Hof van Justitie EU 21-01-1976 ECLI:EU:C:1976:4

A — Beoordeling van de feiten

Verzoekster merkt op dat in februari en maart 1974, 145 301 ton tegen de onder de wereldmarktprijzen liggende basisprijs van 13 000 lire per 100 kg zijn doorverkocht, terwijl verweerster wijst op de 254 388 ton die in april, juni en september werden doorverkocht tegen dezelfde prijs, terwijl de wereldmarktprijzen waren gedaald. Tegenover de 6 659 ton Italiaanse deegwaren die eind maart 1974 in Frankrijk werden ingevoerd, (5 681 ton eind maart 1973), stelt verweerster de Franse douanestatistieken voor het gehele jaar 1973 met 22 200 ton en voor het gehele jaar 1974 met 22 900 ton.

Verzoekster beweert dat de Commissie, voor het eerst gewaarschuwd in september 1973 door het Franse beroepsverbond, tot december 1974 zou hebben gewacht met het vragen van nadere gegevens aan de Italiaanse Regering, doch verweerster wijst op de veelvuldige contacten binnen de gemeenschapsinstanties en op het feit dat een zekere onderzoekperiode noodzakelijk was alvorens over het geheel der door de AIMA gekochte partijen een globaal verlies te kunnen vaststellen, hetwelk ten laste kwam van de „staatsmiddelen” en de conclusie wettigde dat er een steunmaatregel in de zin van artikel 92 bestond.

B — Ontvankelijkheid van het beroep

Verzoekster is van mening dat, gelet op 's Hofs rechtspraak, met name het arrest van 28 april 1971(Lütticke t. Commissie, zaak 4-69), Jurispr. 1971, blz. 325, een krachtens de artikelen 178 en 215, tweede alinea, van het Verdrag ingestelde schadevordering zijn grondslag zou kunnen vinden in de niet-naleving door de Commissie van de artikelen 93, lid 2, 155 en 169 van het Verdrag.

Verweerster refereert zich aan 's Hofs oordeel, en vraagt zich af of er geen twijfels meer kunnen bestaan ten aanzien van de ontvankelijkheid van een dergelijk beroep, waar het verzoekschrift, volgens de bewoordingen van voormeld arrest, niet „alle gegevens [schijnt te bevatten] die nodig zijn om met zekerheid het onderwerp van geschil en de juridische strekking der tot staving van de conclusies aangevoerde middelen vast te stel len”. Het zou niet mogelijk zijn te beslissen in hoeverre de gewraakte steun de oorzaak is geweest van een gemiste kans of een winstderving van verzoekster. Zonder dat behoeft te worden nagegaan of een particulier tegen de Commissie een schadevergoedingsactie kan instellen wegens het niet gebruik maken van haar bevoegdheden ingevolge artikel 169, behoeft verzoekster in het kader van het onderhavige beroep geenszins beroep te doen op dit artikel: de vraag of Van dit artikel gebruik wordt gemaakt doet zich eerst voor wanneer de betrokken Lid-Staat zich niet zou hebben gevoegd naar een beslissing van de Commissie krachtens artikel 93, lid 2; van deze mogelijkheid kan absoluut geen sprake zijn, daar een dergelijke beslissing niet is genomen, en, ware dit het geval geweest, zij de bepalingen van artikel 92, lid 1, zou hebben geconcretiseerd, die in de rechtsorde der Lid-Staten effect sorteerden, zodat daarop voor de nationale rechter een beroep kon worden gedaan — overeenkomstig het arrest van 19 juni 1973(Capolongo, zaak 77-72), Jurispr. 1973, blz. 622. In casu zou derhalve voor particulieren het beroep krachtens artikel 215 openstaan om bescherming te verkrijgen tegen een schadelijke inbreuk op de artikelen 92 en 93, zonder dat een beroep op artikel 169 behoeft te worden gedaan.

C — Eerste middel

Verzoekster betoogt dat de litigeuze steun onder artikel 92 valt doordat hierdoor de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt zou zijn vervalst ten nadele van de fabrikanten van deegwaren in de andere Lid-Staten. Verder zou de Commissie aansprakelijk zijn door af te zien van de procedure van artikel 93, lid 2, eerste en tweede alinea, waardoor zou zijn verhinderd dat de mededinging aldus werd vervalst.

Verweerster antwoordt dat, al konden de gewraakte wederverkopen wel „bepaalde ondernemingen of bepaalde produkties” begunstigen door „staatsmiddelen”, zoals in artikel 92, lid 1, wordt gezegd, zij niet het handelsverkeer tussen de Lid-Staten ongunstig hebben beïnvloed, en daardoor verenigbaar waren met de gemeenschappelijke markt volgens artikel 92 (vgl. artikel 93, lid 2, eerste alinea). De AIMA had slechts aan de Italiaanse fabrikanten van op de binnenlandse markt afgezette deegwaren van durum tarwe, tegen lagere prijzen durum tarwe verkocht om hun in Italië vastgestelde verlies ten gevolge van de prijzenstop te compenseren. Maar de exporteurs van deegwaren hadden geen bijzonder voordeel genoten. Zij verkregen de grondstof daarentegen tegen de hogere prijzen op de binnenlandse markt. De transacties van de AIMA hebben de importen in Italië van deegwaren uit durum tarwe zonder eieren, afkomstig uit de Lid-Staten, niet ongunstig be-invloed daar deze praktisch niet bestonden: 79 ton in 1972, 147 in 1973 en 189 in 1974, in vergelijking met een Italiaanse jaarproduktie van 1,5 miljoen ton. De Italiaanse wet verbood de verkoop op de binnenlandse markt van deegwaren die zachte tarwe bevatten. De in andere Lid-Staten vervaardigde deegwaren bevatten zeer vaak variabele hoeveelheden van deze graansoort. Uit het voorafgaande zou men reeds kunnen concluderen dat de verkoop van durum tarwe tegen verlaagde prijzen door de AIMA ten behoeve van Italiaanse fabrikanten van deegwaren bestemd voor binnenlandse consumptie, de mededingingsvoorwaarden en het handelsverkeer in de gemeenschappelijke markt niet ongunstig hebben beïnvloed.

Wat het volume betreft ondervonden de Italiaanse exporten ten opzichte van 1972 een lichte teruggang (— 4,6 %) in 1973 en een toename met 6,2 % in 1974 met een uiteenlopende ontwikkeling naar gelang van de Lid-Staten (+4,4 % voor Frankrijk). Deze lichte toename is verklaarbaar door de toepassing van gemeenschapsheffingen met remmende werking, die op de exporten naar derde landen werden ingevoerd ten gevolge van het tekort aan durum tarwe op de wereldmarkt, en door de zwakte van de lire. De prijzen van de Italiaanse exporten wa ren ten opzichte van 1972 met 25 % gestegen in 1973 en met 75 % in 1974, welke percentages vergelijkbaar zijn met de gemiddelde prijsstijgingen van durum tarwe in Italië.

Uit de opzet van de artikelen 92 en 93 volgt dat een dergelijke steunmaatregel slechts kan worden ingevoerd of gehandhaafd indien zij in de ogen van de Commissie verenigbaar is met artikel 92. Indien de Commissie de verplichting verwaarloost volgens welke zij „gehouden is op de naleving van de bepalingen van artikel 93 toe te zien”, zoals in het arrest Costa t. Enel wordt gezegd, kunnen particulieren haar niet dwingen genoemde procedure aan te vangen. Zij worden niet door artikel 177, en zeker ook niet door de artikelen 173 of 175 beschermd. Het beroep van artikel 215, tweede alinea, zou dus de enige weg zijn. Maar in casu heeft verweerster om bovenomschreven redenen vastgesteld dat de gewraakte steun niet onverenigbaar was met artikel 92.

De Commissie heeft geen fout begaan door nalatigheid in de toepassing van de artikelen 92 en 93. Hoewel zij nooit werd benaderd krachtens artikel 93, lid 3, wendde zij alle mogelijke middelen aan om zich op de hoogte te stellen van de betrokken maatregel en de verenigbaarheid daarvan met artikel 92. Men heeft hier te doen met de economische administratie, waar de instellingen aanspraak kunnen maken op een redelijke „vergissingsmarge” zodra zij alle hun ter beschikking staande middelen hebben gebruikt om hun oordeel te vormen. De Gemeenschap is bovendien niet aansprakelijk tegenover verzoekster doordat zelfs bij een verkeerde beoordeling van de invloed van de gewraakte steunmaatregel op de mededinging en het handelsverkeer, de belangen van de Franse ondernemingen waarvan verzoekster deel uitmaakt, geen werkelijke, aan de door de Commissie toegelaten Italiaanse maatregel te wijten schade hebben geleden.

Verzoekster repliceert dat de Commissie zich aan een petitio principii schuldig maakt indien zij beweert dat de verkopen met verlies van de AIMA de Italiaanse exporteurs niet hebben bevoordeeld. Het bewijs hiervoor is dat volgens de circulaires van de firma J. Delaval, agent voor Frankrijk van de Italiaanse deegwarenfabriek Colavita, de Italiaanse fabrikanten deegwaren op de Franse markt hadden gebracht in pakjes van 500 gram, in hoeveelheden van 5 ton, tegen prijzen van 2,385 tot 2,505 FF per kilo, terwijl de Franse prijzen, waarop slechts een zeer kleine winstmarge zat, in dezelfde periode 3,08 tot 3,20 FF waren.

De Commissie merkt in dupliek op dat door verzoekster geen serieuze poging is gedaan om feiten en cijfers te produceren waardoor de door haarzelf geleverde worden weerlegd. In hoeverre is het in de circulaire van firma Delaval genoemde verschil te wijten aan de gewraakte steun, wanneer dit verschil juist in het eerste kwartaal van 1974, ten opzichte van het vorige kwartaal en zelfs de drie eerste kwartalen van 1973, ten voordele van de Franse deegwaren is verminderd. De prijsverhoging van uitgevoerde Italiaanse deegwaren was zelfs over het geheel der jaren 1973-1974 sterker dan die van Franse deegwaren: het indexcijfer voor de eerste is 174, voor de tweede 160,8. Gedurende de drie kwartalen na aanvang van de transacties van de AIMA was het indexcijfer van uitgevoerde Italiaanse deegwaren van 135,3 op 168 gekomen terwijl dat van de Franse produkten 139,6 was gebleven.

D — Tweede middel

Verzoekster betoogt dat zij door de Italiaanse fabrikanten op onbillijke wijze was verdrongen van een gedeelte van de markt, en wel in 1974 voor minstens 670 ton in het zuidoosten van Frankrijk en op de Intendance-markt, en dat zij verplicht was haar reeds zeer bescheiden winstmarges drastisch te verlagen om een catastrofale daling van haar omzet te voorkomen.

Verweerster antwoordt dat uit deze beweringen geen enkele zekere, werkelijk be staande schade blijkt. Het is geenszins uitgesloten dat de ingeroepen feiten te wijten zijn aan een beter concurrerend vermogen van de Italiaanse produkten, of aan de „know-how” van de fabrikanten en hun commerciële dynamiek. Voorts moet de voor de periode van de steunmaatregel beschreven situatie worden vergeleken met die van de voorafgaande jaren.

De statistieken tonen dat met een sinds 1970 steeds dalende zichtbare binnenlandse consumptie, ondanks de algemene verhoging van de levensstandaard en de voedselconsumptie, sedert hetzelfde jaar een constante daling van de binnenlandse produktie gepaard gaat. De geleidelijke verhoging van de importen was ook reeds lang vóór de periode van de toekenning van de gewraakte steun geconstateerd. De importen waren van 1972 tot 1974 slechts met 4,4 % gestegen en waren in 1973 zelfs gedaald. De prijzen dezer deegwaren waren sedert invoering van de steun sterker gestegen dan die van de Franse deegwaren.

De door verzoekster op zeer vage wijze aangegeven schade is op haar niveau niet te onderkennen, en een beschouwing van de Franse markt leidt tot de gedachte dat de Italiaanse steun niet de minste werking heeft gehad. Het deskundigenonderzoek dat verzoekster voorstelt zou alleen de beoordeling van het juiste bedrag der door haar geleden verliezen betreffen. Maar dan blijft nog het bewijs van het bestaan van de beweerde schade te leveren.

E — Derde middel

Verzoekster betoogt dat er een causaal verband bestaat tussen het nalaten van de Commissie om de in artikel 93, lid 2, bedoelde procedure aan te vangen en de schade die het voortbestaan van de met de gemeenschappelijke markt onverenigbare steun haar heeft toegebracht.

Verweerster ontkent dat is aangetoond dat de abnormale concurrentie daadwerkelijk het gevolg was van de betrokken steun. Indien dat het geval was geweest, had dit slechts kunnen voortkomen uit bedrog waarvan het gedrag van de Commissie niet de oorzaak kan zijn. Verweerster beschikt niet over de noodzakelijke middelen om een onderzoek in te stellen naar het bestaan van een dergelijk bedrog, waarop het toezicht onder de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de Italiaanse staat valt. Zelfs indien verweerster de geschikte procedures op gang had gebracht om intrekking van de steun te bereiken ingeval deze afgekeurd had moeten worden, zouden deze eerst kunnen worden aangevangen en beëindigd na een bepaalde termijn, waarin de even tuele schade niet was toe te rekenen aan het gedrag van de Commissie maar aan dat van de Italiaanse staat.

Overwegende dat verzoekster, ten deze vertegenwoordigd door E. Brisac, advocaat te Parijs, en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, ten deze vertegenwoordigd door haar juridisch adviseur M. Van Ackere, als gemachtigde, ter terechtzitting van 18 november 1975 in hun pleidooien zijn gehoord;

Overwegende dat de Advocaat-Generaal ter terechtzitting van 9 december 1975 conclusie heeft genomen;