Hof van Justitie EU 15-02-1978 ECLI:EU:C:1978:26

Feiten en procesverloop

De handel in suiker was in 1976 als volgt geregeld:

De basisverordening voor de handel in suiker in de Gemeenschap was verordening (EEG) nr. 3330/74 van de Raad van 19 december 1974, houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector suiker (PB nr. L 359 van 31 december 1974, blz. 1).

In artikel 2, lid 2, van deze verordening zijn verkoopseizoenen voor suiker ingevoerd die telkens van 1 juli tot 30 juni van het daaropvolgende jaar lopen.

In titel III der verordening wordt voor de suikerproducenten voor de verkoopseizoenen voor suiker 1975/ 1976 tot en met 1979/1980 een quotaregeling ingesteld van de volgende inhoud:

1. Ingevolge artikel 24 van verordening nr. 3330/74 verkrijgt elke onderneming een zogenaamd basisquotum. De in het kader van dit quotum geproduceerde suiker wordt in het algemeen „A-suiker” genoemd.

2. Krachtens artikel 25 der verordening, kan aan iedere suikerproducent een maximumquotum worden toegekend dat gelijk is aan het basisquotum vermenigvuldigd met een voor elk verkoopseizoen vast te stellen coëfficiënt. De in het kader van deze verruiming geproduceerde suiker wordt in het algemeen aangeduid als „B-suiker”.

3. Voor de boven het sub 2 genoemde maximumquotum geproduceerde suiker, gewoonlijk „C-suiker” genoemd, gelden de bijzondere bepalingen van artikel 26 van de verordening; deze moet worden uitgevoerd omdat hij niet op de interne markt mag worden afgezet. Volgens artikel 26, lid 1, moet de C-suiker uiterlijk op 31 december volgende op het verkoopseizoen tijdens hetwelk de C-suiker werd geproduceerd, worden uitgevoerd.

Ook de export van C-suiker is ingevolge artikel 12 van verordening nr. 3330/74 onderworpen aan de overlegging van een uitvoercertificaat, dat geldig is voor het gehele grondgebied van de Gemeenschap en dat aan eenieder die C-suiker heeft geproduceerd ongeacht zijn plaats van vestiging in de Gemeenschap, wordt afgegeven.

Voor de certificaten bestaan er gedetailleerde voorschriften die door de Commissie zijn vastgesteld. Voor het suikerverkoopseizoen 1976/77 is dit geschied bij verordening nr. 2048/75 van 25 juli 1975 (PB nr. L 213 van 11 augustus 1975, blz. 31) welke met ingang van 30 december 1976 werd vervangen door verordening (EEG) nr. 2990/76 van de Commissie van 9 december 1976 (PB nr. L 341 van 10 december 1976, blz. 14).

In artikel 5, lid 3, van verordening (EEG) nr. 2990/76 wordt de geldigheid van het certificaat beperkt tot het einde van de derde maand volgende op die waarin het certificaat werd afgegeven.

Aanvullende bepalingen voor de C-suiker waren bij verordening (EEG) nr. 2745/70 van de Commissie van 24 december 1970 (PB nr. L 283 van 29 december 1970, blz. 48) vastgesteld.

In deze bepalingen werd in verband met de export geen enkele mogelijkheid geboden de door een fabrikant geproduceerde C-suiker te vervangen door andere suiker die niet door hem was gefabriceerd.

Bij verordening (EEG) nr. 458/73 van de Commissie van 2 februari 1973 (PB nr. L 53 van 26 februari 1973, blz. 16) werd echter een substitutiemogelijkheid geopend. In de tweede overweging bij deze verordening verklaart de Commissie dat het raadzaam is dat de op de suikerfabrikant rustende exportverplichting kan worden vervuld door middel van suiker die niet door hemzelf is geproduceerd. In dit geval schrijft de verordening slechts de betaling van een forfaitair bedrag voor ten einde elk mogelijk voordeel dat uit een dergelijke substitutie zou kunnen voortvloeien te compenseren. Deze overweging leidde ertoe, dat in artikel 1 van verordening (EEG) nr. 458/73, artikel 2 van verordening (EEG) nr. 2645/70 met een lid 3 werd aangevuld. Volgens deze bepalingen kon C-suiker derhalve krachtens uitdrukkelijke rechtsvoorschriften worden vervangen en kon de exportverplichting van C-suiker worden vervuld door de export van andere, in de Gemeenschap gefabriceerde suiker.

De — verplichte — uitvoer van C-suiker was vrijgesteld van heffingen. Er werden geen monetaire compenserende bedragen geheven. Dit volgde uit verordening (EEG) nr. 572/76 van de Commissie van 15 maart 1976 (PB nr. L 68 van 15 maart 1976, blz. 5), die berustte op verordening (EEG) nr. 974/71 van de Raad van 12 mei 1971 (PB nr. L 106 van 12 mei 1971, blz. 1), en met name uit voetnoot 1, sub a, van bijlage I, deel 7 van verordening nr. 572/76.

Bovengenoemde bepalingen leverden de berekeningsgrondslag voor de vervaardiging van en de handel in suiker gedurende het verkoopseizoen voor suiker 1976/77.

In dit verband zij opgemerkt dat de suikerproducenten na vaststelling van de geproduceerde hoeveelheden C-suiker aan het eind van het verkoopseizoen, niet onmiddellijk alle uitvoercertificaten, welke nodig waren om te voldoen aan de exportverplichting, konden aanvragen, doordat de geldigheidsduur ervan tot drie maanden was beperkt. Een certificaat voor suiker die bij voorbeeld na 30 april 1977 zou worden uitgevoerd, kon derhalve niet vóór februari 1977 worden aangevraagd.

De Commissie greep toen tijdens het verkoopseizoen 1976/1977 in het systeem in om het hoofd te bieden aan de naar haar mening onevenredige voordelen die sommige handelaren op de suikermarkt genoten door de substitutie bij de export van C-suiker. Deze voordelen vloeiden volgens de Commissie voort uit de monetaire marges die waren ontstaan tussen de Lid-Staten waarvan de valuta was gerevalueerd en die waarvan de valuta was gedevalueerd. Zij stélde derhalve verordening (EEG) nr. 101/77 van 19 januari 1977 (PB nr. L 17 van 20 januari 1977, blz. 11) vast, die de volgende bepalingen bevat:

„Artikel 1

Voetnoot (1) van bijlage I van deel 7 van verordening (EEG) nr. 572/76 wordt gelezen:

1. Er wordt geen monetair compenserend bedrag toegepast op suiker die overeenkomstig artikel 26 van verordening (EEG) nr. 3330/74 wordt uitgevoerd naar derde landen. Dit bedrag wordt echter wel geheven wanneer de douaneformaliteiten bij uitvoer in een andere Lid-Staat worden vervuld dan die waarin het uit-voercertificaat is afgegeven.

Artikel 2

Deze verordening treedt in werking op de dag van haar bekendmaking in het Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen.

Zij is echter niet van toepassing op uitvoer die plaatsvindt met certificaten die voor de datum van inwerkingtreding van deze verordening zijn afgegeven.”

De vennootschap naar Frans recht, S. A. Ancienne Maison Marcel Bauche, en de vennootschap naar Engels recht, E. D. and F. Man Limited, handelen in suiker.

Bij onherroepelijk contract van 6 januari 1977 droeg de Duitse firma Töpfer & Co uitvoercertificaten voor derde landen betreffende 800 ton boven het maximumquotum geproduceerde witte suiker (C-suiker) over aan de firma Man.

Gebruikmakend van de bij verordening (EEG) nr. 458/73 geboden mogelijkheid tot substitutie tussen de uitvoer van C-suiker — zonder restitutie (vgl. artikel 26, lid 2, van de basisverordening „suiker” nr. 3330/74) — en de uitvoer van overeenkomstige hoeveelheden suiker van de quota A en B — met restitutie — besloot de firma Man haar certificaten voor C-suiker van Franse oorsprong aan te wenden en droeg zij deze over aan de firma Bauche die in Frankrijk gevestigd is en daardoor overeenkomstig de geldende Franse douanebepalingen als exporteur kon optreden. De met de uitvoer belaste douanecommissionair was de firma Delquignies.

De firma Bauche was derhalve gerechtigd, zonder restitutie maar tevens zonder monetair compenserend bedrag (krachtens verordening nr. 572/76 van de Commissie — vgl. bijlage I, deel 7, voetnoot no. 1 sub a) de in de door het Duitse interventiebureau op 14 februari 1977 afgegeven uitvoercertificaten voor „C-suiker” en in de desbetreffende uitvoerverklaringen vermelde hoeveelheid naar derde landen uit te voeren. Op deze documenten stond in het Duits uitdrukkelijk vermeld: „Betreft witte suiker, door de fabriek geproduceerd boven het maximumquotum (produktie van verkoopseizoen 1976/77), uit te voeren overeenkomstig artikel 26, lid 1, van verordening (EEG), nr. 3330/74 zonder restitutie of heffing (overeenkomstig artikel 3 van verordening (EEG) nr. 2990/ 76)”.

Het belang van een dergelijke transactie schijnt gelegen te zijn in het feit dat de afzet van C-suiker op de Duitse markt, bijvoorbeeld in het kader van een substitutie voor de export van A- en B-suiker uit Frankrijk van de voor de Duitse markt vastgestelde hoge interventieprijs profiteert; dit voordeel is groter dan het betrekkelijke verlies bij de uitvoer van Franse C-suiker uit Frankrijk zonder restitutie.

In dit stadium echter verscheen verordening (EEG) nr. 101/77 van 19 januari 1977 van de Commissie, houdende wijziging van verordening nr. 572/76 waarin werd bepaald dat bij de export van C-suiker naar derde landen een monetair compenserend bedrag wordt geheven „wanneer de douaneformaliteiten bij uitvoer in een andere Lid-Staat worden vervuld dan die waarin het uitvoercertificaat is afgegeven”. Ingevolge deze bepaling hief de Franse douane als mandataris van de Commissie in juni 1977 monetaire compenserende bedragen over de geëxporteerde 800 ton suiker. Het totaalbedrag werd afgeschreven van het douanekrediet van de firma Delquignies.

De firma's Bauche en Delquignies evenals (als vrijwillig interventiënte) de firma Man betwistten de gegrondheid van deze heffing en verzochten derhalve het Tribunal d'instance te Valenciennes, de Franse Administratie der Douane te veroordelen tot terugstorting van het geheven bedrag, met name op grond dat verordening (EEG) nr. 101/77 nietig, althans op hun transactie niet van toepassing was.

Alvorens nader recht te doen besloot het Tribunal d'instance te Valenciennes bij vonnis van 21 juli 1977 de procedure te schorsen totdat het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen bij wege van prejudiciële beslissing uitspraak zou hebben gedaan op de navolgende vragen:

1. Vormt verordening nr. 101/77 geen basisverordening tot wijziging van algemene verordening nr. 3330/74, houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector suiker, voor zover daarbij een monetair compenserend bedrag voor een uitdrukkelijk van interventiemaatregelen uitgesloten produkt wordt ingevoerd ?

2. Was de Commissie gerechtigd deze maatregel te nemen zonder uitdrukkelijke machtiging van de Raad?

3. Ingeval de beide voorgaande vragen ontkennend worden beantwoord, mocht dan de Commissie verordening nr. 101/77, welke een bij verordening nr. 458/73 uitdrukkelijk toegestane verrichting aanmerkte als, verlegging van het handelsverkeer' waaruit een ongerechtvaardigd voordeel' voor de handelaar zou voortvloeien, vaststellen, zonder genoemde verordening nr. 458/73, welke voorziet in een forfaitaire compensatie van 2 rekeneenheden per 100 kg suiker voor ieder mogelijk voordeel dat uit de toegestane substitutie zou kunnen voortvloeien, in te trekken?

4. Mocht de Commissie voor produkten die uitdrukkelijk van het interventiemechanisme en de gemeenschappelijke suikermarktordening waren uitgesloten, monetaire compenserende bedragen bij uitvoer naar derde landen instellen?

5. Was de Commissie gerechtigd voor een van het interventiestelsel uitgesloten produkt een monetair compenserend bedrag in te stellen, waar deze bedragen uitsluitend ertoe dienen een verstoring van het interventiestelsel te voorkomen door de eenheid van de suikerprijs binnen de gemeenschappelijke marktordening te bewaren?

6. Verleent de vaststelling van een nieuwe regeling tijdens een suikerverkoopseizoen, met onmiddellijke toepassing op lopende transacties, daaraan geen terugwerkende kracht, in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel?

7. Wordt verordening nr. 101/77 onder deze omstandigheden niet door nietigheid getroffen?

8. Ingeval verordening nr. 101/77 niet nietig zou worden verklaard, is zij dan wel van toepassing op handelaars die vóór de inwerkingtreding van verordening nr. 101/77 vaste en definitieve contracten hebben gesloten, waarbij zij zich onder vaste en definitieve bedingen hebben verbonden suiker van quotum C te betrekken of certificaten quotum C over te nemen?”

Het Hof heeft, op rapport van de rechter-rapporteur en gehoord de advocaat-generaal, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan.

Samenvatting van de krachtens artikel 20 van 's Hofs EEG-Statuut ingediende opmerkingen

De SA. Ancienne Maison Marcel Bauche, de S.a.r.l. François Delquignies, verzoeksters in het hoofdgeding, en de firma E. D. and F. Man Limited, interveniënte in het hoofdgeding, antwoorden eerst op de door de nationale rechterlijke instantie gestelde eerste twee vragen en betogen dat de Commissie niet bevoegd was verordening nr. 101/77 vast te stellen. Deze verordening is namelijk gebaseerd op verordening nr. 974/71 van de Raad waarvan artikel 1, lid 1, een Lid-Staat die toestaat dat de wisselkoers van zijn munteenheid voor handelstransacties de fluctuatiegrens die bij de internationale regeling is toegelaten, in bovenwaartse richting overschrijdt, machtigt, voor de in lid 2 van dit artikel genoemde produkten in het handelsverkeer met de Lid-Staten en derde landen compenserende bedragen te heffen bij de invoer en toe te kennen bij de uitvoer. De in lid 2 genoemde produkten zijn die, waarvoor interventiemaatregelen zijn voorzien. Ingevolge artikel 26 van basisverordening nr. 3330/74 is C-suiker echter uitgesloten van interventiemaatregelen. Tot aan de bekendmaking van verordening nr. 101/77 heeft de Commissie in alle verordeningen betreffende de monetaire compenserende bedragen steeds de suiker buiten de quota uitgesloten.

Verordening nr. 101/77 valt aan te merken als een gezagshandeling welke de door de Commissie zowel voor de ordening van de suikermarkt als voor de totstandbrenging van het systeem van monetaire compenserende bedragen vastgestelde bepalingen op losse schroeven zet.

Alleen het risico van ernstige verstoringen welke de doelstellingen van artikel 39 van het Verdrag in gevaar kunnen brengen, had eventueel kunnen rechtvaardigen dat de Commissie krachtens artikel 22 van verordening nr. 3330/74 passende maatregelen treft, maar slechts op voorwaarde dat de wijze van toepassing van deze maatregelen voordien door de Raad zou zijn vastgesteld, hetgeen niet het geval is geweest.

Ten aanzien van de eerste beide vragen dient te worden geconcludeerd dat de Commissie niet gerechtigd was de onderhavige verordening vast te stellen en dat de bevoegdheid hiertoe slechts aan de Raad toekwam.

Met betrekking tot de derde vraag betogen verzoeksters en de interveniënte in het hoofdgeding dat verordening nr. 101/77 een vormgebrek (gebrek aan motivering) aankleeft waardoor het beginsel van de rechtszekerheid wordt geschonden.

In de tweede overweging bij deze verordening merkte de Commissie de vervanging van suiker, welke bij verordening nr. 458/73 (waarvan zij geen gewag maakt) uitdrukkelijk werd toegestaan en trouwens blijkens de overwegingen van deze verordening en van verordening nr. 2365/75 van de Commissie (PB nr. L 243, blz. 10) door een forfaitaire betaling van 2 rekeneenheden per 100 kg werd gecompenseerd, als verlegging van het handelsverkeer en ongerechtvaardigd voordeel aan. Hiermee schond de Commissie de op haar rustende verplichting om de verordeningen ter informatie met redenen te omkleden.

Voorts heeft zij inbreuk gemaakt op het beginsel van rechtszekerheid, dat de handelaren in staat moet stellen de uitdrukkelijk toegestane transacties te verrichten zonder dat deze nadien als ongeoorloofd worden aangemerkt.

Verzoeksters en interveniënte in het hoofdgeding stellen voor de vierde en vijfde vraag ontkennend te beantwoorden, daartoe stellende dat de heffing van monetaire compenserende bedragen op een produkt dat, zoals C-suiker (die zij omschrijven als willekeurige suiker welke is voorzien van een uitvoercertificaat C) is uitgesloten van de gemeenschappelijke suikermarktordening, in strijd is met de letter van basisverordening nr. 3330/74, met de basisverordening waarbij het systeem van de monetaire compenserende bedragen wordt ingesteld en met de geest van het aldus vastgestelde systeem.

Wat betreft de berekening van de monetaire compenserende bedragen van de Lid-Staten waarvan de munteenheid de „slang” had verlaten, volgt uit de tekst van artikel 2, lid 1, sub b, van verordening nr. 974/71, dat de in aanmerking genomen prijs de interventieprijs van het produkt is, waarvoor interventiemaatregelen zijn voorzien. Voor buiten de quota geproduceerde suiker bestaat echter geen interventieprijs. Er ontbreekt derhalve een factor van de verhouding: gemiddelde van de monetaire schommelingen/interventieprijs, welke dient ter berekening van monetaire compenserende bedragen.

Uit de laatste overweging bij verordening nr. 974/71 en uit verschillende verduidelijkingen in 's Hofs jurisprudentie (met name in het arrest van 24 oktober 1973 in zaak 5/73, Balkan, Jurisprudentie 1973, blz. 1091), volgt dat de monetaire compenserende bedragen enerzijds slechts kunnen worden toegepast op landbouwprodukten waarvoor in interventieprijzen is voorzien en anderzijds slechts in het geval dat monetaire maatregelen storingen in het handelsverkeer van deze produkten met zich brengen (gevaar voor de handhaving van eenvormige prijzen).

Door verordening nr. 101/77 worden de monetaire compenserende bedragen van hun eigenlijke doel afgewend en niet gebruikt met het doel een eenvormige prijs en het interventiesysteem te handhaven, doch om een volkomen geoorloofde operatie, namelijk de export van suiker uit een ander land dan waarin deze werd geproduceerd, af te straffen.

De zesde vraag heeft volgens verzoeksters en interveniënte in het hoofdgeding betrekking op de terugwerkende kracht van verordening nr. 101/77 en op de schending van het gerechtvaardigd vertrouwen van de handelaren in de handhaving van de geldende regeling, althans voor de duur van het suikerverkoopseizoen.

Ingevolge het beginsel van het gerechtvaardigd vertrouwen moeten bij de wijziging van een verordening overgangsmaatregelen worden getroffen ter bescherming van de handelaren die door onherroepelijk gesloten, maar tijdens de toepassing van de nieuwe regeling nog niet uitgevoerde contracten, zijn gebonden.

De producenten en handelaren hebben op basis van de aan het begin van het verkoopseizoen geldende gemeenschapsregeling hun prijzen berekend en over de C-suiker beschikt. De tijdens het verkoopseizoen verschenen verordening nr. 101/77 schond hun gerechtvaardigd vertrouwen dat deze regeling zou worden gehandhaafd.

De Commissie had in elk geval op grond van het beginsel van gerechtvaardigd vertrouwen overgangsmaatregelen voor de toepassing van verordening nr. 101/77 moeten treffen.

Ingevolge artikel 2, lid 2, is genoemde verordening van toepassing op uitvoer die plaatsvindt met certificaten die vóór de datum van inwerkingtreding van de verordening zijn afgegeven. Doch het feit dat niet alle C-certificaten op de datum van bekendmaking van de verordening waren afgegeven, was slechts te wijten aan de korte geldigheidsduur van deze certificaten.

De Commissie had minstens de vrijstelling van artikel 2, lid 2, van verordening nr. 101/77 moeten uitbreiden tot de handelaren die zich vóór de datum van inwerkingtreding van de verordening onherroepelijk hadden verbonden C-suiker te exporteren onder voorwaarden die in verband met de substitutiemogelijkheid en de vrijstelling van monetaire compenserende bedragen bij de export tevoren vastlagen.

Op bovengenoemde gronden stellen verzoeksters en interveniënte in het hoofdgeding het Hof voor, verordening nr. 101/77 ongeldig te verklaren.

De Commissie wijst in haar inleidende opmerkingen erop dat in de eerste zeven vragen het probleem van de geldigheid van verordening nr. 101/77 wordt opgeworpen uit drieërlei oogpunt, namelijk de wettigheid wat betreft de inhoud van de vastgestelde maatregel (vragen 1, 3, 4 en 5), de bevoegdheid van de Commissie om de betrokken maatregel te nemen (vraag 2) en ten slotte de eventuele terugwerkende kracht van de betwiste verordening (vraag 6). In de achtste vraag gaat het om het probleem van de toepassing ratione temporis van verordening nr. 101/77, met name wat betreft transacties voortvloeiend uit vóór de inwerkingtreding der verordening aangegane verbintenissen.

De Commissie geeft vervolgens een uiteenzetting van de situatie welke in verordening nr. 101/77 werd beoogd — namelijk de export van C-suiker naar derde landen uit een andere Lid-Staat dan die waarin het uitvoercertificaat werd afgegeven — om de doelstelling van deze maatregel uit te leggen en daarmee de wettigheid wat de inhoud betreft te rechtvaardigen. Zij beklemtoont met name het feit dat zich in het najaar van 1976 in de Gemeenschap grote overschotten suiker, waaronder C-suiker, hadden gevormd, die moesten worden geëxporteerd. Het forfaitaire bedrag van 2 rekeneenheden per 100 kg was destijds volkomen ontoereikend om de voordelen te compenseren die de handelaren konden behalen uit de „monetaire marges” (verstaan in de zin van verschillen tussen de werkelijke wisselkoers en de in het gemeenschappelijk landbouwbeleid gehanteerde representatieve omrekeningskoers) die tussen de Lid-Staten waarvan de munteenheid was gerevalueerd en die waarvan de munteenheid was gedevalueerd, waren ontstaan. Deze marges leidden volgens de Commissie tot verschillen in de gemeenschapsprijzen waardoor het voor de handelaren uiterst rendabel werd C-suiker in een land met hoge prijzen (Bondsrepubliek Duitsland, landen van de Benelux) in de plaats te stellen van suiker welke binnen de grenzen van het maximumquotum in een land met minder hoge prijzen (Frankrijk, Verenigd Koninkrijk) werd geproduceerd, en wel ten nadele van de Gemeenschap en lijnrecht in strijd met het door de gemeenschapswetgever nagestreefde doel. De afzet van C-suiker op de Duitse markt, bij voorbeeld in het kader van een substitutie voor de uitvoer van A- of B-suiker uit Frankrijk, profiteert van de op de Duitse markt vastgestelde hoge interventieprijs; dit voordeel is groter dan het betrekkelijke verlies bij export zonder restitutie van Franse C-suiker uit Frankrijk. Hetzelfde geldt ingeval van uitvoer met restitutie uit Duitsland in plaats van afzet op de binnenlandse markt. De Commissie produceert een bijlage met een cijferstaat om de telkens door deze transacties geboden voordelen aan te tonen.

Men ziet dus dat er in de geschetste situatie door de substitutiepraktijk een nauw verband ontstond tussen C-suiker en het interventiemechanisme. Dit punt is van fundamenteel belang voor de beoordeling van de praktische draagwijdte van verordening nr. 101/77.

Na te hebben opgemerkt dat de categorieën A-, B- en C-suiker in de praktijk noch in fysiek opzicht noch in economisch opzicht kunnen worden geïndividualiseerd, concludeert de Commissie dat men niet bij voorbaat de toepassing van artikel 1, lid 2, van verordening nr. 974/71 betreffende de compenserende bedragen op alle onder de gemeenschappelijke ordening vallende suiker kan uitsluiten. Bovendien is het in casu duidelijk dat, gelet op de bovenomschreven situatie, de noodzakelijke materiële voorwaarden voor de instelling van de monetaire compenserende bedragen aanwezig waren: de tussen de werkelijke koersen en de landbouwkoersen van de valuta's vastgestelde verschillen; de noodzaak de kunstmatige produktie van C-suiker in Duitsland die bij ontbreken van de betwiste maatregel was gestimuleerd, te verhinderen; ten slotte het gevaar voor verstoringen in het handelsverkeer, in de zin van artikel 1, lid 3, van verordening nr. 974/71, dat wil zeggen van verleggingen van de export om zuiver kunstmatige redenen.

De Commissie wijst ten deze op de rechtspraak van het Hof betreffende de toepassing van verordening nr. 974/71 waarin haar de bevoegdheid wordt toegekend een oordeel te vellen over het met de tegengestelde ontwikkeling van de munteenheden verbonden gevaar van storingen in het handelsverkeer, met het oog zowel op monetaire factoren als op de marktomstandigheden (arrest van 15 mei 1974 in zaak 74/74, CNTA tegen Commissie, Jurisprudentie 1975, blz. 547, overweging nr. 22) en zowel tegenover derde landen als in het intracommunautaire handelsverkeer (arrest van 22 januari 1976 in zaak 55/75, Balkan-Import Export tegen Hauptzollamt Berlin-Packhof, Jurisprudentie 1976, blz. 30-31, overweging nr. 10).

Volledigheidshalve voegt de Commissie eraan toe dat de vaststelling van verordening nr. 101/77 de handelaren tegelijkertijd belette met de uitvoer van C-suiker, door een oneigenlijke toepassing van het systeem van de monetaire compenserende bedragen (welke mogelijk was bij ontbreken van intracommunautaire controle), winsten te maken, die vergelijkbaar waren met de door de substitutie mogelijk gemaakte winst.

In het bijzonder ten aanzien van de derde vraag merkt de Commissie op dat het forfaitaire bedrag van 2 rekeneenheden per 100 kg een geheel andere draagwijdte had — en nog heeft — dan de monetaire compenserende bedragen: het heeft in hoofdzaak betrekking op het prijsvoordeel en de besparing van transportkosten die toevallen aan de suikerproducent die niet zelf exporteert, terwijl de (in verordening nr. 101/77 beoogde situatie, namelijk het gevaar voor verlegging van het handelsverkeer als gevolg van het bestaan van monetaire marges, tijdens de vaststelling van verordening nr. 458/73 niet in aanmerking had kunnen worden genomen.

Wat de tweede vraag betreft, baseert de Commissie haar bevoegdheid om de gewraakte verordening vast te stellen op artikel 6 van verordening nr. 974/71 van de Raad, hetwelk bepaalt dat de uitvoeringsbepalingen, „die ook andere afwijkingen van verordeningen betreffende het gemeenschappelijke landbouwbeleid zouden kunnen inhouden”, worden vastgesteld volgens de zogenaamde beheerscomitéprocedure, dat wil zeggen door de Commissie. Voorts beroept zij zich op het arrest van het Hof van 8 juli 1977 in de zaak 97/76, (Merkur tegen Commissie, Jurisprudentie 1977, blz. 1063), om te betogen dat de betrokken verordening het karakter draagt van een „regelgevende handeling van economisch beleid” welke in het hogere belang van de goede werking van de gemeenschappelijke suikermarktordening en van het stelsel van compenserende bedragen in de landbouw werd vastgesteld.

Ten aanzien van de zesde vraag merkt de Commissie op, dat verordening nr. 101/77 niet is toegepast op exporten van C-suiker die plaatsvonden met certificaten welke vóór 20 januari 1977, datum van inwerkingtreding der verordening, waren afgegeven. Het valt derhalve niet in te zien hoe verzoeksters kunnen spreken van een jegens hen geldende terugwerkende kracht in de eigenlijke zin van het woord. Bovendien meent de Commissie dat, gesteld al dat de transacties op grond van de vóór de inwerkingtreding van verordening nr. 101/77 afgegeven certificaten niet van de betaling van monetaire compenserende bedragen waren vrijgesteld, er toch geen formele terugwerkende kracht kon bestaan waardoor werkelijke verkregen rechten konden worden aangetast.

Ten slotte gaat de Commissie in op de achtste vraag van het Tribunal te Valenciennes, welke inhoudt of verordening nr. 101/77 rechtsgeldig kon worden toe gepast „op handelaren die” vóór 20 januari 1977„vaste en definitieve contracten hadden gesloten, waarbij zij zich onder vaste en definitieve bedingen hadden verbonden suiker van quotum C te betrekken of certificaten quotum C over te nemen”.

De Commissie betwijfelt of afspraken tussen handelaren, zoals genoemd door de verwijzende rechter, die tot de contractuele sfeer van de particulieren behoren, vanuit een oogpunt van de bescherming van het gerechtvaardigd vertrouwen der betrokkenen, tegen de Gemeenschap kunnen worden aangevoerd. In elke geval heeft de Gemeenschap het gerechtvaardigd vertrouwen van de handelaren dat zij mogelijkerwijze bij de afgifte van certificaten tot 20 januari 1977 had gewekt, geëerbiedigd door de met deze certificaten verrichte exporten vrij te stellen van monetaire compenserende bedragen.

Bovendien dient te worden gewezen op het bestaan van het hogere belang van de Gemeenschap dat ten grondslag lag aan verordening nr. 101/77. Zoals men hiervoor heeft gezien, bestond dit belang in hoofdzaak erin, te voorkomen dat door een oneigenlijk gebruik van de in de gemeenschapsregeling geboden substitutiemogelijkheid, de goede werking van de gemeenschappelijke suikermarktordening en van het stelsel van monetaire compenserende bedragen werd aangetast. Al aangenomen dat er een gerechtvaardigd vertrouwen bij de particulieren bestond, kan een dergelijke situatie derhalve niet doorwerken tegenover het zoeven genoemde hogere belang van de Gemeenschap.

Ten slotte laat de voorzienbaarheid van de gewraakte maatregel, althans wat de doelstelling daarvan betreft, gepaard gaande met de voorzichtigheid waarvan elke bezonnen handelaar blijk moet geven, niet toe zich te beroepen op een schending van het gerechtvaardigd vertrouwen.

Tot slot stelt de Commissie het Hof voor het Tribunal d'instance te Valenciennes zakelijk te antwoorden:

• dat bij onderzoek van de gestelde vragen niet is gebleken van gegronde be, zwaren tegen de geldigheid van ver-, ordening (EEG) nr. 101/77 van de Commissie van 19 januari 1977, houdende wijziging van verordening (EEG) nr. 572/76 tot vaststelling van de monetaire compenserende bedragen met name in de sector suiker (vraag 1 tot en met 7);

• dat genoemde verordening (EEG) nr. 101/77 rechtmatig kon worden toegepast op alle exporttransacties die niet uitdrukkelijk door vóór de inwerking treding van deze verordening afgegeven certificaten waren gedekt (vraag 8).

Mondelinge behandeling

Overwegende dat verzoeksters in het hoofdgeding, ten deze vertegenwoordigd door L. Funck-Brentano, advocaat te Parijs, en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, ten deze vertegenwoordigd door haar gemachtigde P. Gilsdorf, bijgestaan door J. Delmoly, lid van de juridische dienst, ter terechtzitting van 7 december 1977 mondelinge opmerkingen hebben gemaakt.

Overwegende dat de advocaat-generaal ter terechtzitting van 24 januari 1978 conclusie heeft genomen.

Ten aanzien van de kosten

Overwegende dat de kosten, door de Commissie van de Europese Gemeenschappen wegens indiening harer opmerkingen bij het Hof gemaakt, niet voor vergoeding in aanmerking kunnen komen;

dat de procedure ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding als een aldaar gerezen incident is te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen;