Hof van Justitie EU 06-06-1972 ECLI:EU:C:1972:45

Ten aanzien van de eerste vraag

verzoekster in het hoofdgeding merkt vooraf op dat, wanneer overeenkomstig artikel 5 van verordening nr. 1041/67/EEG een certificaat van uitgang vereist is en de exporteur in dit certificaat onder afdeling A verklaart dat de goederen in aanmerking komen voor restituties bij uitvoer, hij daarmee te kennen heeft gegeven de betrokken produkten te willen uitvoeren met toekenning van een restitutie, zodat de in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 bedoelde verklaring van de exporteur samenvalt met de verklaring die hij onder afdeling A van het certificaat van uitgang moet afgeven.

Volgens verzoekster moet de aldus afgegeven verklaring in de regel worden gelijkgesteld met het ingevolge artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 in te dienen verzoek om restitutie. Zij voert daartoe het volgende aan:

1. De Gemeenschapsverordeningen bevatten geen enkele bijzondere bepaling over de vorm van het verzoek om restitutie, bedoeld in genoemd artikel 17.

   Bijgevolg mag de verklaring die de exporteur moet afgeven ingevolge artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 — de enige bepaling van verordening nr. 1041/67 waar sprake is van een wilsverklaring om in aanmerking te komen voor restitutie — worden beschouwd als het in artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 voorgeschreven verzoek om restitutie, zodra zij beantwoordt aan het in deze laatste bepaling gestelde doel.

   De in deze bepaling vervatte eis heeft tot strekking en tot doel om het inzake de restitutiebepaling bevoegde bureau in kennis te stellen van de voor restitutie in aanmerking komende export, zodat het een overzicht krijgt van de te betalen restituties.

   Het doel van artikel 17 is bereikt, wanneer de in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 vermelde verklaring aan bovengenoemd bureau is toegezonden of krachtens de restitutieregeling daaraan dient te worden toegezonden.

   Wanneer dus een certificaat van uitgang moet worden ingevuld krachtens artikel 5 van verordening nr. 1041/67, komt de restitutieaanvraag onvermijdelijk bij het bevoegde Duitse restitutiebureau terecht door bemiddeling van de douaneautoriteiten (de twee autoriteiten die bevoegd zijn ter zake van douane-aangelegenheden en ter zake van restituties, vallen in Duitsland overigens juridisch samen).

   Het originele exemplaar van het certificaat wordt aan de in het certificaat bovenaan genoemde nationale autoriteit teruggezonden door het douanekantoor dat bevoegd is te verklaren dat het produkt zijn bestemming heeft bereikt, en het tweede exemplaar wordt bewaard door het douanekantoor van vertrek (indien dit bevoegd is de restitutie te betalen) of door dit kantoor rechtstreeks naar de daartoe bevoegde instantie gezonden. Door de toezending van dit tweede exemplaar van het certificaat van uitgang wordt het bevoegde kantoor in kennis gesteld van de verklaring van de exporteur.

   Het doel van artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 is dus volledig bereikt door de verklaring van de exporteur in het certificaat van uitgang.

2. Uit de afgegeven verklaring blijkt ondubbelzinnig de wens van de exporteur om restitutie te krijgen. Hierbij kan geen sprake zijn van een eenvoudige verklaring van intentie, want het is onvoorstelbaar dat een exporteur die de verklaring van uitgang heeft afgegeven, zou afzien van restituties. Voorts zijn de consequenties van de verklaring (ingang van de fatale termijn; hoogte van de restitutie) niet te rijmen met het karakter van gewone intentieverklaring, dat door de Bondsrepubliek Duitsland aan de verklaring in kwestie wordt toegekend.

3. Dat er een Duitse Verordnung is, op grond waarvan in de Bondsrepubliek een apart verzoek om restitutie pleegt te worden ingediend, wil geenszins zeggen dat de verklaring onder afdeling A van het certificaat van uitgang niet gelijk staat met een verzoek om restitutie.

   Immers, nationale voorschriften mogen alleen worden toegepast, voor zover dit noodzakelijk is om de verordeningen te kunnen uitvoeren. Dit was in casu niet nodig, omdat in de verordeningen nrs. 1009/67 en 1041/67 reeds alle voorwaarden voor de restitutieverlening waren omschreven.

4. Verzoeksters stelling wordt nog geschraagd door de wijziging die bij verordening nr. 499/69/EEG is gebracht in artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67.

   Deze wijziging zou zijn ingegeven door de overweging dat de vervaltermijn voor de indiening van de stukken betreffende de restitutiebetaling niet aan de exporteur kan worden tegengeworpen in geval van overmacht „met name wanneer deze termijn niet in acht kon worden genomen ten gevolge van administratieve vertragingen die niet aan de belanghebbende kunnen worden toegerekend” (negende overweging bij verordening nr. 499/69).

   Deze bepaling zou volgens verzoekster in het hoofdgeding geen zin hebben, als de Lid-Staten konden voorschrijven dat voor de restitutieverlening nog een bijzondere aanvraag, naast die in het certificaat van uitgang, moet worden ingediend. De belanghebbende zou een aanvraag dan immers te allen tijde kunnen indienen, zodat zich eigenlijk nooit een geval kan voordoen, waarin de betrokkene door overmacht verhinderd is de gestelde termijn aan te houden. Omgekeerd kan men zich dit zeer goed voorstellen, wanneer de restitutieaanvraag gelijk is aan de verklaring, bedoeld in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67, omdat het tijdstip van toezending dezer verklaring aan het bevoegde bureau voor de restitutiebetaling dan niet meer zou afhangen van de wil van de exporteur.

   Verzoekster in het hoofdgeding stelt dan ook voor om de eerste vraag als volgt te beantwoorden: het ingevolge artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 in te dienen verzoek om restitutie is gelijk aan de verklaring van de exporteur, als bedoeld in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67, althans voor zover deze verklaring volgens de restitutiebepalingen ter kennis wordt of moet worden gebracht van de instantie die bevoegd is de restituties te betalen.

De regering van de Bondsrepubliek Duitsland merkt om te beginnen op dat de in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 bedoelde verklaring van de exporteur in het bij artikel 5 dezer verordening beoogde geval gelijk is aan de verklaring die de exporteur onder afdeling A van het certificaat van uitgang moet afgeven.

Gezien de tekst en de werking van genoemde verklaring, meent zij echter dat deze verklaring op de volgende gronden niet is aan te merken als het krachtens artikel 17 van verordening nr. 1009/67 in te dienen verzoek om restitutie:

1. Ten eerste volgt dit uit het doel van het certificaat van uitgang evenals uit het wezen van de douaneformaliteiten bij uitvoer. Het certificaat was ingesteld om de bewijsmiddelen inzake de vervulling der douaneformaliteiten bij uitvoer en het uitgaan der goederen buiten de Gemeenschap gelijk te trekken. Deze formaliteiten zijn wel van belang voor de toepassing van de restitutieregeling bij uitvoer, maar de enkele vervulling ervan geeft nog geen recht op restitutie.

   Dit blijkt duidelijk uit artikel 3 van verordening nr. 1041/67, waar de restitutiebetaling afhankelijk wordt gesteld van het bewijs dat het produkt in ongewijzigde staat het geografisch grondgebied der Gemeenschap heeft verlaten, hetgeen door de enkele vervulling van de douaneformaliteiten bij uitvoer niet toereikend wordt aangetoond. Tevens blijkt dit uit artikel 9 dezer verordening, waarbij de Lid-Staten de discretionaire bevoegdheid krijgen de restituties als voorschot uit te keren zodra de douaneformaliteiten zijn vervuld. Met andere woorden: na de vervulling der formaliteiten, wanneer de exporteur de verklaring van artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 reeds heeft afgegeven, is er nog geen recht op restitutie.

   Indien voorts de bovengenoemde verklaring als verzoek om betaling moet worden beschouwd, dient te worden aangenomen dat dit verzoek voorafgaat aan het recht op restitutie in geval met de goederen een certificaat van uitgang meegaat. Dit was echter niet de bedoeling van de auteurs der verordening, omdat de exporteur ook na vervulling van de douaneformaliteiten bij uitvoer de mogelijkheid moet behouden geen verzoek om restitutie in te dienen. Dit kan zich voordoen, wanneer de goederen de aanvankelijke bestemming niet bereiken. Vervolgens kan met het verzoek, en niet met het certificaat van uitgang, vooral worden nagegaan of de goederen aan de vereiste voorwaarden voldoen (in de Gemeenschap geoogst) en op hun bestemming zijn aangekomen. Het heeft dan ook een andere functie dan het certificaat van uitgang.

2. Verordening nr. 1041/67 schrijft het certificaat van uitgang alleen voor, wanneer goederen die in aanmerking komen voor restitutiebetaling, het grondgebied van andere Lid-Staten overschrijden alvorens het geografisch grondgebied der Gemeenschap te verlaten.

   Indien de auteurs der verordening de exporteursverklaring onder afdeling A van het certificaat van uitgang als een verzoek om restitutiebetaling hadden willen beschouwen, was het vanuit hun standpunt niet logisch geweest het verplicht gebruik van dit formulier alleen tot dit geval te beperken.

3. Het certificaat van uitgang is na de litigieuze gebeurtenissen inmiddels vervangen door het algemeen te gebruiken controle-exemplaar T¹ en T² (cf. artikel 1 van verordening nr. 2586/69, PB nr. L 322). Uit dit formulier waarin nergens meer wordt verwezen naar de procedure van de restitutiebetaling, blijkt dat het niet de bedoeling was van de verordenende autoriteiten om het als een verzoek tot restitutiebetaling te beschouwen.

4. De termijnregeling in artikel 5 van verordening nr. 1041/67 toont aan dat het verzoek tot restitutiebetaling volgens de auteurs der verordening moest worden ingediend naast het certificaat van uitgang.

5. Indien de tenuitvoerlegging van Gemeenschapsverordeningen aan de nationale autoriteiten is opgedragen, zoals in casu met name ingevolge de bepaling van artikel 10, lid 1, van verordening nr. 1041/67, dat de restitutie wordt betaald door de Lid-Staten, dienen daarbij in beginsel de nationale vorm- en procedurevoorschriften te worden aangehouden. Het was noodzakelijk en dus ook geoorloofd bepalingen inzake de restitutieaanvraag op te stellen.

6. De wijziging van artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67 zegt niets omtrent de noodzaak om los van het certificaat van uitgang een restitutieaanvraag in te dienen.

   Voor een juiste interpretatie van deze bepaling dient men te bedenken dat zij alleen betrekking heeft op de door de aanvrager in te dienen documenten, dus niet op het certificaat van uitgang dat het douanekantoor van vertrek rechtstreeks dient te verzenden naar de instantie die bevoegd is de restitutie te betalen. De gevallen van overmacht die zich daarbij kunnen voordoen, betreffen andere door de verordening toegelaten bewijsmiddelen dan de certificaten van uitgang, in geval van rechtstreekse goederenuitvoer van het grondgebied van bepaalde Lid-Staten.

   Bij haar mondelinge opmerkingen zet de Duitse Regering nog uiteen dat zich zelfs ook gevallen van overmacht kunnen voordoen, wanneer men aanneemt dat het verzoek om restitutie en het certificaat van uitgang niet gelijk kunnen worden gesteld, bij voorbeeld bij moeilijkheden met de analyse van goederen, waarvan het resultaat van belang is voor de restitutie.

   De regering van de Bondsrepubliek Duitsland stelt derhalve voor op de eerste vraag te antwoorden dat „de in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 bedoelde verklaring van de exporteur niet samenvalt met het in artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 bedoelde verzoek tot restitutiebetaling”.

De Commissie van de Europese Gemeenschappen merkt allereerst op dat de bepalingen waarvan om uitlegging wordt verzocht, te weten artikel 17, lid 2, van verordening nr. 1009/67 en artikel 1 van verordening nr. 1041/67, betrekking hebben op handelingen die verschillend zijn in onderwerp en gevolg.

Het in artikel 17 van verordening nr. 1009/67 bedoelde verzoek om restitutie beoogt het recht op restitutie te doen erkennen en restitutiebetaling te verkrijgen. Het heeft tot gevolg dat de administratieve restitutieprocedure op gang wordt gebracht.

In artikel 1 van verordening nr. 1041/67 wordt daarentegen de dag van uitvoer bepaald, namelijk die waarop de douaneformaliteiten zijn vervuld.

De in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 genoemde verklaring is derhalve niets meer dan een verklaring van intentie in het kader van de vervulling der formaliteiten, welke tot gevolg heeft dat een aanvang wordt gemaakt met de douaneverrichtingen die noodzakelijk zijn om later een restitutieaanvraag te funderen.

Al is het theoretisch denkbaar dat de verklaring en de restitutieaanvraag in een zelfde document zijn vervat, toch wijzen hun verschillende onderwerp en gevolg dus eerder in een andere richting.

Ook het in verordening nr. 1041/67 nader uitgewerkte restitutiemechanisme verzet zich tegen een gelijkstelling van verklaring en aanvraag:

• de verklaring onder afdeling A van het certificaat van uitgang is, letterlijk gezien, geen verzoek om restitutie;

• verordening nr. 1041/67 stelt de vervulling van de douaneformaliteiten en de restitutieaanvraagprocedure niet aan elkaar gelijk: de vervulling van de douaneformaliteiten rechtvaardigt volgens deze verordening op zichzelf geen verzoek om restitutie die pas na nadere controles kan worden toegekend;

• ook praktische redenen om aan de vervulling der douaneformaliteiten geen restitutievordering van de exporteur te verbinden, nopen tot dit onderscheid.

Ten slotte merkt de Commissie op dat met name krachtens artikel 10, lid 1, van verordening nr. 1041/67 belangrijke uitvoerende bevoegdheden aan de Lid-Staten toekomen en dat het aan hen staat om al dan niet aan afzonderlijke aanvraag in een bepaalde vorm voor de betaling der restitutie voor te schrijven.

De Commissie stelt derhalve voor om de eerste vraag in ontkennende zin te beantwoorden.

Ten aanzien van de tweede vraag

Verzoekster in het hoofdgeding merkt op dat volgens basisverordening nr. 1009/67, met name artikel 17, lid 2, voor de restitutie een verzoek moet worden ingediend, maar dat noch de basisverordening noch verordening nr. 1041/67 vormvoorschriften voor dit verzoek bevatten.

Daar in het publiekrecht, bij ontbreken van bijzondere bepalingen, in beginsel volledige vormvrijheid bestaat, zou de restitutie dus in elke vorm, zelfs mondeling, kunnen worden aangevraagd, mits dit maar gebeurt bij de instantie die bevoegd is de restitutie te betalen.

Deze stelling vindt nog bevestiging in het feit dat telkens wanneer het indienen van verzoeken in een bijzondere vorm noodzakelijk wordt geacht, zulks in de betrokken Gemeenschapsverordeningen dwingend is voorgeschreven.

Verzoekster in het hoofdgeding stelt derhalve voor om in geval van een ontkennend antwoord van het Hof van Justitie op de eerste vraag, de tweede vraag als volgt te beantwoorden: „Een afzonderlijk verzoek om restitutie, dat moet worden ingediend naast de in artikel 1, lid 1, van verordening nr. 1041/67 bedoelde verklaring, kan zowel mondeling als schriftelijk worden gedaan”.

De regering van de Bondsrepubliek Duitsland merkt op dat ingevolge artikel 6, lid 1, van de Duitse Verordnung Ausfuhrerstattungen EWG restitutieaanvragen op een speciaal formulier moeten worden ingediend.

Volgens haar is het volstrekt noodzakelijk dat deze aanvragen schriftelijk, op een bepaald formulier, worden ingediend met het oog op de administratieve behandeling van de verzoeken om restitutie. De Duitse Regering geeft hiertoe een gedetailleerde uiteenzetting van de procedure voor de restitutiebetaling.

De regering van de Bondsrepubliek merkt overigens op dat het formulier voor de restitutieaanvraag daarnaast nog van belang is als waarborg dat de door de Gemeenschap beschikbaar gestelde geldmiddelen voor de betaling van de uitvoerrestituties verstandig worden aangewend en met name alleen voor zover aan alle gestelde voorwaarden is voldaan. Zonder dit formulier zou het bewijs van een onverschuldigde betaling der restitutie en dus ook de terugvordering hiervan op moeilijkheden stuiten. Voorts zou het voor de ambtenaren der Commissie zonder schriftelijke aanvraag praktisch niet mogelijk zijn om de aanwending van de middelen van het EOGFL te controleren aan de hand van de documenten bij de bevoegde nationale autoriteiten.

De Bondsrepubliek Duitsland stelt derhalve voor op de tweede vraag te antwoorden: „De vaststelling van de procedure voor de verzoeken om restitutiebetaling is, waar nodig, geheel aan de Lid-Staten overgelaten. De eis dat het verzoek om restitutiebetaling schriftelijk wordt ingediend, is niet in strijd met het Gemeenschapsrecht”.

De Commissie merkt op dat een bijzondere vorm van de restitutieaanvraag in het Gemeenschapsrecht niet is voorgeschreven noch verboden. Dit zou derhalve onder de bevoegdheden van de Lid-Staten vallen.

Ten aanzien van de derde vraag

Verzoekster in het hoofdgeding merkt op dat deze vraag slechts beantwoording behoeft, indien — in strijd met haar opvatting — zou worden geantwoord dat de restitutieaanvraag afzonderlijk en schriftelijk moet worden ingediend.

De rechter zou willen weten of het schriftelijk verzoek tot de stukken behoort, die betrekking hebben op de betaling van de restitutie en ingevolge artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67, behoudens in geval van overmacht binnen zes maanden na de dag van vervulling der douaneformaliteiten bij uitvoer moeten worden aangeboden op straffe van verval van rechten.

Bij de uitlegging van de woorden „stukken die betrekking hebben op de betaling van de restitutie” moet rekening worden gehouden met de volgende factoren.

Het dossier dient stukken te omvatten, waaruit blijkt dat de goederen in aanmerking kunnen komen voor eeen restitutie. Alle documenten waarmee het verlangde bewijs kan worden geleverd (met name dat de goederen het geografisch grondgebied der Gemeenschap hebben verlaten of in ongewijzigde staat hun bestemming hebben bereikt, of wel dat het produkt in een derde land is ingevoerd) behoren tot de in artikel 10, lid 2, bedoelde stukken.

Hiertoe behoort dus ook het verzoek om restitutie, dat een bijkomende voorwaarde voor de restitutieverlening vormt.

Overigens zou het geen zin hebben in artikel 10, lid 2, voor te schrijven dat de stukken, waaruit blijkt dat de goederen in aanmerking kunnen komen voor een restitutie, binnen een bepaalde termijn moeten worden overgelegd, als de belanghebbende de mogelijkheid heeft veel later de restitutieaanvraag in te dienen, die bovendien nog een noodzakelijk element is voor de restitutiebetaling.

Verzoekster in het hoofdgeding stelt voor op de derde vraag te antwoorden: „Het verzoek om restitutie behoort eveneens tot de stukken, bedoeld in artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67”.

De regering van de Bondsrepubliek Duitsland merkt op dat het verzoek om restitutiebetaling blijkens de overwegingen bij verordening nr. 1041/67 binnen een bepaalde termijn moet worden ingediend. Dit kan slechts de in artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67 genoemde termijn van zes maanden zijn.

Zij stelt dan ook voor de derde vraag aldus te beantwoorden: „Het schriftelijk en afzonderlijk in te dienen verzoek om restitutiebetaling behoort tot de stukken, bedoeld in artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67”.

De Commissie merkt op dat het verzoek om restitutie, als formele grondslag van de restitutieprocedure, behoort tot de stukken, bedoeld in artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67.

Ten aanzien van de vierde vraag

Volgens verzoekster in het hoofdgeding moet de term „overmacht” blijkens de preambule van verordening nr. 499/69 ruim worden opgevat.

Zo zou er sprake kunnen zijn van overmacht, indien de termijnen niet worden aangehouden om redenen die aan de betrokkene niet zijn toe te rekenen, omdat deze niet aansprakelijk kan worden gesteld, wanneer hij de zorg en omzichtigheid van een goed koopman heeft betracht om de stukken tijdig over te leggen, doch daarin niet is geslaagd wegens een van buiten komende omstandigheid.

Het begrip „overmacht” , zoals dit met name in 's Hofs jurisprudentie is ontwikkeld (cf. arrest 4-68 van 11 juli 1968, Schwarzwaldmilch GmbH, Jurisprudentie, Deel XIV, blz. 525 e.v.) zou bij toepassing op de vraag in geding tot de volgende conclusie kunnen leiden.

De fatale termijn van zes maanden geldt niet, indien blijkt dat de termijn niet is aangehouden om redenen die onafhankelijk zijn van de wil van betrokkene. Dit is het geval, wanneer de stukken normaal tijdig moesten worden toegezonden aan de instantie die bevoegd is de restitutie te betalen, doch de termijn alleen door een abnormale gebeurtenis die door betrokkene niet was te voorzien, niet kon worden aangehouden.

Verzoekster in het hoofdgeding stelt derhalve voor om de vierde vraag als volgt te beantwoorden: „Er is sprake van overmacht in de zin van artikel 10, lid 2, van verordening nr. 1041/67, zoals gewijzigd bij verordening nr. 499/69, indien de termijnen niet konden worden aangehouden om redenen die de betrokkene niet zijn toe te rekenen”.

De regering van de Bondsrepubliek Duitsland merkt op dat het Hof in vroegere arresten heeft uitgesproken dat van overmacht sprake is in geval van omstandigheden die onafhankelijk zijn van de wil van betrokkene, een abnormaal karakter dragen en welker gevolgen hij ondanks de nodige diligentie slechts ten koste van onevenredig zware offers had kunnen vermijden.

Deze interpretatie is eveneens toe te passen op de onderhavige zaak; de exporteur heeft in casu echter geen redenen aangevoerd, op grond waarvan hij zijn verzoek niet binnen zes maanden na de vervulling van de douaneformaliteiten bij uitvoer had kunnen indienen.

De Commissie merkt op dat de exporteur zich blijkens de overwegingen bij verordening nr. 499/69 EEG op overmacht moet kunnen beroepen, wanneer de niet-naleving van de termijnen voor de indiening van de stukken betreffende de betaling, met name het certificaat van uitgang, niet aan hem kan worden toegerekend maar eerder aan de verschillende douane-instanties van de Lid-Staten is te wijten. Het zou een welbegrepen belang van de exporteur en het doel van de uitzonderingsregeling ten goede komen, wanneer beroep op overmacht ook werd toegelaten in het geval dat de exporteur zijn restitutieaanvraag niet binnen de gestelde vervaltermijn kon indienen.

Volgens de Commissie hangt de betekenis van het begrip „overmacht” af van het wettelijk kader en de doelstellingen van de Gemeenschapsregeling, waarbinnen het bestemd is effect te sorteren (cf. arrest 4-68 van 11 juli 1968, Schwarzwaldmilch GmbH, Jurisprudentie, Deel XIV, blz. 537). Derhalve zou het in casu moeten worden uitgelegd met inachtneming van de volgende elementen:

• de tijdige indiening van de verschillende stukken betreffende de betaling en de indiening van de restitutieaanvraag hangen grotendeels — bij de restitutieaanvraag zelfs uitsluitend — af van de wil van de exporteur. Bij overschrijding van de vervaltermijn kan geen beroep worden gedaan op omstandigheden die van het gedrag van de exporteur afhangen of waarvoor hij om enige andere reden moet opkomen.

• overigens zou het begrip „overmacht” zo restrictief moeten worden uitgelegd dat hieronder alleen abnormale omstandigheden vallen, die de exporteur niet kon en behoefde te voorzien en waarvan hij de gevolgen niet kon vermijden.

• de in de verordening gestelde eisen mogen ook niet worden overdreven; zo zou men beroep op overmacht kunnen toelaten, indien de termijn alleen met buitensporige inspanningen had kunnen worden aangehouden; bij de beoordeling of dit het geval is, moet steeds van elke exporteur de zorg van een goed koopman worden verlangd.

Met verwijzing naar 's Hofs uitspraken in de zaak 4-68 stelt de Commissie derhalve voor om met aanpassing van de in dit arrest vervatte omschrijving aan het onderhavige geval te antwoorden: „De exporteur moet bij een beroep op overmacht bewijzen dat hij binnen de gestelde termijn geen verzoek om restitutie in deugdelijke vorm heeft kunnen indienen wegens abnormale, van zijn wil onafhankelijke omstandigheden, waarvan hij de gevolgen ondanks alle betrachte zorg slechts ten koste van buitensporige opofferingen had kunnen vermijden”.