft geen zelfstandige betekenis. Een dergelijke weigering kan slechts worden verstaan in verband met de handeling die geweigerd werd. Voor de ontvankelijkheid van het beroep is derhalve het karakter van de geweigerde handeling beslissend.

• Ook indien de bestreden handeling van individuele aard is, dient te worden voldaan aan de voorwaarde, dat de beschikking verzoekster moet „betreffen” in de zin van artikel 35, lid 2. Immers:

  1. een beschikking „betreft” verzoekster, wanneer zij rechtstreeks wijziging brengt in de rechtstoestand van de laatste, waardoor deze een „rechtstreeks en bijzonder belang” bij de vernietiging heeft, wat niet hetzelfde is als een belang dat zij gemeen heeft met tal van anderen, tot wier woordvoerder zij zich heeft gemaakt;

  2. er moet een tamelijk nauwe samenhang bestaan tussen het toepassingsgebied der beschikking en het gebied waarop de belangen zijn gelegen van hem die tegen die beschikking beroep instelt;

  3. de toepassing van de bestreden beschikking moet „rechtstreekse gevolgen hebben voor de situatie waarin verzoekster verkeert”;

  4. artikel 173 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap legt er de nadruk op, dat de beschikkingen de eventuele justitiabelen „rechtstreeks en individueel raken” moeten.

• Verzoekster wordt niet rechtstreeks getroffen door het niet-handelen van de Hoge Autoriteit, daar een eventuele schade haar slechts raakt bij wege van een „reflex-werking van algemeen karakter op de gemeenschappelijke markt”. Overigens moet er op worden gewezen dat de compenserende belasting van de Duitse mijnbouw verhindert dat de financiering van de mijnwerkerspremie uit de openbare kas leidt tot enige vermindering van de produktiekosten voor de Duitse mijnen, en tot een kunstmatig scheeftrekken van de concurrentieverhoudingen.

• Bij aanvaarding van de opvatting van verzoekster omtrent het „genoegzaam belang” wordt een „actio popularis” in de Gemeenschap geïntroduceerd.

• Al deze argumenten klemmen temeer daar verzoekster een beroep wegens nalaten heeft ingesteld tegen de weigering tot het geven van een beschikking die haar niet betreft.

Verzoekster antwoordt:

• De Hoge Autoriteit heeft het recht verloren een beroep te doen op de niet-ontvankelijkheid van het beroep, gezien haar standpunt in de zaak 17-57 en de inhoud van haar antwoord van 30 april 1959.

• Anders dan artikel 33, lid 2, van het Verdrag houdt artikel 35 niet de beperking in, dat een beroep alleen mogelijk is tegen een beschikking, die hetzij individueel is en de verzoekende partij betreft, hetzij algemeen, en bevattende een misbruik van bevoegdheid te haren opzichte. Artikel 35, zoals het Hof dit in de gevoegde zaken 7 en 9-54 heeft uitgelegd, verleent verzoekster het recht beroep in te stellen tegen de weigering tot het geven van een beschikking, daar zij immers belang had bij de beschikking welke de Hoge Autoriteit gehouden was te geven.

• De vraag naar het karakter van de beschikking die verweerster heeft geweigerd te geven is van weinig belang; de weigering waartegen het beroep is ingesteld bevat een beschikking die verzoekster betreft. De beschikking die de Hoge Autoriteit had moeten geven zou in ieder geval van individuele aard zijn geweest, daar zij zich zou hebben gericht tot de Bondsregering en niet tot alle ondernemingen van de Gemeenschap.

• Artikel 173, lid 2, van het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap bevat de aanduiding „rechtstreeks en individueel” alleen omdat het beroepsrecht daar wordt verleend aan iedere natuurlijke of rechtspersoon.

• In de zaken 7 en 9-54 heeft het Hof de woorden „hen betreffende” ruim uitgelegd. Overigens kan een parallel worden getrokken met de uitlegging van de uitdrukking „te hunnen opzichte” in het arrest 8-55, volgens hetwelk een individuele beschikking de verzoekende partij niet alleen betreft als die zich rechtstreeks tot haar richt, doch ook als zij daarvan het slachtoffer wordt.

• De beschikking die de Hoge Autoriteit had behoren te geven zou de Nederlandse mijnbouwondernemingen bijzonderlijk hebben „getroffen”, gezien:

  1. de gebruikelijke aanpassing van de Nederlandse kolenprijzen aan de Duitse prijzen,

  2. de concurrentie tussen Nederlandse en Duitse kolen,

  3. het „grensgangerschap” van arbeidskrachten, die worden aangetrokken door de Bergmannsprämie en haar wijze van toepassing.

• Dat tegenover het systeem van de Bergmannsprämie aan de Duitse ondernemingen een „compenserende belasting” is opgelegd, neemt niet weg dat de premie onwettig is.

• Op te merken valt, dat in het geval van een op misbruik van bevoegdheid gegrond beroep, de vraag naar het algemeen of individueel karakter van de bestreden beschikking niet behoeft te worden onderzocht.

In de conclusie van dupliek herhaalt verweerster haar in het verweerschrift aangevoerde argumenten en stelt in het bijzonder:

• De door de Hoge Autoriteit in de zaak 17-57 beweerdelijk aangenomen houding kan niet afdoen aan het feit, dat het Verdrag een limitatieve opsomming geeft van de gevallen waarin en de voorwaarden waaronder beroep kan worden ingesteld bij het Hof, dat ambtshalve dient te onderzoeken of aan de bepalingen van het Verdrag is voldaan.

• Onjuist is overigens de weergave van het in de zaak 17-57 door de Hoge Autoriteit ingenomen standpunt.

• De Hoge Autoriteit bestrijdt de uitleg door verzoekster van haar brief van 30 april 1959 en betwist te hebben erkend, dat verzoekster zich overeenkomstig artikel 35 tot haar kon wenden.

• De beperkende bepaling van artikel 33, lid 2, luidt algemeen en is van toepassing op de beroepen naar artikel 35.

• De uitdrukking „al naar het geval zich voordoet” zou wellicht kunnen betekenen dat de kring van artikel 35 behoort te worden beperkt tot diegenen, die volgens artikel 33, lid 2, recht van beroep tegen de geweigerde beschikking hebben.

• Indien op de wijze als door verzoekster gewenst een beschikking was uitgevaardigd tegen de Bondsregering, zou verzoekster daardoor niet zijn „getroffen”, en wel om de volgende redenen:

  1. artikel 173 van het Verdrag E.E.G. geeft een nadere omschrijving van de reeds bestaande bepaling van het Verdrag E.G.K.S.;

  2. het is niet juist dat het Hof de woorden „hen betreffende” in het arrest Nold (18-57) „ruim” heeft uitgelegd;

  3. het beroep van verzoekster op een gelijkstelling van de woorden „hen betreffende” met „te hunnen opzichte” is niet overtuigend; het arrest 8-55 vat laatstgenoemde uitdrukking tamelijk beperkt op;

  4. in casu zouden de Lid-Staten en de Raad eventueel over een recht van beroep beschikken; vandaar de door verweerster gegeven interpretatie van de woorden „hen betreffende” en de eis van een „rechtstreeks en bijzonder belang” bij verzoekster.

• Dit „rechtstreeks en bijzonder belang” is niet bewezen; immers:

  1. de Duitse kolenprijzen beïnvloeden de gehele markt waar de Duitse concurrentie een rol speelt, doch een „aanpassing” van de Nederlandse prijzen aan de Duitse prijzen doet zich niet voor;

  2. de concurrentie bestaat in gelijke mate tussen alle concurrerende kolenbekkens;

  3. indien de Nederlandse mijnwerkers aan gene zijde van de grens gaan werken, dan is dit niet omdat de Bergmannspramie uit de openbare kas werd betaald, maar eenvoudig omdat de arbeiders in de Duitse mijnen meer kunnen verdienen.

• De stelling van verzoekster dat een beroep op grond van misbruik van bevoegdheid altijd ontvankelijk is, is niet gegrond, immers het is niet wel in te zien, hoe een beschikking, die verzoekster niet betreft, te haren opzichte een misbruik van bevoegdheid kan bevatten.

De ontvankelijkheid van de tweede conclusie van het verzoekschrift

Verweerster stelt dat een beroep tot nietigverklaring, anders dan een beroep in volle omvang, niet ten doel kan hebben, „dat de Hoge Autoriteit wordt verplicht een bepaalde handeling te verrichten”.

Verzoekster handhaaft haar standpunt en verwijst naar de artikelen 31, 34 en 35 van het Verdrag.

Het subsidiebegrip in het E.G.K.S.-Verdrag

Overwegende, dat artikel 4 c van het Verdrag bepaalt: „Als zijnde onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt voor kolen en staal worden afgeschaft en zijn verboden binnen de Gemeenschap overeenkomstig de bepalingen van dit Verdrag: … c) door de Staten verleende subsidies of hulp, of door deze opgelegde bijzondere lasten, in welke vorm ook”;

dat het Verdrag geen uitdrukkelijke definitie bevat van het in artikel 4 c gebezigde begrip subsidie of hulp;

dat in het spraakgebruik met subsidies worden bedoeld prestaties in geld of natura ter ondersteuning van een onderneming gedaan boven het door kopers of verbruikers terzake van door die onderneming geleverde goederen of diensten verschuldigde;

dat het spraakgebruik in de term hulp een aan subsidie nauw verwant begrip ziet, waarbij deszelfs teleologische aard wordt geaccentueerd in die zin, dat de hulp blijkbaar wordt verleend tot een bepaald doel, hetwelk in het algemeen zonder hulp van buiten niet zou kunnen worden bereikt;

dat het begrip hulp echter van algemener strekking is dan het begrip subsidie, daar het niet alleen positieve prestaties omvat zoals de subsidie zelf, doch eveneens maatregelen welke, in verschillende vormen, verlichting brengen in de lasten, die normaliter op het budget van een onderneming drukken en daardoor — zonder nog subsidies in de strikte zin van het woord te zijn — van gelijke aard zijn en tot identieke gevolgen leiden;

Overwegende, dat, nu deze definities niet in het Verdrag worden gevonden, zij slechts mogen worden aanvaard indien zij steun vinden in de bepalingen en doelstellingen van het Verdrag;

Overwegende, dat artikel 2 van het Verdrag de Gemeenschap met name ten doel stelt „in toenemende mate de omstandigheden te scheppen, die uit zichzelf de meest rationele verdeling van de pro-duktie op een zo hoog mogelijk peil verzekeren en daarbij zowel de continuïteit van de werkgelegenheid te waarborgen als te vermijden, dat in de economie van de deelnemende Staten fundamentele en duurzame moeilijkheden worden veroorzaakt”;

Overwegende, dat de subsidie of hulp, opgevat in de zin der hierboven weergegeven definities, op zichzelf een belemmering zou vormen voor de meest rationele verdeling van de produktie op een zo hoog mogelijk peil, voor zover zij — in de vorm van een prestatie afkomstig van een ander dan de koper of de verbruiker — zou kunnen leiden tot het vaststellen of handhaven van verkoopsprijzen welke niet meer in direct verband tot de produktiekosten staan en zodoende mede tot het vestigen, handhaven en ontwikkelen van een economische activiteit welke niet overeenstemt met de meest rationele verdeling van de produktie op een zo hoog mogelijk peil;

Overwegende, dat krachtens dit criterium de door de Staten toegekende hulp of subsidie, opgevat overeenkomstig de gebruikelijke definities, met de gemeenschappelijke markt onverenigbaar zouden zijn, daar zij een belemmering zouden vormen voor een van zijn wezenlijke doelstellingen;

dat mitsdien met recht kan worden aangenomen, dat artikel 4 c als onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en mitsdien als afgeschaft en verboden aanmerkt de subsidie of hulp in de zin van de daaromtrent bestaande overgeleverde en algemeen geldende opvattingen;

Overwegende, dat deze interpretatie bevestiging vindt in artikel 5, vierde alinea, waarbij aan de Gemeenschap in de eerste plaats tot taak wordt gesteld te verzekeren „de vestiging, de handhaving en de inachtneming van normale concurrentieverhoudingen” nu de betaling van een deel van de produktiekosten door een ander dan de koper of verbruiker kennelijk een beletsel vormt voor het vestigen van normale concurrentieverhoudingen;

Overwegende, dat artikel 54 van het Verdrag bedoelde interpretatie eveneens bevestigt waar het in zijn vijfde alinea voorschrijft „Indien de Hoge Autoriteit van oordeel is, dat de financiering van een programma of de exploitatie van inrichtingen, welke het programma omvat, subsidies, hulp, bescherming of discriminaties met zich mede brengen, welke in strijd zijn met dit Verdrag, geldt het op deze gronden gegeven afwijzend advies als een beschikking in de zin van artikel 14 en houdt voor de betrokken onderneming het verbod in tot het uitvoeren van dit programma met andere dan eigen middelen”;

Is artikel 67 een uitvoeringsvoorschrift van artikel 4c?

Overwegende, dat de Bondsregering in haar memorie van tussenkomst stelt, dat het geoorloofde karakter van bepaalde overheidssubsidies kan worden afgeleid uit artikel 67 en dat deze bepaling derhalve een verzachting zou betekenen van het in artikel 4 c van het Verdrag neergelegde verbod;

Overwegende, dat deze stelling, welke in haar algemeenheid betrekking heeft op de verschillende onderdelen van artikel 4, zo zij werd aanvaard, zou kunnen leiden tot de gevolgtrekking dat het Verdrag onder bepaalde omstandigheden, het wederinstellen van in-of uitvoerrechten of van heffingen met daaraan gelijke werking en zelfs van quantitatieve beperkingen van het goederenvervoer, geoorloofd zou achten;

dat derhalve deze stelling met gezette aandacht dient te worden onderzocht;

Overwegende, dat het met de gebruikelijke strafheid der Verdragsbepalingen niet wel te verenigen lijkt om aan te nemen dat haar auteurs de strekking der in artikel 4 vervatte verboden aanzienlijk zouden hebben willen verzachten door deze in andere termen te herhalen in het opschrift van hoofdstuk VII (Aantasting van de concurrentieverhoudingen), alsmede in de tekst van artikel 67 zelf;

dat, zo de woorden „bijzondere lasten” al voorkomen zowel in artikel 4 c als in artikel 67, paragraaf 3, zij in het laatstgenoemd artikel betrekking hebben op de lasten welke aan de ondernemingen in de kolenmijn-of staalindustrie zouden kunnen worden opgelegd „in vergelijking met de aan andere industrieën van hetzelfde land op te leggen lasten”, welke laatste woorden een rechtstreeks verband vestigen tussen de oplegging van bedoelde bijzondere lasten en de algemene economische politiek van de betrokken Staat;

dat bezwaarlijk kan worden aangenomen, dat genoemde auteurs de in artikel 4 bijzonder streng geformuleerde afschaffings-en verbodsbepalingen niet alleen zouden hebben willen verzachten, doch — onder bepaalde omstandigheden — zelfs buiten werking stellen zonder te verwijzen naar het artikel welks strekking zij wensten te beperken;

Overwegende, dat intussen aan de verschillende verbodsbepalingen van artikel 4 het voorbehoud is toegevoegd, dat deze gelden „overeenkomstig de bepalingen van dit Verdrag”;

dat artikel 67, paragraaf 3, ziet op de maatregel van een Staat, waarbij aan de ondernemingen in de kolenmijn-en staalindustrie, welke aan zijn rechtsmacht zijn onderworpen, bijzondere voordelen worden verleend of bijzondere lasten opgelegd, in vergelijking met de andere industrieën van hetzelfde land en impliciet de wettigheid dezer voordelen of lasten erkent door de Hoge Autoriteit te machtigen om aan de betrokken Staat de noodzakelijke aanbevelingen te doen;

dat artikel 67 onmiddellijk volgt op de artikelen 60 tot 66, welke de voorwaarden regelen waaronder bepaalde verbodsbepalingen van artikel 4 worden toegepast;

dat deze plaatsing van artikel 67 in het Verdrag er toe zou kunnen brengen aan deze bepaling een met de artikelen 60 tot en met 66 analoge strekking toe te kennen en daarin een soort uitvoeringsvoorschrift te zien van het in artikel 4 c neergelegde verbod;

Overwegende, dat, indien artikel 67 op deze wijze zou mogen worden uitgelegd, de afschaffings-en verbodsbepalingen van artikel 4 c in artikel 67 nader geregeld zouden worden en beide artikelen als een geheel zouden dienen te worden beschouwd en toegepast;

Overwegende, dat een zodanige interpretatie de strekking van het in artikel 4 c geformuleerde verbod ten zeerste zou verzwakken;

dat derhalve dient te worden onderzocht of deze interpretatie geoorloofd is;

Overwegende, dat artikel 4 c subsidie en hulp verbiedt „in welke vorm ook” door de Staten verleend;

dat deze toevoeging niet voorkomt in de alineas a, b en d van artikel 4;

dat deze toevoeging aan het verbod een opvallend algemeen karakter geeft;

dat zonder beslissend bewijs niet valt aan te nemen dat de opstellers van het Verdrag die in artikel 4 c hebben bepaald dat door de Staten in welke vorm ook verleende subsidies of hulp zijn afgeschaft en verboden, vervolgens in artikel 67 zouden verklaren dat deze zelfs zonder voorafgaande goedkeuring van de Hoge Autoriteit geoorloofd kunnen zijn, zij het dan onder voorbehoud van door de Hoge Autoriteit aan te bevelen maatregelen teneinde de gevolgen van die subsidies of hulp te verzachten of te herstellen;

Overwegende, dat deze interpretatie slechts aanvaardbaar zou zijn, indien zou vaststaan dat de inbreuken op de concurrentieverhoudingen vermeld in artikel 67 mede omvatten maatregelen of praktijken als genoemd in artikel 4 en met name in het gestelde sub c;

Overwegende, dat, al hebben de artikelen 4 en 67 in de grond éénzelfde doel, daar zij beide de verzekering beogen van „het vestigen, handhaven en in acht nemen van normale concurrentieverhoudingen” niettemin het hieronder volgend onderzoek van hun strekking aantoont, dat ze uiteenlopende gebieden onderwerpen aan procedures, welke ook zelf van verschillende aard zijn;

Overwegende, dat artikel 4 ziet op handelingen „binnen de Gemeenschap” verricht, dat is op het terrein, bestreken door het Verdrag tot instelling daarvan;

dat, naar de woorden van artikel 1 van het Verdrag, de Gemeenschap is gebaseerd op een gemeenschappelijke markt, gemeenschappelijke doelstellingen en gemeenschappelijke instellingen;

dat binnen het gebied van de Gemeenschap, dat wil zeggen ten aanzien van alles wat de bevordering der gemeenschappelijke doelstellingen, binnen de gemeenschappelijke markt, betreft, de Instellingen van de Gemeenschap met een exclusief gezag zijn bekleed;

dat dan ook, indien aan de kolenmijn-en staalondernemingen financiële hulp valt te bieden, zulks alleen door de Hoge Autoriteit, of met haar uitdrukkelijke machtiging, kan geschieden, zoals blijkt uit de artikelen 55, tweede lid en 58, tweede lid, alsook uit paragraaf 11 van de Overeenkomst met betrekking tot de Overgangsbepalingen;

dat daarentegen artikel 4c het oog heeft op door de Staten verleende subsidies of hulp en op door deze opgelegde bijzondere lasten in welke vorm ook, wanneer het deze, als onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, afgeschaft en verboden verklaart;

dat dit onderscheid in het licht stelt, hoe het Verdrag de bevoegdheid binnen de Gemeenschap subsidiën of hulp te verlenen en bijzondere lasten, in welke vorm ook, op te leggen, aan de Instellingen der Gemeenschap wil voorbehouden en haar aan de Staten ontzegt;

dat ook de krasse termen, waarin artikel 4 is gesteld, die uitsluitende bevoegdheid van het Gemeenschapsgezag binnen de Gemeenschap doen uitkomen;

Overwegende, dat artikel 67 uitsluitend ziet op maatregelen van een Staat, welke merkbare terugslag teweeg kunnen brengen in de concurrentieverhoudingen van de kolenmijn-of staalindustrie;

dat dit artikel in geen van zijn onderdelen een afschaffing of verbod van zodanige maatregelen voorziet, doch slechts hunne compensatie door een passende hulp beoogt dan wel een verzachting hunner schadelijke werking, hetzij doordat de Hoge Autoriteit aan de betrokken Staat de „noodzakelijke aanbevelingen” (3) doet, hetzij door maatregelen welke de bewuste Staat „het meest verenigbaar acht met zijn eigen economisch evenwicht” (2. derde alinea);

dat de door zodanige bepalingen bestreken maatregelen kennelijk niet die kunnen zijn welke artikel 4 als zijnde onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt voor kolen en staal in de meest volstrekte vorm afgeschaft en verboden verklaart;

Overwegende, dat het Verdrag de Hoge Autoriteit geen bemoeiing geeft met die sectoren van de volkshuishoudingen der Lid-Staten, welke geen deel uitmaken van het Gemeenschapsgebied;

Overwegende, dat de bepalingen van het Verdrag buiten het Gemeenschapsgebied laten bij voorbeeld de werkzaamheid van de bij artikel 80 vermelde ondernemingen die hun bedrijf maken van de distributie en voorts in het algemeen alle economische bedrijvigheid welke krachtens het Verdrag niet tot het Gemeenschapsgebied behoort;

dat artikel 2 deze opvatting bevestigt door te bepalen dat de Gemeenschap „ten doel heeft de haar toevertrouwde taken te vervullen in harmonie met de algemene economie der deelnemende Staten”;

dat artikel 26 doet uitkomen, dat het Verdrag de deelnemende Staten niet de verantwoordelijkheid heeft ontnomen voor hun algemene economische politiek, doordat het de Raad opdraagt „het beleid van de Hoge Autoriteit en dat van de voor de algemene economische politiek van hun landen verantwoordelijke Regeringen met elkander te doen harmoniëren”;

dat deze bepalingen duidelijk maken dat de door het Verdrag bewerkte integratie van partiële aard is en dat de Regeringen der deelnemende Staten verantwoordelijk blijven voor al die sectoren van hun economisch beleid welke het Verdrag niet uitdrukkelijk onder het gezag der Gemeenschap heeft gebracht;

dat zij volgens artikel 68 (1) vrij blijven ten aanzien van de door haar te voeren sociale politiek;

dat klaarblijkelijk hetzelfde geldt voor belangrijke sectoren van haar fiscale politiek;

dat door de uitoefening dezer verbleven bevoegdheden het beleid van de deelnemende Staten „een merkbare terugslag teweeg kan brengen in de concurrentieverhoudingen van de kolenmijn-of staalindustrie”;

dat het bestand van de door artikel 2 beoogde gemeenschappelijke markt overeenkomstig de in artikel 4 bepaalde voorwaarden, ware in gevaar gebracht door zulke inbreuken op de concurrentieverhoudingen waartegen aan de hand van artikel 4 niet kon worden opgetreden;

dat, nu de oorzaken van bedoelde inbreuken op de concurrentieverhoudingen aan het beleid van de Hoge Autoriteit ontsnappen, het noodzakelijk was, wilde men het bestand van de gemeenschappelijke markt beschermen, de Hoge Autoriteit gelegenheid te geven de gevolgen dier inbreuken op te heffen of althans te verzachten;

dat nu bepaaldelijk in deze fundamentele behoefte is voorzien door opneming van artikel 67;

Overwegende, dat het verschil tussen de terreinen, respectievelijk in de artikelen 4 en 67 bestreken, nog wordt verduidelijkt en bevestigd door het onderscheid tussen de voor de toepassing van deze bepalingen ter beschikking van de Hoge Autoriteit gestelde middelen;

dat, indien artikel 67 als een uitvoeringsvoorschrift van artikel 4 c werd beschouwd, niet viel te verklaren waarom de Hoge Autoriteit, wanneer een maatregel van een deelnemende Staat „schade toebrengt aan ondernemingen in de kolenmijn-of staalindustrie, welke aan de rechtsmacht van andere deelnemende Staten zijn onderworpen” geen andere bevoegdheid bezit dan om aan die Staat „een aanbeveling te richten teneinde hierin te voorzien door zodanige maatregelen als deze Staat het meest verenigbaar acht met zijn eigen economisch evenwicht”, en de bevoegdheid mist zonder meer de intrekking van de met het Verdrag strijdige subsidie of hulp te gelasten;

dat daarentegen de uit artikel 67, paragraaf 2, derde alinea, voortvloeiende beperking zowel als de daaraan analoge beperking in paragraaf 3 van dit artikel, gemakkelijk zijn te verklaren in het raam van de hierboven uit de bewoordingen der artikelen 4 en 67 afgeleide interpretatie en de algemene opzet van het Verdrag;

Overwegende, dat de met het Verdrag bereikte integratie nu eenmaal slechts van partiële aard is en dat, krachtens de bevoegdheden welke aan de deelnemende Staten zijn verbleven, de binnen hun respectieve grenzen gevestigde kolen-en staalondernemingen onderworpen blijven aan onderling uiteenlopende wetgevingen en ordeningen, door welker verschillen de kolen-en staalindustrieën van een bepaalde Lid-Staat kunnen worden benadeeld of begunstigd in vergelijking met soortgelijke onder het gezag van andere Staten vallende industrieën of ten opzichte van andere industrieën in hun eigen Staat;

dat deze toestand, ook al belemmert hij de doelstelling van het Verdrag, een noodzakelijk en rechtmatig gevolg is van het opzettelijk partiële karakter der integratie;

dat derhalve, indien de Hoge Autoriteit al bevoegd is de deelnemende Staten te herinneren aan de doeleinden welke zij zich bij hun toetreding tot de Gemeenschap hebben gesteld, het haar uiteraard niet vrij kan staan aan deze Staten de tot het bereiken daarvan passende wegen en middelen dwingend voor te schrijven, indien zulks de uitoefening zou betekenen van bevoegdheden, welke niet aan de Gemeenschap competeren of welke de Staten niet bij het Verdrag aan de Hoge Autoriteit hebben overgedragen;

Overwegende derhalve, dat het feit, dat het bepaalde in paragraaf 2, derde lid, en paragraaf 3 van artikel 67 de Hoge Autoriteit slechts een beperkte bevoegdheid toekent tot het doen van aanbevelingen, aantoont dat dit artikel niet ziet op de toepassing van de uitdrukkelijke afschaffings-en verbodsbepalingen van artikel 4, doch slechts er toe strekt de Gemeenschapsbemoeiing te doen inwerken op de nationale gezagshoogheid teneinde zo nodig te kunnen bevorderen dat tengevolge van de aan de Staten verbleven bevoegdheid de uitwerking van het Verdrag niet aanzienlijk wordt verzwakt en zijn doelstelling niet in ernstig gevaar wordt gebracht;

Overwegende, dat voorts nog dient te worden gelet op paragraaf 11 van de Overeenkomst met betrekking tot de Overgangsbepalingen, waarbij het verbod van subsidies, hulp of bijzondere lasten, reeds voor de ambtsaanvaarding van de Hoge Autoriteit bestaande, in werking wordt gesteld;

dat aan de hand van de tekst van deze bepaling de bedoeling van de auteurs van het Verdrag op dit punt nader kan worden vastgesteld;

dat paragraaf 11 van bedoelde Overeenkomst bepaalt, dat „behoudens toestemming van de Hoge Autoriteit ten aanzien van het handhaven van genoemde hulp, subsidies of bijzondere lasten en de voorwaarden, waaraan dit handhaven is onderworpen, zij moeten ophouden op de tijdstippen en onder de voorwaarden, die worden vastgesteld door de Hoge Autoriteit, na raadpleging van de Raad, zonder dat dit verplicht kan worden gesteld vóór het tijdstip van het begin van de overgangsperiode voor de desbeteffende produkten”;

dat artikel 67, hetwelk aan de Hoge Autoriteit slechts de bevoegdheid tot het doen van aanbevelingen toekent ingeval van „een ernstige verstoring van het evenwicht veroorzaakt door een belangrijke vergroting van de verschillen tussen de produktiekosten” beduidend minder streng is geformuleerd dan paragraaf 11 van de Overeenkomst;

dat, indien de auteurs van het Verdrag artikel 67 tot een definitief uitvoeringsvoorschrift van 4 c hadden willen maken, zulks tot de slotsom zou leiden dat zij strengere regels wilden stellen voor de ten tijde van de inwerkingtreding van het Verdrag bestaande subsidies en hulp dan voor die welke na dat tijdstip werden verleend;

dat zodanige conclusie in strijd zou zijn zowel met de logica, als met een redelijke toepassing van het Verdrag;

Overwegende, dat op grond van het voorgaande dient te worden aangenomen, dat artikel 4 c en artikel 67 twee uiteenlopende onderwerpen betreffen, waarbij het eerstgenoemde bepaalde maatregelen afschaft en verbiedt door de Lid-Staten genomen op een terrein, hetwelk het Verdrag aan het Gemeenschapsgezag onderwerpt, terwijl het laatste strekt ter bescherming tegen inbreuk op de mededinging welke de uitoefening der aan de Staten verbleven bevoegdheden met zich zal brengen;

De mijnwerkerspremie getoetst aan de bepalingen van artikel 4 c

Overwegende, dat in het licht van de voorgaande overwegingen thans dient te worden onderzocht of de mijnwerkerspremie een bij artikel 4 c van het Verdrag afgeschafte en verboden subsidie of hulp vormt;

Overwegende, dat als niet betwist vaststaat dat de mijnwerkerspremie een deel der produktiekosten van de Duitse kolen ten laste van de openbare middelen van de Bondsregering brengt, waardoor zowel de producerende ondernemingen als de kopers en verbruikers van betaling van genoemd gedeelte worden vrijgesteld;

Overwegende, dat de aard van de mijnwerkerspremie nader wordt omschreven in de brief van de Bundesminister für Wirtschaft van 4 februari 1956 (III D 2 70230/56, doc. no. 1231/56), waarin het met name heet:

„Zur Zeit liegt der Hohen Behörde ein Antrag des Unternehmensverban-des Ruhrbergbau auf Erhöhung der Steinkohlenpreise um durchschnittlich 3.— DM/t vor. Dieser Antrag ist damit begründet, dass nach einer Absprache zwischen dem Unternehmensverband Ruhrbergbau mit der Industriegewerk-schaft Bergbau die Bergarbeiterlöhne ab 15. Februar um durchschnittlich 9 % erhöht werden sollen, um der drohenden Abwanderung von Bergarbeitern zu anderen Industrien entgegenzuwirken. Der Unternehmensverband Ruhrbergbau hat ferner angekündigt, dass eine weitere Preiserhöhung um etwa 3.— DM/t erforderlich sei, um eine seit langem bestehende Kostenunter-deckung zu beseitigen.

Ich befürchte, dass eine Erhöhung des Kohlepreises von solchem Ausmass bedenkliche Wirkungen für das gesamte Preisgefüge, vor allem in der Bun-desrepublik Deutschland, aber auch in den übrigen Landern der Gemein-schaft, die auf den Verbrauch von Ruhrkohle angewiesen sind, haben würde. In eingehenden Beratungen mit den Beteiligten habe ich nach Möglichkeiten gesucht, die Wirtschaftlichkeit des Steinkohlenbergbaues zu verbessern, vor allem besonders Belastungen des Steinkohlenbergbaues zu vermindern um das Ausmass der Preiserhöhung in verhaltnismassig engen Grenzen halten zu können.

…

In Aussicht genommen sind folgenden Massnahmen:

1. Aenderung der Bewertungsrichtlinien

2. Senkung der Umsatzsteuer

3. Knappschaftsrentenversicherung

   …

   Dabei ist überdies noch zu berücksichtigen dass der Kohlenbergbau mit einem Anteil der Löhne und Gehalter von rd. 50 % am Umsatz zu den lohn-intensivsten Industriezweigen gehort, sodass sich die Sozialaufwendungen besonders kostensteigernd auswirken.

   Es wird deshalb in Aussicht genommen, einen Teil der Arbeitnehmerbeitrage, keinesfalls jedoch mehr als 6,5 %, vom Staate unmittelbar an die Knapp-schaften zahlen zu lassen. Bei einer Uebernahme in Höhe von 6,5 % würde sich eine Entlastung in Höhe von 1,77 DM/t der absatzfahigen Steinkohlen-förderung ergeben. Die gedachte Massnahme würde nicht nur für den Stein-kohlenbergbau, sodern auch für andere Zweige des Bergbaues, und zwar auch für diejenigen, die nicht der Zuständigkeit der Hohen Behörde unter-stehen, anzuwenden sein.

   Bei der geplanten Massnahme würde es sich urn eine Aenderung in der Finanzierung der Sozialversicherung entsprechend Artikel 68 § 5 Absatz 2 des Vertrages handeln, die jedoch zur Verzerrung im Sinne des Artikels 67, § 2, 3 des Vertrages nicht führen würde, da auch diese Entlastung nur dazu dienen soll, die Kohlenpreiserhöhung teilweise aufzufangen.

   …

4. Gewahrung einer lohnsteuerfreien Schichtpramie

   Es ist in Aussicht genommen, allen unter Tage beschäftigten Arbeitnehmem im Bergbau für jede verfahrene volle Schicht eine lohnsteuerfreie Schichtpramie zu gewahren, die von den Betrieben aus dem Lohnsteueraufkommen zu zahlen ware. Die Schichtprämie soll für den Schichtlöhner 1,25 DM sowie für den Hauer und Gedingelöhner 2,50 DM betragen.

   Diese Massnahme würde zwar nicht unmittelbar zu einer finanziellen Entlastung der Unternehmen führen, sie erscheint aber geeignet, einen besonderen Anreiz für die Arbeit unter Tage zu geben und dadurch sowohl der drohenden Abwanderung entgegenzuwirken als auch die Einstellung dringend benötigter weiterer Arbeitskrafte im Bergbau zu fördern. Damit steht sie im Einklang mit den in Artikel 2 und Artikel 3 a und g des Vertrages bezeichneten Zielen und Aufgaben der Gemeinschaft.

…”;

Overwegende, dat de laatste alinea veronderstelt dat de mijnwerkerspremie geen rechtstreekse financiële verlichting voor de ondernemingen met zich zou brengen, doch dat deze alinea in tegenspraak komt met de eerste alinea van dezelfde brief, waarin wordt verklaard dat twee verhogingen noodzakelijk zijn: een gemiddelde loonsverhoging ad 9 % voor de mijnwerkers, met ingang van 15 februari, zulks om het hoofd te bieden aan de dreigende uittocht van mijnwerkers naar andere industriële sectoren en voorts een prijsverhoging van ongeveer 3 DM per ton, teneinde een sinds lang bestaand deficit op te heffen;

dat de Bondsregering vreest, dat een dergelijke verhoging van de kolenprijs betreurenswaardige gevolgen zal hebben voor de structuur der prijzen in het algemeen, met name in de Bondsrepubliek, doch evenzeer in andere landen van de Gemeenschap die voor hun verbruik op de Roerkolen zijn aangewezen;

Ovewegende, dat uit voormelde brief van 4 februari 1956 duidelijk blijkt, dat door de instelling van de mijnwerkerspremie een anders onvermijdelijke prijsverhoging kan worden voorkomen;

dat uit die brief voorts blijkt, dat de premie — zonder nog een financiële verlichting voor de ondernemingen ten gevolge te hebben — deze niettemin vrijstelt van nieuwe lasten welke de ondernemingen, ware de premie niet ingesteld, op zich hadden moeten nemen en dat de mijnwerkerspremie derhalve, zonder nog hun huidige lasten te verlichten, een verlichting betekent in de lasten welke onvermijdelijk op haar zouden drukken;

Overwegende, dat in de brief van de Bundesminister für Wirt-schaft aan de Hoge Autoriteit van 12 maart 1956 (III D 2 70672/56, doc. no. 2425/56) voorts nog wordt verklaard, dat

„…und dass die Bergmannsprämien dazu bestimmt sind, dem besorgniser-regenden Abwandern von Bergleuten aus der Untertagearbeit in andere Berufe und der starken Fluktuation der bergmännischen Belegschaft entgegen-zuwirken sowie den Zugang zum Bergmannsberuf für den Nachwuchs wieder begehrenswert zu machen.”

Overwegende, dat in de brief van de Bundesminister für Wirtschaf t aan de Hoge Autoriteit van 23 maart 1956 (III D 70765/56, doc. no. 2781/56) wordt gezegd:

„… In der Anlage übersende ich Ihnen weitere Unterlagen über die in meinem Schreiben vom 1. März 1956 bereits geschilderten Massnahmen zur Beseitigung besonderer Belastungen des Kohlenbergbaues.”

Overwegende, dat in de brief van de Finanzminister des Landes Nordrhein-Westphalen aan het Unternehmensverband Ruhrbergbau, Essen en het Unternehmensverband des Aachener Steinkohlenbergbaues, Aachen, van 6 maart 1956 (2034-2812/VB-2/H 2030-2507 II B 2) wordt verklaard, dat

„Urn der bedrohlich gewordenen Gefahr der Abwanderung von Untertage-arbeitern im Bergbau erfolgreich entgegenzuwirken, ist ein Bergmannsprä-miengesetz in Vorbereitung.”

Overwegende, dat in de brief van de Bundesminister für Wirt-schaft aan de Hoge Autoriteit van 22 oktober 1956 (III D 2-71933/56) wordt verklaard:

„… In diesem Schreiben ist ausgeführt, dass es das Ziel der Bundesregie-rung war, die Wirtschaftlichkeit des Steinkohlenbergbaues dadurch zu ver-bessern, dass besondere Belastungen vermindert wurden die dieser Wirt-schaftszweig im Vergleich mit anderen Wirtschaftszweigen zu tragen hatte.

…”;

Overwegende, dat de zojuist geciteerde brief evenwel nog een alinea bevat, luidende als volgt:

„…Nur vorsorglich möchte ich auf folgendes hinweisen: Selbst wenn durch die Zahlung der Bergmannsprämie die Unterschiede der Produktions-kosten wesentlich vergrössert würden, so geschahe dies in erlaubter Weise, nämlich durch Veranderung der Produktivitat. Wie der Hohen Behörde be-kannt ist, kann die Förderung des deutschen Kohlenbergbaues ohne weitere Investitionen wesentlich gesteigert werden, wenn es gelingt, die Zahl der untertage beschäftigten Bergleute zu erhöhen, da die vorhandenen Kapazi-taten wegen der zu geringen Zahl von Bergleuten nicht voll ausgenutzt werden können. Daraus folgt, dass das oben unter II. dergelegte Ansteigen der Beschäftigtenzahl im Untertage-Bergbau unzweifelhaft eine Erhöhung der Produktivität bewirkt hat.

…”

dat dit enkele citaat bevestigt, dat de produktie en produktiviteit van de Duitse kolenindustrie bleek te zijn verbeterd door de toename van het aantal ondergrondse mijnwerkers als gevolg van de door de mijnwerkerspremie opgetreden loonsverhoging der mijnwerkers;

dat deze loonsverhoging zonder twijfel deel uitmaakt van de produktiekosten;

dat, indien zij daarop in mindering wordt gebracht — gelijk in feite geschied is door het financieren van de premie uit openbare middelen — de kolenindustrie een voordeel behoudt zonder dat zij de lasten draagt, verbonden aan een maatregel die zowel haar produktie als produktiviteit verhoogt;

dat derhalve de produktiekosten niet overeenstemmen met die van de in werkelijkheid gedolven hoeveelheden kolen;

dat deze kunstmatige vermindering van de produktiekosten de kolenindustrie welke daarvan profiteert in een voordeliger concurrentiepositie plaatst ten opzichte van de kolenindustrieën welke hun totale produktiekosten zelf moeten dekken;

Overwegende, dat de Regering van de Bondsrepubliek in haar reeds geciteerde brief van 22 oktober 1956 (III D 2-71933/56) nog heeft gewezen op de memorie van toelichting op het ontwerp van wet nopens de mijnwerkerspremie (doc. no. 2351 van de Bundestag van 3 mei 1956) en met name heeft herhaald:

„… In der letzten Zeit hat sich jedoch in steigendem Masse erwiesen, dass dieses Berufsgefühl gegenüber dem Anreiz, den andere Berufe mit leichterer Arbeit und hoher Entlohnung bieten, nicht standzuhalten vermag”;

dat de vertegenwoordiger van de Bondsregering de aldus aangeduide gedachte ter terechtzitting nader heeft gepreciseerd door te verklaren dat de mijnwerkerspremie een onderscheiding is, toegekend ter zake van de uitoefening van een zeer zwaar beroep, dat het feit dat deze onderscheiding niet de vorm van een erekruis, doch juist de vorm van de mijnwerkerspremie heeft aangenomen, hierin zijn reden vindt, dat deze waardering steeds opnieuw voelbaar en zichtbaar gemaakt diende te worden, opdat zij haar aantrekkelijkheid niet zou verliezen en voorts, dat met de wet op de mijnwerkerspremie niet een subsidie voor de mijnbouwondernemingen wordt beoogd, maar het verschaffen van een privilege aan de mijnwerker en in het bijzonder aan de ondergrondse mijnwerker;

Overwegende, dat blijkens deze toelichting in de mijnwerkerspremie uiteindelijk niets anders kan worden gezien dan een toeslag op het loon;

dat deze toeslag, werd hij door de kolenindustrie betaald, geenszins in strijd met het Verdrag zou zijn, doch, nu hij gelijk staat met een loonsverhoging, betaald uit de openbare middelen van de Bondsregering, slechts geacht kan worden een subsidie te zijn;

Overwegende, dat evenwel nog dient te worden onderzocht of de subsidie of hulp, welke de mijnwerkerspremie blijkbaar vormt, mogelijk beantwoordt aan een der in artikel 2 van het Verdrag omschreven eisen: het waarborgen van de continuïteit der werkgelegenheid en het vermijden dat in de economie van de deelnemende Staten fundamentele en duurzame moeilijkheden worden veroorzaakt;

Overwegende, dat de Bondsregering zelve in de hierboven geciteerde passage van haar brief van 12 maart 1956 (III D 2-70672/56, doc. no. 2426/56) nog heeft verklaard dat de mijnwerkerspremie mede is bestemd om te verhinderen dat ondergrondse mijnwerkers de mijnen verlaten en een ander beroep kiezen;

dat deze verklaring genoegzaam bewijst, dat de mijnwerkerspremie niet geacht mag worden te strekken tot het waarborgen van de continuïteit der werkgelegenheid of het vermijden van werkloosheid nu zij, integendeel, werd ingesteld in een periode, waarin de teruggang van het aantal mijnwerkers voor de Bondsregering een „reden tot bezorgdheid” opleverde;

dat, ten slotte, de bijzondere procedure van artikel 37, voorgeschreven met betrekking tot de mogelijkheid van fundamentele en duurzame economische moeilijkheden, niet is gebezigd;

Overwegende, dat de interveniënte nog heeft gesteld dat de mijnwerkerspremie valt onder artikel 67 van het Verdrag en een „hulp” vormt in de zin van paragraaf 2, tweede alinea van genoemd artikel;

dat deze stelling in ieder geval niet kan worden aanvaard op grond van de enkele omstandigheid dat artikel 67 het verlenen van bedoelde hulp aan de voorafgaande machtiging van de Hoge Autoriteit onderwerpt — die verplicht is het advies van het Raadgevend Comité en de Raad van Ministers in te winnen — en voorts bepaalt, dat grootte, voorwaarden en duur van deze steun in overeenstemming met de Hoge Autoriteit worden vastgesteld;

dat in casu van een raadpleging van het Raadgevend Comité en van de Raad geen sprake is geweest, noch ook van de machtiging van de Hoge Autoriteit en evenmin van de in artikel 67, paragraaf 2, tweede alinea bedoelde toestemming;

dat integendeel vaststaat, dat de Hoge Autoriteit zich van elk optreden heeft onthouden;

Overwegende, dat om al deze redenen de uit openbare middelen gefinancierde mijnwerkerspremie, op zichzelf beschouwd, oplevert een door de Regering van de Bondsrepubliek aan de Duitse kolenindustrie verleende subsidie of hulp, zonder dat aan het Verdrag gronden kunnen worden ontleend welke aan de premie dit karakter ontnemen;

dat zij derhalve, op zichzelf beschouwd, geacht moet worden onverenigbaar te zijn met de gemeenschappelijke markt voor kolen en staal en mitsdien als door het Verdrag afgeschaft en verboden;