Hof van Justitie EU 19-03-1964 ECLI:EU:C:1964:19

1 — ONTVANKELIJKHEID

Over de ontvankelijkheid heeft alleen de Duitse Regering zich uitgelaten.

Zij acht het verzoek ontvankelijk, niettegenstaande bepaalde bezwaren, die zij in het bijzonder samenvat in de stelling, dat de aan het Hof voorgelegde vragen voor de beslissing van het geschil niet van belang zijn.

Wanneer eiseres niet als „werkneemster of een daarmede gelijkgestelde” in de zin van artikel 4 van verordening no. 3 beschouwd kan worden, zou de vordering in elk geval moeten worden toegewezen op grond van het Duits-Nederlandse Verdrag inzake sociale verzekering van 29 maart 1951 (Tractatenblad 1951, no. 57) daar dit Verdrag dan krachtens artikel 5, sub a), van verordening no. 3 op eiseres van toepassing zou blijven. Het Verdrag geldt voor alle personen die bij de sociale verzekering — ook vrijwillig — zijn aangesloten.

Weliswaar heeft het Hof in zijn arrest in de zaak 26-62 (Jur. IX, blz. 7 e.v.) beslist, dat de overwegingen, welke de nationale rechter tot het stellen van zijn vragen hebben kunnen leiden, evenals het gewicht hetwelk deze daaraan voor de beslissing van het hangende geschil wenst toe te kennen, aan een beoordeling van het Hof zijn onttrokken. Niettemin ware in het algemeen te overwegen, of het Hof de nationale rechter er niet zo nodig opmerkzaam op dient te maken, dat hij bepaalde belangrijke aspecten buiten beschouwing heeft gelaten;

2 — DE DOOR DE CENTRALE RAAD VAN BEROEP GESTELDE VRAGEN

Eiseres stelt onder meer het volgende:

In tegenstelling met internationale verdragen brengen de verordeningen, die door de Gemeenschap worden uitgevaardigd, niet slechts een coördinatie, doch een integratie van het nationale recht teweeg. De verordening no. 3 bevat dan ook zelfstandig Europees recht op het gebied van de sociale verzekering, alsmede specifiek communautaire rechtsbegrippen.

Uit het verband van het E.E.G.-Verdrag blijkt dat artikel 51 de sociale verzekering behandelt als een aspect van het vrije verkeer van de werknemers.

Deze beginselen leiden tot de conclusie, dat het begrip „werknemer” in artikel 4, lid 1, van verordening no. 3 „een eigen Europese inhoud heeft die bepaald wordt door de eisen van het vrije verkeer van de werknemers” en de overeenkomstige begrippen in de nationale systemen kan aanvullen of, waar deze mochten ontbreken, vervangen.

Eiseres behoort tot de categorie van de zogenaamde oud-verplicht verzekerden als bedoeld in artikel 64, lid 1, van de Ziektewet. Ter ondersteuning van zijn opvatting, dat eiseres geen „gelijkgestelde” is in de zin van verordening no. 3 voert de Raad van Beroep aan, dat de Ziektewet voor het toekennen van deze status geen gebruik heeft gemaakt van de „juridische fictie in die zin, dat de vrijwillig verzekerde geacht wordt te zijn of gelijkgesteld wordt met een arbeider in de zin der Ziektewet”; dit zuiver formele standpunt is onhoudbaar. Eiseres is op grond van genoemd artikel 64 tot het sluiten van een vrijwillige verzekering toegelaten omdat verwacht kon worden, dat zij na haar arbeidsongeschiktheid opnieuw in loondienst zou treden. Zij is derhalve werkneemster gebleven, zodat artikel 19, lid 1, van verordening no. 3 op haar van toepassing is, doch niet artikel 11, lid 2, sub a, van het ziekengeldreglement van gedaagde.

De opvatting van de Raad van Beroep dat werknemer in de zin van artikel 4, lid 1, van verordening no. 3 is de werknemer in de zin van de desbetreffende nationale wet en dat „gelijkgestelde” is degene die door wetsduiding daarmede wordt gelijkgesteld, is eveneens onjuist. Eiseres wijst op een reeks Nederlandse sociale wetten, die het begrip werknemer niet kennen, doch volgens bijlage B van de verordening no. 3 wel onder deze verordening vallen. Ook dit bewijst, dat het werknemersbegrip van de verordening een eigen inhoud heeft.

De Duitse Regering is van oordeel, „dat verordening no. 3 weliswaar een uniform begrip voor de „werknemer of daarmee gelijkgestelde” bevat, doch dat zij voor de nadere bepaling van de inhoud van dit begrip in belangrijke mate naar het nationale sociale verzekeringsrecht verwijst”.

De Duitse Regering stelt overigens het volgende:

Volgens artikel 4, lid 1, van de verordening no. 3 is deze „van toepassing op de werknemers of daarmede gelijkgestelden, op wie de wettelijke regeling van een of meer Lid-Staten van toepassing is of geweest is” en die aan bepaalde andere voorwaarden (nationaliteit enz.) voldoen. Krachtens artikel 1, sub b, jis de artikelen 2 en 3 en bijlage B van de verordening doelt de uitdrukking „wettelijke regeling” op de wettelijke regelingen van de Lid-Staten op het gebied van de sociale verzekering.

In de omschrijving van het begrippenpaar „werknemers of daarmede gelijkgestelden” wordt derhalve deels verwezen naar het nationale recht. Deze verwijzing zal in de eerste plaats betrekking hebben op de vraag wie „gelijkgesteld” is, want de gelijkstelling veronderstelt een nationale wettelijke regeling.

„Deze formulering kan derhalve slechts strekken tot het nader bepalen van de kring van personen, die weliswaar volgens het recht van een der Lid-Staten wellicht niet onder het begrip werknemer in de zin van het arbeidsrecht vallen, doch die door de nationale wettelijke regeling op het stuk van de sociale verzekeringen met werknemers „gelijk worden gesteld” en derhalve verzekerd zijn of waren. Hieruit volgt dat het niet nodig is tussen „werknemer” en „gelijkgestelde” te onderscheiden. Uiteindelijk valt een ieder, die in een der Lid-Staten verzekerd is of was, onder deze beide begrippen.”

Men zou tot hetzelfde resultaat komen, indien men aan het begrip „gelijkgestelde” — dat in het Duitse recht niet voorkomt — op grond van bepalingen, in andere Lid-Staten geldende, een andere inhoud zou geven, en men derhalve ook genoodzaakt zou zijn het begrip „werknemer” te bepalen. Artikel 4 van de verordening no. 3 omvat ook die werknemers, op wie de bedoelde wettelijke regelingen van toepassing zijn „geweest”, die in het verleden als werknemer werkzaam en derhalve verzekerd waren, zoals bij voorbeeld degene die ziekengeld ontvangt, de rentetrekker of de werkloze. Het zou met de strekking van de verordening in strijd zijn, deze categorie van personen, die men de uitkeringen krachtens sociale verzekering in de eerste plaats wilde doen ontvangen, van de toepassing van de verordening uit te sluiten. Een argument voor deze uitlegging is ook te vinden in artikel 9 van de verordening, waar sprake is van vrijwillige verzekering.

In het onderhavige geval vloeit uit dit alles voort, „dat eiseres zonder twijfel onder het begrip werknemer of daarmede gelijkgestelde in de zin van de verordening valt” en daaraan aanspraken kan ontlenen. Aan de bijkomende voorwaarde van artikel 19, lid 1, van de verordening, namelijk dat zij „is aangesloten bij een orgaan van een der Lid-Staten” heeft eiseres voldaan, doordat zij zich na beëindiging van de arbeidsverhouding vrijwillig verder verzekerd heeft.

De Commissie van de E.E.G. voert in het bijzonder het volgende aan:

1. De verordeningen van de E.E.G. hebben ten doel, in de Lid-Staten uniform recht te scheppen; aan de daarin voorkomende begrippen moet daarom principieel een communautaire inhoud worden toegekend. Dit sluit evenwel niet uit, dat het gemeenschapsrecht bij wijze van uitzondering begrippen toepast, die aan het nationale recht zijn ontleend, met name indien het er om gaat, de toepassing van nationale normen aan de regelingen van het gemeenschapsrecht aan te passen.

2. Ratione personae hebben de onderhavige bepalingen van het Verdrag (artikelen 48-51) betrekking op werknemers in loondienst.

   Deze bepalingen hebben in de eerste plaats ten doel, te verzekeren dat elke Lid-Staat aan de onderdanen van de andere Lid-Staten dezelfde behandeling ten deel laat worden als aan zijn eigen onderdanen, onder meer wat betreft het stelsel van sociale verzekering. Daarentegen is het niet de bedoeling van het Verdrag de betrokken nationale regelingen door andere te vervangen.

   Noch het Verdrag, noch de ter uitvoering daarvan uitgevaardigde verordeningen hebben derhalve ten doel, via het gemeenschapsrecht te bepalen wie „werknemer” is; hiervoor wordt verwezen naar het nationale recht.

   Artikel 51 van het E.E.G.-Verdrag beoogt voorts, in het belang der werknemers een zo goed mogelijke oplossing te vinden voor de problemen die hun oorsprong vinden in het naast elkaar bestaan van verschillende nationale stelsels. De ter uitvoering van dit artikel gegeven voorschriften hebben derhalve ten doel, „de erkenning door elke nationale wetgeving voor te schrijven van rechtsfeiten, die zich onder vigueur van de overige wetgevingen hebben voorgedaan; voorts moeten deze normen de territoriale werkingssfeer van deze wetgevingen, voor zover dit voor sommige uitkeringen of verstrekkingen nodig is, tot het gehele grondgebied van de Gemeenschap uitbreiden en ten slotte moeten zij zo nodig nieuwe zelfstandige begrippen in het leven roepen”.

3. Het Verdrag geeft echter de Gemeenschap niet de bevoegdheid, één enkel voor alle Lid-Staten geldend stelsel van sociale verzekering in te voeren. Daarom kan niet worden aangenomen, dat er een specifiek communautair begrip „werknemer” bestaat.

Wat het begrip „gelijkgestelde” betreft, dienen twee vragen scherp te worden onderscheiden;

1. De nationale wetgevingen geven geen antwoord op de vraag, welke „gelijkstelling” in de verordening no. 3 wordt bedoeld, daar zij niet een „algemeen geldende … rechtstoestand … hebben geschapen, n.l. die van de gelijkstelling met de hoedanigheid van werknemer”. Het antwoord moet dus worden gevonden in de doeleinden van de verordening. „Gelijkgesteld” zijn daarom „diegenen die, op het gebied van de sociale zekerheid, krachtens de bepalingen van het nationale recht tegen een of meer bestaansrisico's verzekerd zijn in het kader van voor werknemers ingerichte stelsels, dit wat er zij van de juridische vorm of de bewoordingen die door de nationale wetgever voor deze uitbreiding worden gebruikt, en evenzeer ongeacht de vraag of de aansluiting van deze personen bij deze stelsels van sociale zekerheid verplicht gesteld is of op vrijwillige basis geschiedt. De Commissie is in het bijzonder van mening dat degenen die niet langer in loondienst werkzaam zijn, doch voor bepaalde verzekeringstakken (speciaal de ziekte- en invaliditeitsverzekering) onder het stelsel voor werknemers op vrijwillige basis kunnen verzekerd blijven, voor de toepassing van verordening no. 3 beschouwd moeten worden als door de nationale wetgeving met werknemers te zijn gelijkgesteld.”

2. Anderzijds is uitsluitend het in aanmerking komende nationale recht beslissend voor de vraag, of in concreto een bepaalde persoon in deze zin „gelijkgesteld” is. De verordening no. 3 schrijft de Staten niet voor, voor welke categorieën van niet-werknemers zij een verplichte of facultatieve sociale verzekering dienen in te voeren;