Hof van Justitie EU 12-07-1962 ECLI:EU:C:1962:24

Strekking van artikel 36 van het Protocol betreffende het Statuut van het Hof behorend bij het Verdrag tot oprichting van de E.G.K.S. en artikel 97 van het Reglement voor de procesvoering

Derde-opposante, ondersteund door Hoogovens, stelt dat het derden-verzet ontvankelijk is, daar:

1. zij belang heeft bij wijziging van het bestreden arrest, immers, doordat dit arrest de stelling verwerpt, dat het litigieuze schroot aan Breedband en Hoogovens in medeëigendom toebehoort en de weg open stelt voor intrekking met terugwerkende kracht van de vrijstelling die het Hof als onwettig heeft beschouwd, wordt inbreuk gemaakt op haar rechtspositie ten aanzien van de eigendom van het litigieuze schroot en wordt haar als gevolg van deze intrekking met terugwerkende kracht een financiële last opgelegd;

2. zij niet heeft kunnen deelnemen aan de hoofdzaak, omdat zij daarin niet is „geroepen” in de zin van artikel 36 van het Statuut van het Hof en omdat de litigieuze vrijstelling, welke het bestreden arrest als onwettig beschouwt, niet haar, doch Hoogovens gold.

De Hoge Autoriteit verzet zich daarentegen tegen de ontvankelijkheid van het beroep en voert daartoe het volgende aan:

1. Het derden-verzet is in het Reglement voor de procesvoering gerangschikt onder de buitengewone rechtsmiddelen, zodat de ontvankelijkheid aan zeer strenge eisen is onderworpen. De verwijzing naar bepaalde nationale rechtsstelsels kan in dit geval geen beslissende invloed uitoefenen, daar enerzijds deze stelsels onderling verschillen en anderzijds de eisen waaraan het derden-verzet is onderworpen in het Reglement voor de procesvoering zijn opgenoemd.

2. Het is duidelijk dat Hoogovens met behulp van dit buitengewone rechtsmiddel, waarover zij zelf niet kan beschikken, niet alleen tracht een rechtsstrijd te heropenen die reeds tot een onherroepelijk arrest heeft geleid, doch ook, via Breedband, een nieuw bewijsstuk in geding te brengen — namelijk het contract — dat zij in de hoofdzaak aan het Hof had kunnen overleggen.

3. Het woord „geroepen” in artikel 36 van het E.G.K.S.-Statuut doelt op de partij, die wordt aangewezen als verwerende partij, niet op die, welke er belang bij had om in het geding te interveniëren. Indien de interpretatie van Breedband door het Hof zou worden overgenomen, zou hieruit volgen dat ieder, die niet als verwerende partij is opgetreden en daardoor niet in de hoofdzaak kan worden „geroepen”, het recht zou hebben derden-verzet in te stellen. In feite kent het Reglement voor de procesvoering uitsluitend de „vrijwillige interventie”. Artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het Reglement betekent dus, dat de afwezigheid in de hoofdzaak op andere gronden moet worden gemotiveerd dan dat betrokkene daarin niet „geroepen is geweest”. Derde-opposante was evenwel op de hoogte van het gevoerde proces, niet alleen omdat hierover een mededeling in het Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen was verschenen, doch vooral wegens de nauwe betrekkingen die zij met Hoogovens onderhoudt.

4. Wat ten slotte het argument betreft dat de litigieuze vrijstelling rechtstreeks wel voor Hoogovens, doch niet voor Breedband gold, bestaan twee mogelijkheden:

   • ofwel de vraag of deze vrijstelling wettig is raakt de belangen van Breedband en dan had deze in de hoofdzaak moeten interveniëren;

   • ofwel deze vraag raakt haar belangen niet en in dat geval kan Breedband, nadat het Hof arrest heeft gewezen, er zich niet meer op beroepen dat zij belang heeft bij de beantwoording van de vraag.

Société des Aciéries du Temple voegt hieraan toe, dat volgens artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub b, van het Reglement voor de procesvoering, evenals volgens het nationale Franse recht, het derden-verzet alleen kan worden ingesteld door degene die aantoont dat zijn rechten door het bestreden arrest zijn benadeeld. Derhalve is — gesteld dat Hoogovens en Breedband geen maatschap vormen — de vordering tot derden-verzet van Breedband niet ontvankelijk, daar, indien het litigieuze schroot niet voorwerp van medeëigendom is, niet valt in te zien, welk recht van Breedband had kunnen worden benadeeld door de beslissing van het Hof, waarbij het beginsel van de aan Hoogovens verleende vrijstelling werd verworpen. Indien daarentegen Hoogovens en Breedband te zamen wèl een maatschap vormen in de door derde-opposante aangeduide betekenis, dan zou hieruit moeten worden afgeleid, dat Breedband in de hoofdzaak rechtens was vertegenwoordigd, zowel als lid van dezelfde maatschap, als in de hoedanigheid van hoofdelijk medeschuldenaar van de bedragen die Hoogovens uit hoofde van de verevening aan de Hoge Autoriteit was verschuldigd. Zulks te meer omdat Breedband zelf erkent dat de beide vennoten hoofdelijk mede-schuldenaren waren van deze bedragen, aangezien de maatschap die zij vormen geen rechtspersoonlijkheid bezit.

Op de door de Hoge Autoriteit en de Aciéries du Temple aangevoerde stellingen antwoordt derde-opposante als volgt:

1. Een buitengewoon rechtsmiddel draagt in geen enkel opzicht een uitzonderlijker karakter dan een gewoon beroep. Het onderscheid tussen deze beide rechtsvorderingen berust slechts op de aard van de grieven, die aanleiding geven tot het instellen ervan.

2. Het gezag van gewijsde, dat toekomt aan een arrest waarbij een beschikking wordt nietigverklaard, is niet relatief, doch geldt erga omnes. Dit leidt tot de conclusie, dat bij een beroep tot nietigverklaring de voorwaarden voor de ontvankelijkheid niet te beperkt moeten worden opgevat. Het Hof heeft trouwens zelf in de zaak 5/55 het begrip „partij” ruim omgevat door personen die niet aan het hoofdgeding hadden deelgenomen als partij bij een arrest te beschouwen, zodat zij ontvankelijk waren in een verzoek tot interpretatie.

3. Volgens het Belgische, Franse en Nederlandse recht zijn de voornaamste kenmerken van het derden-verzet de volgende:

   • het derden-verzet is een rechtsmiddel, dat open staat voor diegenen die in de hoofdzaak noch partij waren noch waren vertegenwoordigd;

   • het richt zich tegen een arrest;

   • de rechten van de derde-opposant worden door het arrest benadeeld;

   • het derden-verzet strekt tot herroeping, vernietiging of wijziging van het betrokken arrest.

   Het is waar dat het vroegere Reglement van 4 maart 1953 een bepaling als die van artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het thans van kracht zijnde Reglement voor de procesvoering niet kende, en zich beperkte tot een herhaling van het voorschrift van artikel 36 van het Statuut; doch uit deze wijziging mag niet de conclusie worden getrokken, dat het Hof bij de vaststelling van bedoeld artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, de bedoeling had, in de bovengenoemde kenmerken van het derden-verzet verandering te brengen.

4. Het rechtsmiddel van derden-verzet is van dien aard, dat geen verwarring mogelijk is met de interventie „ad adjuvandum” bedoeld in artikel 34 van het Statuut van het Hof.

   De beide procedures hebben in de eerste plaats een verschillend voorwerp, daar de derde-opposant op zelfstandige gronden wijziging van het bestreden arrest beoogt, terwijl de interveniënt zich moet beperken tot ondersteuning van de conclusies van een van de partijen in de hoofdzaak. In de tweede plaats hebben zij een verschillend doel, daar het derden-verzet strekt tot vergoeding van de persoonlijke schade die de derde ten gevolge van bedoeld arrest lijdt. Ten slotte verschillen zij daarin, dat de interveniënt ontvankelijk is indien hij aantoont belang te hebben bij de beslissing in de hoofdzaak, terwijl de derde-opposant, om ontvankelijk te zijn, moet aantonen, dat door het bestreden arrest een recht is geschonden. Op grond van deze verschillen tussen de beide procedures is in de rechtspraak en literatuur nimmer aangenomen, dat degene die in de hoofdzaak had kunnen interveniëren, doch dit niet heeft gedaan, niet ontvankelijk is in zijn derden-verzet.

5. Het voorschrift van artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, jo de artikelen 35 en 36 van het Statuut van het Hof, betekent eenvoudig dat het derden-verzet open staat voor ieder die: a) niet in de hoofdzaak is geroepen, b) of daarin wèl is geroepen, doch om geldige redenen niet aan de hoofdzaak heeft kunnen deelnemen.

   Voornoemde bepaling van het Reglement voor de procesvoering heeft ten doel, het Hof in staat te stellen te onderzoeken of de in het verzoek tot derden-verzet aangevoerde schade door de bestreden beslissing is veroorzaakt ofwel is te wijten aan de derde-opposant, die zijn rechten had behoren geldend te maken door zelfstandig te ageren. Dit vloeit voort uit de aard van het beroep tot nietigverklaring dat, in verband met de bescherming van de rechtszekerheid, erop gericht is te vermijden dat de rechtsgeldigheid van beschikkingen voortdurend in rechte kan worden aangetast.

6. Uit de voorafgaande overwegingen vloeit voort, dat geen van de essentiële vereisten voor de ontvankelijkheid van de vordering in casu ontbreekt, daar:

   • het arrest inbreuk maakt op een recht van Breedband, nl. het eigendomsrecht, omdat het Hof een vraag betreffende eigendom heeft uitgelegd op een wijze, die naar de mening van derde-opposante niet in overeenstemming is met de realiteit van de tussen Breedband en Hoogovens bestaande rechtsverhouding;

   • derde-opposante geen nalatigheid kan worden verweten wegens het niet-interveniëren in de hoofdzaak.

7. Ten slotte moet worden afgerekend met de stelling van de Hoge Autoriteit en van de Société des Aciéries du Temple, dat:

   • ofwel tussen Hoogovens en Breedband een maatschap bestaat, in welk geval Breedband in de hoofdzaak door Hoogovens werd vertegenwoordigd,

   • ofwel tussen beiden geen maatschap bestaat, in welk geval door het bestreden arrest aan de „rechten” van Breedband geen nadeel wordt toegebracht.

   In de eerste plaats is deze theorie een vicieuze cirkel, aangezien de vraag of Hoogovens en Breedband al dan niet een maatschap vormen, behoort tot het onderzoek ten gronde van de ingestelde vordering, zodat daaraan in geen geval beslissende betekenis kan worden toegekend voor de vraag van de ontvankelijkheid.

   In de tweede plaats berust het eerste argument, dat de Hoge Autoriteit en de Aciéries du Temple aanvoeren, op een begrip vertegenwoordiging dat uitsluitend aan een gedeelte van de Franse rechtspraak is ontleend.

   Overigens zijn de Franse schrijvers van oordeel, dat indien in dit geval al sprake is van vertegenwoordiging, een dergelijke vertegenwoordiging een onvolkomen karakter draagt, en zij komen tot de conclusie, dat de zogenaamde vertegenwoordigde partij ontvankelijk is in haar derden-verzet indien:

   1. de gemeenschappelijke verplichting door de bestreden rechterlijke beslissing is verzwaard;

   2. de partij in de hoofdzaak, die geacht werd haar te vertegenwoordigen, heeft verzuimd een gemeenschappelijk verweermiddel aan te voeren.

   In het onderhavige geval deelt derde-opposante weliswaar volkomen de mening van Hoogovens ten aanzien van de aan de overlegging van het contract verbonden nadelen, doch moet zij niettemin vaststellen dat Hoogovens ook naar de mening van het Hof heeft nagelaten een bewijsstuk over te leggen, namelijk het contract, en dus heeft verzuimd een gemeenschappelijk verweermiddel aan te voeren. Ten slotte is een zo ruim begrip vertegenwoordiging in de andere nationale rechtsstelsels, met name in Nederland, onbekend, en het zou noch logisch noch in overeenstemming met de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht zijn, het begrip „vertegenwoordigde” op deze wijze uit te breiden, nu het gemeenschapsrecht noch hoger beroep noch, wat het beroep tot nietigverklaring betreft, het middel verzet kent.

   In de derde plaats dient ten aanzien van het tweede argument, dat door de beide voornoemde verweersters is aangevoerd, er op te worden gewezen:

   1. dat in het hoofdgeding is verklaard dat, zelfs indien het contract tussen Hoogovens en Breedband geen maatschap inhield, het niettemin tot gevolg had dat het litigieuze schroot in verband met de eigendomsregels waaraan het was onderworpen geen aankoopschroot vormde, zodat Breedband er volledig belang bij blijft behouden, dat het Hof vaststelt, welke rechtsverhouding de eigendom van het litigieuze schroot werkelijk beheerst;

   2. dat de omstandigheid, dat een derde zich bij overeenkomst heeft verbonden tot betaling van de bedragen die een van de partijen in de hoofdzaak ten gevolge van het in dat geding gewezen arrest zal dienen te betalen, voldoende is voor de ontvankelijkheid van een door deze derde ingesteld derden-verzet.

8. In het bestreden arrest heeft het Hof vastgesteld dat, daar het contract tussen Hoogovens en Breedband niet was overgelegd, het niet in staat was een oordeel uit te spreken over de vraag of dit contract voor het rechtsgeschil van beslissend belang was. Nu derde-opposante dit contract thans heeft overgelegd, kan de vraag worden gesteld of het rechtsgevoel wordt bevredigd indien de onwettigheid van de litigieuze vrijstelling gehandhaafd blijft en Hoogovens wordt veroordeeld tot betaling van zes miljoen gulden, zonder dat het criterium waaraan de Hoge Autoriteit en het Hof voor de wettigheid van de vrijstelling beslissende betekenis hebben toegekend in feite in het onderhavige geval kan worden toegepast.

   Tegen al deze overwegingen voert de Hoge Autoriteit de volgende stellingen aan:

   1. De wijziging die het huidige Reglement voor de procesvoering ten aanzien van het derden-verzet heeft ondergaan ten opzichte van het Reglement van 4 maart 1953 bewijst, dat de auteurs van het Verdrag in artikel 36 van het Statuut van het Hof slechts de mogelijkheid van deze procedure hadden voorzien, daarbij aan het Hof overlatend, de voorwaarden voor de ontvankelijkheid vast te stellen.

   2. Interventie en derden-verzet zijn weliswaar twee procedures die verschillen ten aanzien van voorwerp, doel en voorwaarden waaronder zij kunnen worden aangewend, doch dit doet niets af aan de betekenis van artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het Reglement voor de procesvoering, dat voor de ontvankelijkheid van het derden-verzet een voorwaarde stelt, waaraan in ieder geval moet worden voldaan. Een beroep op de literatuur of de rechtspraak in bepaalde nationale rechtsstelsels, teneinde zich te onttrekken aan de verplichting die voornoemde bepaling voor de derde-opposant in zich bergt, is vruchteloos, daar iedere rechtsorde op dit gebied zijn eigen regeling heeft en in casu de woorden van artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het. Reglement volkomen duidelijk zijn.

   3. Derde-opposante voert aan, dat de voorwaarde gesteld in artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het Reglement voor de procesvoering ten doel heeft, de rechter in staat te stellen te beoordelen of dit rechtsmiddel is misbruikt en na te gaan of de schade waarop de derde-opposant zich beroept niet aan de aangevochten rechterlijke beslissing, doch aan zijn eigen schuld is te wijten. Deze stelling is niet gegrond, aangezien er enerzijds geen sprake is van misbruik indien de voorwaarden voor de ontvankelijkheid, vervat in het Reglement voor de procesvoering, zijn vervuld en anderzijds het bewijs, dat de derde-opposant schade heeft geleden, is vereist volgens het bepaalde sub b in meergenoemd artikel en er geen redelijke grond bestaat om dit begrip toe te passen bij de uitleg van het bepaalde sub c.

      Voorts mag niet uit het oog worden verloren, dat het arrest geen beslissing bevat omtrent enige vraag van eigendom welke Breedband betreft en dat de stelling van derde-opposante, dat de regeling die de Nederlandse belastingdienst op de uitwisseling van produkten tussen Hoogovens en Breedband toepast door het arrest op losse schroeven wordt gezet, een ongegronde bewering is, die geen bewijs levert voor het bestaan van een concrete en tegenwoordige schade. Overigens rijst de vraag of en, zo ja, in welke mate de rechten van derden niet door het dictum, doch door de motivering van een arrest kunnen worden benadeeld. Ten slotte moet worden opgemerkt dat Breedband bij repliek doelmatigheidsgronden aanvoert en, teneinde ontvankelijk te worden verklaard, stelt dat een „bevredigende oplossing” van het geschil dient te worden bereikt. Daardoor schuift derde-opposante overwegingen naar voren, die de normale procesgang te buiten gaan en die, indien zij zouden worden gevolgd, iedere regel van procesrecht overbodig zouden maken.

   4. Breedband werd in de hoofdzaak reeds door Hoogovens vertegenwoordigd, aangezien door niemand wordt betwist, dat de beide ondernemingen een concern vormen in de betekenis die algemeen aan dit woord wordt gehecht. Ook al heeft het bestreden arrest tot gevolg dat aan Hoogovens geldelijke verplichtingen worden opgelegd, dan is daardoor uitgesloten dat deze verplichtingen met anderen worden gedeeld, zodat hieruit voor verzoekster geen rechtstreekse schade kan voortvloeien.

   5. Resumerend kan worden vastgesteld, dat het derden-verzet niet ontvankelijk moet worden verklaard. Enerzijds kan het bestreden arrest de rechten van Breedband niet benadelen, daar:

      1. het een „res inter alios acta” is;

      2. in het dictum van het arrest niet naar Breedband wordt verwezen;

      3. zo al uit de rechtsoverwegingen kan worden afgeleid dat Breedband een uitsluitend eigendomsrecht heeft op het aan Hoogovens afgestane schroot, zulks niet betekent dat Breedband hierdoor wordt benadeeld.

      Anderzijds heeft derde-opposante de gronden, ten gevolge waarvan zij niet aan het hoofdgeding heeft kunnen deelnemen, niet gemotiveerd.

      De Société des Aciéries du Temple herhaalt bij dupliek de stellingen, die reeds in het verweerschrift naar voren zijn gebracht. Voorts voert zij aan, dat de vraag of Breedband op grond van de maatschap recht heeft op het litigieuze schroot niet de zaak ten principale betreft, daar dit punt juist betrekking heeft op een van de vereisten voor de ontvankelijkheid van het derden-verzet, namelijk dat van artikel 97, paragraaf 1, lid 1, sub c, van het Reglement voor de procesvoering. Overigens worden volgens het positieve Belgische en Franse recht de leden van een vennootschap geacht elkaar over en weer de bevoegdheid te hebben verleend, voor elkaar bestuursdaden te verrichten. Deze wederzijdse volmacht houdt uiteraard vertegenwoordigingsbevoegdheid in.

Bevoegdheid van het Hof

De Société des Aciéries du Temple stelt, dat het derden-verzet strekt tot handhaving van de onwettige, op plaatselijke integratie gebaseerde vrijstelling en tot verlening van een vrijstelling, welke berust op een maatschapscontract. Daar dus het Hof wordt gevraagd, de litigieuze vrijstelling met andere gronden te motiveren dan die welke door de Hoge Autoriteit in haar oorspronkelijke beschikking waren aangevoerd, vloeit hieruit voort dat het derden-verzet niet ontvankelijk is, daar de rechter die over het beroep tot nietigverklaring heeft te oordelen zich niet in bestuursaangelegenheden mag mengen om een nieuwe beschikking te geven ter vervanging van die, welke hij zelf heeft vernietigd.

Derde-opposante voert hiertegen aan, dat de exceptie van onbevoegdheid niet gegrond is, immers:

• De primaire conclusie van het verzoekschrift strekt alleen tot verwerping van het beroep in de hoofdzaak door middel van wijziging van het bestreden arrest, hetgeen uiteraard tot de bevoegdheid van het Hof behoort.

• In de subsidiaire conclusie wordt gevorderd, dat het Hof iets voor recht zal verklaren, dat volkomen tot zijn bevoegdheid behoort. Immers, de beslissing van het Hof dat handhaving van de litigieuze vrijstellingen op de door de Hoge Autoriteit aangevoerde grond onwettig was had op zichzelf nog niet tot gevolg, dat dit voor eens en altijd gold: er diende nog te worden nagegaan of de litigieuze vrijstelling wellicht op andere gronden geoorloofd was. Het Hof was evenwel van oordeel dat voor een dergelijk onderzoek geen aanleiding bestond, daar dit alleen mogelijk was indien het Hof in staat was geweest kennis te nemen van het contract tussen Hoogovens en Breedband. Daar dit contract thans is overgelegd, behoort het Hof voor recht te verklaren dat de vrijstelling wordt gemotiveerd door andere gronden die in overeenstemming zijn met het Verdrag.

De Hoge Autoriteit antwoordt hierop dat, indien de litigieuze vrijstelling als zodanig wettig was geweest, ofschoon met verkeerde gronden gemotiveerd, het Hof niet tot nietigverklaring zou zijn overgegaan: het zou zich in overeenstemming met zijn rechtspraak hebben beperkt tot wijziging van de motivering, doch zou het dictum onaangetast hebben gelaten. Het is in dit verband veelbetekenend, dat derde-opposante vordert dat niet aan haarzelf, doch aan Hoogovens een eigendomsrecht op het litigieuze schroot wordt toegekend.