Hof van Justitie EU 14-07-1976 ECLI:EU:C:1976:115

De eerste en de tweede vraag

Verzoeker in het hoofdgeding geeft een omstandige uiteenzetting van de in Italië geldende voetbalbepalingen en wijst met name op het volgende:

• de Italiaanse voetbalbond, orgaan van het nationaal Italiaans olympisch comité, is als overkoepelend lichaam van de voetbalverenigingen evenals van de organen en personen die in het algemeen of in het bijzonder werkzaam zijn op het gebied van competitie, techniek, organisatie of soorgelijke activiteiten, het enige bevoegde orgaan om regels te geven voor de voetbalsport op het nationale grondgebied;

• de organisatie van competitieactiviteiten berust bij drie afdelingen, de afdeling beroepsvoetbal, de afdeling semi-profs en de afdeling amateurs; de eerste twee afdelingen omvatten verenigingen die respectievelijk uit beroepsspelers of normaal uit semi-beroepsspelers bestaan;

• beroepsspelers, die in beginsel geen andere betaalde werkzaamheden mogen uitoefenen, hebben evenals semi-profs recht op een aantal vergoedingen en zijn verzekerd tegen bepaalde risico's;

• spelers mogen alleen in competitiewedstrijden uitkomen, wanneer zij een „bondskaart” hebben die in de afdeling beroepsvoetbal en semi-beroepsvoetbal slechts wordt toegekend aan spelers van Italiaanse nationaliteit.

De als beroep of semi-beroep bedreven sport, waarover het in casu alleen gaat, is een bezoldigde werkzaamheid, die wordt verricht met winstoogmerk, dus een economisch karakter heeft en daarmee onder artikel 2 van het EEG-Verdrag valt. Dat andere personen diezelfde sport alleen ter ontspanning beoefenen, doet hieraan niet af. De uitlegging dat het Verdrag slechts van toepassing zou zijn op het gebied van industrie, landbouw en handel, wordt weerlegd door artikel 60 waarin de vrije beroepen worden genoemd bij de werkzaamheden waarop het beginsel van het vrij verrichten van diensten van toepassing is. Het Hof heeft trouwens uitgemaakt dat, voorzover sport een economische activiteit vormt, zij binnen de werkingssfeer van het Verdrag valt, en meer in het bijzonder van de artikelen 48 tot 51, respectievelijk 59 tot 66, waarin uitwerking wordt gegeven aan het in artikel 7 genoemde verbod van discriminatie op grond van nationaliteit (arrest van 12. 12. 1974, Walrave, 36-74, Jurispr., blz. 1418).

De in het Verdrag vermelde uitzonderingen op het beginsel van het vrije verkeer van personen en van diensten moeten restrictief worden uitgelegd. Deze uitzonderingen betreffen uitsluitend de overheidswerkzaamheden en houden verband met de begrippen openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid. Zij gelden derhalve niet in het onderhavige geval.

Men kan evenmin stellen dat de in de betrokken bepalingen vervatte discriminaties in elk geval inherent zijn aan de aard van de sport. Slechts in bepaalde, nauwbegrensde gevallen lijkt het gerechtvaardigd buitenlandse sportlieden uit te sluiten, namelijk:

bij internationale wedstrijden, waar atleten of ploegen per land tegen elkaar uitkomen; in dit geval gaat het erom de vlag te verdedigen;

• bij nationale wedstrijden voor spelers die geboortig zijn uit een bepaalde streek; in dit geval wordt een buitenlandse speler op dezelfde grond uit gesloten als nationale spelers die niet aan deze voorwaarde voldoen.

• Geen van beide gevallen doet zich hier voor. Hoewel de Italiaanse ploegen in de nationale competitiewedstrijden doorgaans zijn genoemd naar de plaats waar hun club is gevestigd, bestaan zij niettemin uit spelers die uitsluitend op grond van hun capaciteiten zijn gekozen en vaak niet uit die plaats afkomstig zijn. In sportopzicht verzet zich dan ook niets tegen deelneming van onderdanen van andere Lid-Staten aan dergelijke competitiewedstrijden. Trouwens in geen enkele andere Lid-Staat bestaat zo een strenge beperking als die welke hier in geding is. Omgekeerd kunnen zelfs in Italië buitenlanders wel meedoen aan amateurwedstrijden. Uit een oogpunt van sport is er geen enkele reden om op betaalde spelers een andere regeling toe te passen. In werkelijkheid berust dit verschil echter op economische gronden, aangezien de Italiaanse ondernemingen die in het voetbal als sponsor optreden, industriële bedrijven zijn die zelf winst beogen.

De Commissie is van mening dat de eerste twee vragen zijn beantwoord in het arrest Walrave. Uit dit arrest volgt dat sportbeoefening onder het Gemeenschapsrecht valt, wanneer men de sport als economische activiteit bedrijft — hetzij als werknemer (artikel 48), of als zelfstandige (artikel 52) of als dienstverlener (artikel 59) — en, a contrario, dus niet daaronder valt, wanneer de sport wordt beoefend als amateur, dat wil zeggen zonder betaling. Derhalve kunnen aan de onderdanen van andere Lid-Staten geen clausules worden tegengeworpen, welke de aanwezigheid van beroepsspelers in een vereniging beperken en zelfs uitsluiten.

Volgens genoemd arrest (punt 2 van het dictum) is elke sportclub echter vrij in de keuze van haar beroepsspelers bij de samenstelling van de ploeg voor een bepaalde wedstrijd, omdat hierbij alleen maatstaven van sporttechniek gelden. Toch kan bij deze samenstelling de kwestie van de voorkeur voor nationale spelers opkomen. In dit opzicht moet rekening worden gehouden met overweging (nr. 9) in het arrest Walrave dat „deze beperking van de werkingssfeer der betrokken bepalingen … alleen mag gelden voor haar eigenlijke doel”. Ten aanzien van de opstelling van de nationale ploeg volgt uit dit arrest dat alleen ingeval van een landenwedstrijd mag worden geselecteerd uit nationale spelers. Doch wanneer een ploeg op ander dan nationaal niveau moet worden samengesteld, zelfs al gaat het om een wedstrijd tussen elftallen uit verschillende landen, kan men toch niet zeggen dat het om sport-technische redenen objectief noodzakelijk is alleen nationale spelers in te zetten om de kleuren van de club te verdedigen.

De derde vraag

Verzoeker in het hoofdgeding en de Commissie voeren in wezen dezelfde argumenten aan. Samengevat, vloeit naar hun mening het bevestigend antwoord op deze vraag rechtstreeks voort uit het arrest Walrave, aangezien reglementen als het onderhavige „strekken tot collectieve regeling van arbeid in loondienst en dienstverrichtingen” (t.a.p. blz. 1420, nr. 17). Trouwens in het arrest wordt gesteld dat „de non-discriminatieregel in gelijkluidende bewoordingen alle arbeidsprestaties en dienstverrichtingen bestrijkt” (nr. 7), zodat het er niet toe doet of beroeps- of semi-beroepsvoetballers onder de artikelen 48 tot 51 danwel onder de artikelen 59 tot 66 van het Verdrag vallen. Zelfs wanneer wordt aangenomen dat zij een werkzaamheid anders dan in loondienst in de zin van de artikelen 52 en volgende uitoefenen, dan nog zouden zij het in artikel 7 genoemde non-discriminatiebeginsel kunnen inroepen, daar dit beginsel in genoemde artikelen toepassing vindt op het gebied van het recht van vestiging.

Wat in het bijzonder werknemers in loondienst betreft, vormt het arrest-Walrave overigens slechts een bevestiging van de regeling in artikel 7, lid 4, van verordening nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 (PB nr. L 257, blz. 2), luidende: „Bepalingen van collectieve of individuele arbeidsovereenkomsten of van enige andere collectieve regeling inzake het aanvaarden van arbeid, de tewerkstelling, de beloning, de overige arbeidsvoorwaarden en de voorwaarden voor ontslag zijn van rechtswege nietig, voorzover daarin discriminerende voorwaarden worden vastgesteld of toegestaan ten opzichte van werknemers die onderdaan zijn van andere Lid-Staten.”

De vierde vraag

Volgens verzoeker in het hoofdgeding en de Commissie heeft het Hof zich reeds uitgesproken over de rechtstreekse toepasselijkheid van de betrokken bepalingen, en met name

• van artikel 48, in arrest van 4 december 1974 (Van Duyn, 41-74, Jurispr. blz. 1337);

• van artikel 52, in arrest van 21 juni 1974 (Reyners, 2-74, Jurispr. blz. 656);

• van artikel 59, in arrest van 3 december 1974 (Van Binsbergen, 33-74, Jurispr. blz. 1313) evenals in het arrest-Walrave.

Conclusies

Zowel verzoeker in het hoofdgeding als de Commissie zijn van mening dat de vier vragen van de Giudice Conciliatore te Rovigo bevestigend moeten worden beantwoord.

Verzoeker in het hoofdgeding merkt nog op dat in het antwoord op de twee eerste vragen van de nationale rechter de werkingssfeer van het non-discriminatiebeginsel mede van toepassing zou moeten worden verklaard op de amateursport, ook al valt dit punt buiten het kader van het hoofdgeding. Hij wijst in dit verband speciaal op de vijfde overweging bij verordening nr. 1612/68: „dat het recht van het vrije verkeer, om volgens objectieve maatstaven van waardigheid en vrijheid te kunnen worden uitgeoefend, … eveneens vereist dat de belemmeringen voor de mobiliteit van de werknemers uit de weg worden geruimd, met name wat betreft het recht van de werknemer om zijn familie te doen overkomen en de voorwaarden voor de integratie van deze familie in het land van ontvangst”. Hieruit volgt dat het Verdrag niet alleen te maken heeft met economische activiteiten, maar ook met recreatieve activiteiten.

De Commissie stelt voor bovendien te kennen te geven:

• dat het geoorloofd is alleen nationale spelers op te nemen in nationale ploegen voor wedstrijden tussen verschillende landen;

• dat zulks echter niet geoorloofd is bij de samenstelling van andere dan lan denploegen zelfs. voor wedstrijden tussen verschillende landen.

Overwegende dat verzoeker in het hoofdgeding, ten deze vertegenwoordigd door W. Viscardini, advocaat te Padua, en de Commissie der Europese Gemeenschappen, ten deze vertegenwoordigd door J. C. Séché, juridisch adviseur, en E. de March, lid van de juridische dienst, bij de mondelinge behandeling op 16 juni 1976 hun tijdens de schriftelijke behandeling voorgedragen argumenten nader hebben ontwikkeld;

dat de Advocaat-Generaal ter terechtzitting van 6 juli 1976 conclusie heeft genomen;