Hof van Justitie EU 05-12-1979 ECLI:EU:C:1979:273

1. Het betrokken produkt

Glucose met een hoog fructose-gehalte („isoglucose”) is een nieuw natuurlijk zoetmiddel, vervaardigd uit zetmeel van onverschillig welke oorsprong, doch meestal uit maïszetmeel. Het produkt deed op de markt van de landen der Gemeenschap in 1976 zijn intrede en kan qua zoetwerking met suiker worden vergeleken. Isoglucose kan evenwel naar de huidige stand der techniek niet worden gekristalliseerd. De huidige afzet van het produkt blijft dan ook beperkt tot voedingsindustrieën die van suiker in vloeibare vorm gebruik maken — frisdranken, confituren, biscuits, roomijs, enz. In zoverre concurreert het met vloeibare suiker.

Verzoeksters in het hoofdgeding zijn zetmeelfabrikanten die grote investeringen hebben gedaan om isoglucose te kunnen produceren.

2. De communautaire regeling

Met het oog op de industriële ontwikkeling van de produktie van isoglucose in verschillende Lid-Staten van de Gemeenschap, besloot de Raad tot de invoering van gemeenschappelijke maatregelen voor dit produkt. Zij zijn vastgesteld bij verordening nr. 1111/77 van de Raad van 17 mei 1977 (PB L 134 van 1977, blz. 4).

In de considerans der verordening wordt onder meer het navolgende overwogen:

„… dat isoglucose een rechtstreeks vervangingsprodukt is voor vloeibare suiker die wordt verkregen door verwerking van suikerbieten of suikerriet;” (tweede overweging)

„… dat isoglucose een vervangingsprodukt is dat … concurreert met vloeibare suiker, waarvoor evenals voor alle biet- of rietsuiker strenge produktiebeperkingen bestaan, hetgeen voor isoglucose een economisch voordeel betekent en dat dit, daar de Gemeenschap een suikeroverschot heeft, de uitvoer van een overeenkomstige hoeveelheid suiker naar derde landen noodzakelijk maakt; dat voor de produktie van isoglucose bijgevolg een vast stelsel moet worden ingevoerd waarmee wordt voorzien in de heffing van een bijdrage in de uitvoerlasten;” (zevende overweging).

Het stelsel van de produktieheffingen voor isoglucose is neergelegd in de artikelen 8 en 9 van de verordening en geldt voor de perioden welke overeenkomen met de suikerverkoopseizoenen 1977-78 en 1978-79.

Volgens artikel 9 is het bedrag van de produktieheffing per 100 kg droge stof gelijk aan het bedrag van de produktieheffing, bedoeld in artikel 27 van de basisverordening voor suiker, te weten 's Raads verordening nr. 3330/74 van 19 december 1974 (PB L 359 van 1974, blz. 1), en wel zulks voor dezelfde periode als waarvoor het laatste bedrag van toepassing is.

Voor de periode van 1 juli 1977 tot 30 juni 1978 mag het bedrag van de produktieheffing echter niet meer bedragen dan 5 rekeneenheden per 100 kg droge stof. Laatstgenoemd bedrag is van toepassing wanneer het bedrag van de in artikel 27 van verordening (EEG) nr. 3330/74 bedoelde produktieheffing voor dezelfde periode meer bedraagt dan 5 rekeneenheden per 100 kg witte suiker.

Volgens artikel 9, lid 3 worden de bepalingen ter uitvoering van de voorschriften betreffende de produktieheffingen vastgesteld volgens de beheerscomitéprocedure.

Die uitvoeringsbepalingen zijn vastgesteld in verordening nr. 1468/77 van de Commissie van 30 juni 1977 tot vaststelling van de uitvoeringsbepalingen inzake de produktieheffing op isoglucose voor de periode 1 juli 1977 tot en met 30 juni 1978 (PB L 162 van 1977, blz. 7).

Verordening nr. 1110/77 van de Raad van 17 mei 1977 (PB L 134 van 1977) houdt onder meer in dat isoglucose niet onder verordening nr. 3330/74 valt.

3. De beroepen

1. In de zaak 116/77

Verzoekster concludeert dat het den Hove behage:

• te verklaren dat de Gemeenschap aansprakelijk is uit hoofde van de vaststelling van verordeningen nr. 1111/77 van de Raad en 1468/77 van de Commissie;

• verzoekster een vergoeding toe te kennen voor de door haar geleden schade, voorlopig te stellen op een bedrag van BF 777 miljoen;

• verweerders in de kosten te verwijzen;

subsidiair, en alvorens recht te doen:

• een deskundige te benoemen ter bepaling van de schade die verzoekster door de vaststelling van voornoemde verordening heeft geleden;

• in dit geval de beslissing over de kosten aan te houden.

De Raad en de Commissie concluderen dat het den Hove behage, het beroep niet-ontvankelijk en ongegrond te verklaren en verzoekster in de kosten te verwijzen.

2. In de zaak 124/77

Verzoekster concludeert dat het den Hove behage, te gelasten dat de door haar geleden schade wordt vergoed en verweerders in de kosten te verwijzen.

De Raad concludeert tot niet-ontvankelijk- en ongegrondverklaring van het beroep en tot verwijzing van verzoekster in de kosten.

De Commissie concludeert in haar verweerschrift tot verwerping van het beroep en tot verwijzing van verzoekster in de kosten.

In dupliek concludeert zij tot niet-ontvankelijk-, althans ongegrondverklaring van het beroep.

A — In de zaak 116/77

Verzoekster zet in haar verzoekschrift uiteen dat zij in 1972 te Aalst, België, is begonnen met de produktie en de verhandeling van isoglucose, in een proefbedrijf met een capaciteit van 20 000 ton isoglucose per jaar. In 1975 bouwde zij een fabriek voor 100 000 ton isoglucose, waarmee zij haar totale produktiecapaciteit op 120 000 ton isoglucose bracht. Dit komt overeen met een suikerequivalent van 85 000 ton.

Volgens verzoekster wordt isoglucose aan de fabrikanten aangeboden tegen een prijs die 5 tot 7 % lager is dan die van suiker, hetgeen met name wordt gerechtvaardigd door de bezwaren die het gelijktijdige gebruik van twee grondstoffen voor de fabrikant oplevert. Meestal wordt de suiker immers slechts gedeeltelijk door isoglucose vervangen en wel om verschillende redenen van technische en praktische aard.

Tot en met 1976-77 werd de door verzoekster gefabriceerde isoglucose voor circa 70 % uit maïs en ongeveer 30 % uit zachte tarwe verkregen. De maïs wordt uit andere landen van de Gemeenschap, met name uit Frankrijk, geïmporteerd, voor zover hij beschikbaar is. De rest wordt uit derde landen ingevoerd (voornamelijk uit de Verenigde Staten). Verzoekster heeft haar fabricageproces en haar losinstallaties aangepast om de met hele treinladingen verzonden „Nord Loire” -maïs te kunnen verwerken. Voor deze investeringen is door het EOGFL bijstand verleend ten bedrage van BF 86 miljoen (beschikking van de Commissie Com (73)400 déf/00053 van 6. 6. 1973). Het tarwemeel wordt door verzoekster verkregen van de Belgische meelfabrieken, waaraan hoeveelheden gluten worden teruggeleverd waarvan het gebruik de meelfabrieken in staat stelt de hoeveelheden Noordamerikaanse tarwe, die rijk is aan gluten, en die zij toevoegen aan het Belgische of Franse broodgraan, te verlagen.

Verzoekster bestrijdt het in de artikelen 8 en 9 van verordening nr. 1111/77 van de Raad ingevoerde heffingenstelsel voor de produktie van isoglucose dat haar, als fabrikant van isoglucose, op onrechtvaardige wijze bestraft, ten voordele van de suikerproducenten. De gevolgen van deze regeling zijn voor verzoekster zo catastrofaal dat zij onvermijdelijk tot de sluiting van haar produktieeenheid van isoglucose leiden.

Verzoekster geeft toe dat de bestreden besluiten maatregelen van economisch beleid vormen, hetgeen een zekere beoordelingsvrijheid inhoudt voor de instellingen die deze hebben vastgesteld. Volgens vaste jurisprudentie van het Hof van Justitie berust dan ook bij haar de bewijslast wat betreft het bestaan van een gekwalificeerde schending van een hogere rechtsregel die de particulieren beschermt.

Tevens dient verzoekster aan te tonen dat de schade werkelijk is geleden, het bedrag ervan te ramen en het verband duidelijk te maken tussen deze schade en de door de gemeenschapsinstellingen begane fout door de gewraakte regeling uit te vaardigen.

• Gekwalificeerde schending van een hogere rechtsregel ter bescherming van particulieren

Volgens verzoekster is de heffingsregeling voor de produktie van isoglucose in de bestreden verordeningen, in strijd met de volgende beginselen van gemeenschapsrecht:

• het verbod van elke discriminatie tussen producenten in de Gemeenschap (artikel 40, lid 3, tweede alinea van het Verdrag);

• de verplichting, zich te houden aan de doelstellingen van artikel 39, lid 1, van het Verdrag;

• de eerbiediging van de fundamentele rechten, en met name van het recht op vrije uitoefening van een industriële of comerciële bedrijvigheid;

• eerbiediging van het evenredigheidsbeginsel.

B — In de zaak 124/77

Verzoekster zet in haar verzoekschrift uiteen dat zij in totaal 8 miljoen pond heeft geïnvesteerd in voorzieningen voor de produktie van isoglucose in haar bestaande zetmeelfabrieken te Greenwich. De aanvang van de produktie van isoglucose werd tegen november 1977 verwacht. Het was de bedoeling dat het in dit bedrijf gebruikte zetmeel zou worden geproduceerd uit maïs, geïmporteerd uit derde landen, doch deze voorzieningen kunnen ook dienen voor de fabricage van zetmeel op basis van uit de Gemeenschap afkomstige produkten.

Verzoekster was door de invoering van de produktieheffing op isoglucose bij verordening nr. 1111/77 gedwongen, de komende 12 maanden de isoglucose met verlies te produceren en om nog eens500 000 pond kosten te maken, om een andere afzet te vinden voor het zetmeel dat voor de produktie van isoglucose zou worden gebruikt. Zij stelt dat zij door verordening nr. 1111/77 schade heeft geleden en dat deze schade om de navolgende redenen op onrechtmatige wijze is toegebracht.

Allereerst zou de verordening het evenredigheidsbeginsel hebben geschonden voor zover daarbij voor de fabrikanten van isoglucose een geheel onrechtvaardige last werd ingesteld die ten voordele van de suikerproduktie werkte. De heffing op isoglucose is immers geheel onevenredig en buitensporig hoog zowel ten opzichte van de vergelijkbare last voor de suikerproducenten als van de doelstelling van de betrokken maatregel. Volgens de overwegingen bij de verordening heeft de heffing ten doel „een bijdrage in de uitvoerlasten” te leveren. Voor zover verzoekster bekend, hebben de gemeenschapsautoriteiten nooit getracht een overeenkomstige last op te leggen aan de suikerfabrikanten, tenzij in de vorm van het heffingsstelsel op het B-quotum, hetwelk zelf een ernstige discriminatie tegenover de producenten van isoglucose inhoudt.

In de tweede plaats bevatte de verordening geen bepaling — en zijn ter uitvoering van de verordening geen bepalingen vastgesteld — om de gerechtvaardigde verwachtingen te beschermen van verzoekster die de investeringsbesluiten had genomen in goed vertrouwen op het gemeenschapsbeleid dat gedurende verscheidene jaren ononderbroken was gevolgd.

In de derde plaats is de verordening in strijd met het Verdrag, doordat haar bepalingen hetzij niet toelaten elke doelstelling van het gemeenschappelijk landbouwbeleid zoals dit in artikel 39 van het Verdrag is vastgesteld, te bereiken, hetzij daarmee in strijd zijn. Met name vloeit uit de verordening een gevolg voort dat indruist tegen de doelstelling, de voorziening veilig te stellen (artikel 39, lid 1, sub d, van het Verdrag). Hoewel er thans in de Gemeenschap een kunstmatig tot stand gebracht suikeroverschot bestaat, is het duidelijk dat een dergelijk overschot een tijdelijk verschijnsel kan zijn en in feite zijn er onlangs perioden van acute suikerschaarste geweest.

In de vierde plaats schendt de verordening het Verdrag doordat zij een grove vorm van discriminatie, in strijd met artikel 40, lid 3, van het Verdrag, inhoudt. Terwijl zij voorgeeft isoglucose en suiker op gelijk voet te behandelen door de bijdrage te koppelen aan de op suiker van het B-quotum te betalen heffing, voert de verordening in feite een scherpe discriminatie in tegen de fabrikanten van isoglucose doordat zij geen rekening houdt met het equivalent van een A-quotum, krachtens hetwelk zeer grote hoeveelheden suiker tegen gegarandeerde prijzen kunnen worden verkocht. Bovendien moet de produktieheffing op suiker slechts worden betaald over een klein gedeelte van de totale produktie, vooral indien men in aanmerking neemt dat het maximumquotum zelden wordt bereikt.

Tenslotte wordt het buitensporige en onevenredige karakter van de heffing op isoglucose aangetoond door het feit dat zij tot gevolg heeft dat de produktie van isoglucose ten opzichte van die van suiker economisch ongerechtvaardigd wordt.

Daar de produktieheffing op isoglucose duidelijk onevenredig en buitensporig is, lijkt de conclusie onontkoombaar dat verweerders door middel van de heffing het werkelijke of veronderstelde concurrentievoordeel van isoglucose trachten te compenseren en te dien einde de produktiekosten van isoglucose en de potentiële markt voor dit produkt trachtten vast te stellen. Indien dit juist is, zouden verweerders klaarblijkelijk misbruik hebben gemaakt van hun bevoegdheid door de heffing op te leggen.

Indien deze conclusie juist is of indien in tegenstelling tot verzoeksters beweringen verweeders het recht hadden de produktiekosten van isoglucose en de potentiële markt voor dit produkt in aanmerking te nemen, dan kleefde de verordening een gebrek aan doordat zij was gegrond op totaal verkeerde vooronderstellingen op de navolgende punten.

In de eerste plaats is verzoekster van mening dat op het moment waarop de verordening werd gebaseerd, zij niet beschikte over adequate informatie waarop het bedrag van de heffing kon worden gebaseerd, dan wel — indien zij deze informatie wel had — daarmee niet behoorlijk rekening heeft gehouden en dat zowel het door de Commissie voorgestelde als het door de Raad bepaalde bedrag volkomen willekeurig werden vastgesteld, zonder dat rekening werd gehouden met de produktiekosten van isoglucose. Verzoekster concludeert dat het den Hove behage, verweerders te gelasten de cijfers en berekeningen over te leggen op basis waarvan het bedrag van de heffing aanvankelijk door de Commissie was voorgesteld en vervolgens door de Commissie was bepaald.

In de tweede plaats was de verordening gegrond op een volkomen onjuiste waardering van de rol van isoglucose en van de potentiële markt voor dit produkt, waarvoor volgens verzoekster wederom de Raad en de Commissie gezamenlijk aansprakelijk zijn. Verzoekster concludeert dat het den Hove behage verweerders te bevelen de gegevens over te leggen die zij op dit punt over de relevante periodes bezitten.

Tot staving van haar bovengenoemde beweringen, voert verzoekster met name het volgende aan :

Volgens de gegevens waarover verzoekster beschikt werd de produktiecapaciteit voor isoglucose in de Gemeenschap in november 1976, voor 1976 geschat op 70 000 en voor 1977 op 380 000 ton suikerequivalent en de bestaande afzetmogelijkheden op 65 % van deze hoeveelheden. De consumptie van suiker in de Gemeenschap bedraagt ongeveer 10 miljoen ton per jaar, terwijl de consumptie van vloeibare suiker hiervan slechts circa 7 % uitmaakt. Bijgevolg was de bedreiging van suiker door isoglucose zo gering dat deze kon worden verwaarloosd.

Verzoekster is van mening dat de Raad en de Commissie waren misleid door de namens de fabrikanten van bietsuiker verstrekte cijfers welke suggereerden dat op de middellange termijn 1 miljoen ton isoglucose zou worden geproduceerd en ook dat isoglucose en suiker in de praktijk in vele opzichten onderling vervangbaar waren (zie het uittreksel van het „Rapport du Conseil d'administration, exercice 1976” van de Confédération professionelle du sucre et de ses dérivés, geproduceerd in bijlage 1).

Zelfs op de voornaamste markt, namelijk de industrie van soft drinks, vormt isoglucose geen volledig substituut voor suiker daar er veranderingen in zoetheid en aroma zouden optreden indien zij aldus werd gebruikt. Daarom gebruiken de consumenten in de praktijk slechts 50 % isoglucose ter vervanging van 50 % van de gewoonlijk gebruikte sucrose.

Met name op grond van bovengenoemde redenen, is verzoekster van mening dat verordening nr. 1111/77 haar op onrechtmatige wijze schade heeft toegebracht en een voldoende ernstige schending van de regels ter bescherming van particulieren vormt om verweerders aansprakelijk te doen zijn voor de schade die zij heeft geleden.

Verzoekster vraagt vergoeding van de schade die haar rechtstreeks is toegebracht als gevolg van de oplegging van een produktieheffing voor isoglucose bij bovengenoemde verordening, waaronder met name is begrepen:

1. de afschrijvingskosten voor de industriële voorzieningen en de kosten voor de ombouw tot andere doeleinden van de rest der voorzieningen;

2. de verliezen op de produktie van isoglucose over het jaar 1977-78 en de winstderving daarna.

Verzoekster verklaart dat zij details zal verstrekken over de betrokken schade.

De Commissie voert in haar verweerschrift tegen de middelen van verzoekster (met uitzondering van die betreffende de schade) dezelfde argumenten aan als in haar schriftelijke opmerkingen, ingediend in de zaak 145/77 (Tunnel Refineries Ltd t. Intervention Board for Agricultural Produce).

Zij uit ernstige twijfels betreffende de ontvankelijkheid van het beroep in de onderhavige zaak, aangezien twee essentiële elementen die een onontbeerlijke voorwaarde vormen om te kunnen spreken van aansprakelijkheid op grond van artikel 215, lid 2 van het Verdrag, schijnen te ontbreken, namelijk het werkelijke bestaan van de schade en het rechtstreekse causaal verband tussen genoemde schade en de beweerde fout.

C — Verweer van de Raad in de beide zaken

De Raad zet in zijn verweerschrift de ideeën uiteen die volgens hem de bij verordeningen nr. 1111/77 en 1110/77 ingevoerde regeling beheersen: isoglucose is een rechtstreeks substitutieprodukt voor suiker; voor suiker bestaan strenge produktievoorschriften; aan de concurrentiesituatie evenals aan de produktiebeperking ontleent isoglucose een economisch voordeel, omdat de verkoop tegen de prijs voor suiker verzekerd is; ter compensatie daarvan is het billijk dat voor isoglucose evenals voor de overtollige suiker de bij verordening nr. 1111/77 voorgeschreven heffing wordt betaald, waardoor wordt meebetaald aan de toegenomen belasting, die noodzakelijk is voor de export van de overschotten waarvoor ook isoglucose verantwoordelijk is. De Raad heeft een evenwichtige oplossing gezocht voor dit probleem dat hij trouwens niet voor eens en altijd wilde regelen. De artikelen 8 en 9 van verordening nr. 1111/77 stelden de produktieheffing voor isoglucose slechts vast voor 2 jaar waarna het probleem opnieuw moest worden bezien.

Ten aanzien van de door verzoeksters geleden schade werpt de Raad — hoewel niet in de vorm van een incident krachtens artikel 91 van het Reglement voor de procesvoering — een exceptie van niet-ontvankelijkheid op, op grond dat de schade noch aanwezig, noch vaststaand, noch specifiek is.

Wat betreft het causaal verband, dat wil zeggen de toerekenbaarheid van de schade aan de maatregelen die hij heeft genomen, houdt de Raad zijn standpunt aan, daar volgens hem noch de oorzaak noch het gevolg bestaat.

Met betrekking tot de grief van de beide verzoeksters dat verordening nr. 1111/77 niet overeenkomt met de doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, neergelegd in artikel 39, lid 1, van het Verdrag, wijst de Raad erop dat hij in het kader van verordening nr. 3330/74 verplichtingen op zich had genomen door in de suikersector tot midden 1980 verworven rechten in het leven te roepen. Ongeacht de grote verdiensten van isoglucose, kon hij de door hem ingevoerde regeling niet verlaten. Een evenwichtig beleid was dringend noodzakelijk, en de Raad had op grond van artikel 39 het recht dit beleid vast te stellen.

Hoe dan ook, de Raad is van mening dat hem geen enkel verwijt treft ten aanzien van de economische keuzes die voortvloeiden uit zijn toepassing van artikel 39.

De Raad behandelt vervolgens een aantal grieven tegen de vaststelling van de heffing op isoglucose op 9,85 r.e./100 kg (5 r.e./100 kg voor het verkoopseizoen 1977-78), welke er alle op neerkomen dat isoglucose ten opzichte van suiker te zwaar werd belast.

Wat betreft de grief (voorkomend in beide verzoekschriften) dat het aldus gekozen bedrag een discriminatie van isoglucose ten voordele van suiker vormt merkt de Raad op dat volgens enkele argumenten van de isoglucoseproducenten er in het stelsel van verordening nr. 1111/77 een discriminatie te hunnen opzichte schuilt, want zij betalen wel een even hoge heffing als de suikerproducenten, maar profiteren niet van het quotastelsel. De Raad merkt op dat deze vergelijking tussen de stelsels zinloos is, omdat het onmogelijk is in de isoglucoseregeling een quotastelsel in te voeren.

Wat betreft de door verzoeksters gemaakte vergelijking van de invloed tussen de heffing op isoglucose die 9,85 r.e./100 kg bedroeg enerzijds en de heffing op suiker die slechts 0,49 r.e./100 kg kon zijn anderzijds betoogt de Raad dat deze vergelijking niet zo doorslaggevend is als verzoeksters denken, omdat onvergelijkbare grootheden worden vergeleken.

Immers de invloed van de heffing op suiker is geenszins dezelfde voor alle suikerfabrieken. Dit vloeit enerzijds voort uit het stelsel van verdeling der quota van de suikerfabrieken, anderzijds uit het bestaan van een versnippering van het quotum van elke onderneming tussen drie prijsregelingen (A, B en C). Naargelang van de verschillende omstandigheden heeft de quotaregeling tamelijk uiteenlopende gevolgen voor de suikerfabrieken. Zo kan een suikerfabriek boven zijn basisquotum B-suiker en zelfs C-suiker produceren. Zelfs indien de C-suiker wordt afgezet tegen een marginale prijs, verhoogt dit niettemin de totale inkomsten van de onderneming. Indien deze onderneming een maximumbedrag als produktieheffing op haar B-quotum betaalt, blijft nog het feit dat haar inkomsten het hoogst zijn. Omgekeerd zal een andere suikerfabriek maar juist haar A-quotum produceren. Dan zal haar produktie bijna uitsluitend tegen de prijs voor A-suiker worden betaald — dat wil zeggen zij ontvangt per gefabriceerde kilogram meer dan de eerste suikerfabriek voor haar produktie ontvangt, maar wat het totale inkomen betreft blijft zij achter. Bovendien, als zij slechts een derde van haar B-quotum produceert, betaalt zij minder heffing maar haar inkomsten zijn geringer.

Derhalve is bij vergelijking tussen twee suikerfabrieken niet de hoogte van de op suiker betaalde heffing, of deze nu wordt berekend over de totale produktie of anderszins, het meest belangrijk maar de totale winst, na aftrek van de heffing op B-suiker en de verkoop van alle suiker, deels tegen de interventieprijs (A- en B-quota) deels tegen de prijs op de wereldmarkt (C-suiker).

Tot staving van zijn stelling geeft de Raad een berekening volgens welke de suikerfabriek die de hoogste heffing betaalt het meest zal zijn bevoordeeld en niet de producent die de lagere heffing betaalt.

De door verzoeksters gemaakte vergelijking van de suiker- en isoglucoseheffing is dus zinloos.

De Raad herinnert eraan dat de voor de suikerfabrikanten een tweeledig maximumquotum geldt: quotum A waarvoor de ontvangst van de interventieprijs ten volle wordt verzekerd, en quotum B, dat ten naaste bij kan worden gesteld op een derde van quotum A (35 %) en waarvoor slechts ontvangst van de interventieprijs minus de heffing wordt verzekerd. Anders gezegd, de suikerproducenten zijn verzekerd van ontvangst van de interventieprijs minus een kwart van de heffing (exact gezegd: 135-100135 , ofwel 26 %). De isoglucoseproducenten betalen daarentegen over hun hele produktie de volledige heffing (ofschoon zij in 1977-78 tot de helft is gereduceerd). In dat verschil in behandeling zou de gestelde discriminatie zijn gelegen.

Het blijft de vraag of tussen beide regelingen een volkomen gelijkheid moet worden betracht. Verzoeksters wagen zich zelfs niet aan een antwoord op drie vragen welke zich te deze opdringen:

• Is gebruiksconcurrentie tussen twee Produkten een voldoende grond voor absolute gelijkheid der desbetreffende regelingen?

• Is het inderdaad reeds mogelijk de samenhang der regelingen blijvend vast te leggen, ofschoon de isoglucoseproduktie in de naaste toekomst met 500 % kan stijgen — waardoor de gegevens, de onderhavige problematiek betreffende, radikaal zullen worden gewijzigd — ?

• Verzekert de gelijkheid der regelingen een gelijke beloning?

Het mag er in werkelijkheid voor worden gehouden dat, waar de isoglucoseproduktie zich in verhouding tot de reeds bestaande suikerproduktie als een aanvullende produktie aandient, het niet meer dan logisch is dat zij de beperkingen moet ondergaan welke gelden voor het gedeelte van de suikerproduktie (B-suiker) dat geproduceerd wordt boven het kwantum dat voor de normale bevoorrading der Gemeenschap noodzakelijk wordt geacht — zodat er alle communautaire garanties voor gelden (A-suiker) — (vgl. zevende overweging bij verordening nr. 1111/77).

Volgens artikel 39 van het Verdrag is het gemeenschappelijk landbouwbeleid er onder meer op gericht „de markten te stabiliseren”. Het lijkt dan ook zeer wel met de doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid te verenigen, wanneer men isoglucose op één lijn brengt met een aanvullende suikerproduktie en isoglucose belast met een geldelijke bijdrage die geëvenredigd is aan de lasten welke aan de uitvoer der communautaire suikeroverschotten verbonden zijn.

De grief betreffende discriminatie kan derhalve niet slagen.

Volgens de Raad volstaat de considerans bij verordening nr. 1111/77 voor de beantwoording van het middel misbruik van bevoegdheid, aangevoerd door verzoekster in de zaak 124/77. Juist omdat isoglucose profiteert van de voordelen en de dwingende voorschriften van de suikermarktordening moet zij bijdragen in de lasten van deze ordening. Een dergelijke bijdrage lijkt derhalve een normale tegenprestatie en het in wezen „slinkse” karakter van een misbruik van bevoegdheid is derhalve geenszins aangetoond.

De Raad vervolgt zijn betoog met de opmerking dat enerzijds de verkoopprijs van de beide produkten praktisch dezelfde is, daar de verkoopprijs van isoglucose praktisch — op 2 à 3 % na — de interventieprijs van suiker bereikt en dat het anderzijds geenszins vaststaat dat de kostprijs van isoglucose even hoog ligt als die van suiker en de vastgestelde heffing derhalve voor isoglucose ondraaglijk is. Wat dit laatste punt betreft herinnert de Raad aan het beginsel van procesrecht hetwelk trouwens „de rechtsstelsels der Lid-Staten gemeen hebben” in de zin van artikel 215 van het Verdrag, dat verzoeker bewijs moet bijbrengen voor zijn vordering.

Hoe dan ook, gelet op de prijzen in de lopende verkoopseizoenen (1976-77 en 1977-78), de netto-kosten voor grondstoffen en de aanzienlijke winst bij de verkoop van bijprodukten (buitengewoon hoog voor isoglucose) is maïs voordeliger dan suikerbieten per ton suiker of equivalent. Met name voor 1977-78 is het bedrag von de heffing op isoglucose (5 r.e./100 kg) gemakkelijk op te brengen.

De oplegging van de suikerheffing op de gehele produktie van isoglucose terwijl deze heffing voor suiker slechts over het B-quotum wordt betaald, is derhalve geenszins onevenredig of discriminerend, daar de heffing de uitdrukking is van het tussen beide produkten gezochte evenwicht en rekening houdt met hun respectieve kostprijs. De grief dat de berekening een grondslag ontbeert kan evenmin slagen.

De Raad betoogt tenslotte dat indien hij al een lichte handicap ten nadele van de isoglucoseproducenten zou hebben opgelegd, deze minimaal en volkomen draaglijk is in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid hetwelk voor de handelaren lasten kan meebrengen in het algemeen belang.

Andere grieven zijn volgens de Raad het gevolg van een verkeerde uitlegging van de statistieken en moeten derhalve eveneens worden afgewezen.

Dit geldt voor de door verzoeksters in beide zaken aangevoerde bijzondere grief betreffende de evenredigheid, namelijk dat een heffing op isoglucose excessief is ten opzichte van het nagestreefde doel. Volgens de memories van verzoeksters bestond er geen behoefte om deze heffing op te leggen, daar isoglucose in 1977 een produktiecapaciteit van 3,5 % van die van suiker had (350 000 ton) en alleen — en dan nog slechts gedeeltelijk — kon concurreren met vloeibare suiker (700 000 ton).

Volgens de Raad is het bezwaar van deze redenering dat zij berust op een grove onderschatting van het potentiële gebruik van isoglucose. Naar de mening van de Gemeenschap, die zich daarbij op serieuze studies baseert, kan isoglucose op korte termijn een potentieel verbruik bereiken van wel 33 % van de totale suikerconsumptie (meer exact ligt het kwantum tussen 19 en 33 %; ter wille van de redenering wordt 25 % aangehouden). Aan de 10 % (en niet 7 ^o/o) vloeibare suiker die thans wordt geproduceerd dient men als mogelijke gebruikswijze voor isoglucose toe te voegen de vaste suiker die de verbruikers oplossen naar gelang van hun behoeften evenals het mogelijke gebruik van isoglucose in sommige verwarmde preparaten; dit betekent in totaal 25 % van de markt. Het potentiële marktpercentage van isoglucose, dat thans bij 3,5 % (1977) ligt, kan aldus worden vermeningvuldigd met 7.

Daar het maximum van het potentiële gebruik van isoglucose nog lang niet was bereikt en aangezien de Gemeenschap terecht een evenwicht wilde aanbrengen tussen suiker en isoglucose was de vaststelling van een maatregel waardoor dit evenwicht geleidelijk kan worden bereikt in dit stadium dan ook niet onevenredig.

Wat betreft de grief schending van fundamentele rechten, beklemtoont de Raad allereerst dat de door hem ingestelde regeling, juist doordat deze het evenwicht bewaart tussen de beide sectoren, niet kan worden geacht een activiteit te hebben verboden. In de tweede plaats merkt de Raad op dat, zou de regeling een activiteit hebben gehinderd door de ontwikkeling ervan af te remmen, zulks in de vooronderstellingen waarvan werd uitgegaan moet worden beschouwd als gerechtvaardigd in het kader van de keuzemogelijkheden van het gemeenschappelijk landbouwbeleid en als te zijn uitgevoerd op een gezonde manier en zonder buitensporige maatregelen. Erkend moet worden dat op het gebied van de handel in landbouwprodukten of daarvan afkomstige bewerkte produkten, vrijheid van handel door het Verdrag de uitzondering, en regulering de regel is geworden. In het arrest Nold (zaak 4/73) wordt trouwens tegelijkertijd met de bescherming van het recht op de vrije uitoefening van de handel de mogelijkheid erkend van een beperking van dit recht, op voorwaarde dat de maatregel is genomen in het openbaar belang en om te beantwoorden aan de doelstellingen van het algemeen belang.

Wat betreft de grieven schending van de rechtszekerheid en afwezigheid van overgangsmaatregelen, merkt de Raad enerzijds op dat verordening nr. 1111/77 een geleidelijke toepassing kent omdat het bedrag van de heffing voor het eerste verkoopseizoen met de helft is verlaagd en dat er derhalve een overgangsmaatregel bestond. Anderzijds beroept de Raad zich op de afwezigheid van verworven rechten op een regeling, of liever een niet-regeling, en de vereiste zorgvuldigheid waarvan elke investeerder in het zakenleven blijk moet geven.

D — De replieken in de beiden zaken

E — Dupliek van de Raad in de gevoegde zaken 116/77, 124/77 en 143/77

De Raad betoogt in dupliek dat het onvoorzichtig marktgedrag van verzoeksters ten grondslag ligt aan de schade, welke zij zouden hebben geleden. Hun schadevorderingen dienen dientengevolge reeds bij gebrek aan ieder oorzakelijk verband te worden afgewezen, daar hun schade, dat wil zeggen de omstandigheid, dat hun investeringen thans niet meer rendabel zouden zijn, in eerste instantie voortvloeit uit de onvoorzichtigheid waarmee zij zich in een gereglementeerde sector hebben gestort, in de hoop de voordelen daarvan (gegarandeerde hoge prijs) te kunnen cumuleren met de voordelen van de gebruikte grondstof, zonder zich rekenschap te geven van mogelijke aanvullende maatregelen die in het raam van deze sector genomen konden worden, verblind als zij waren door hun geloof in een suikerschaarste en een verzekerde nieuwe markt voor verwerkte maïs.

F — Dupliek van de Commissie in de drie zaken

Eerste vraag (gesteld aan de Raad en aan de Commissie)

1. De Raad en de Commissie wordt verzocht de schema's en berekeningen over te leggen, op basis waarvan de hoogte van de produktieheffing voor isoglucose aanvankelijk is voorgesteld door de Commissie en later is vastgesteld door de Raad.

2. De Raad en de Commissie wordt verzocht de gegevens over te leggen waarover zij in de betrokken tijdperken beschikten nopens het substitutievermogen van isoglucose ten opzichte van suiker en nopens de toekomstmogelijkheden van isoglucose

Antwoord van de Raad

In antwoord op deze vraag legt de Raad een drietal produkties over die betrekking hebben op de positie van isoglucose ten tijde van de indiening van de voorstellen van de Commissie in februari 1977 (voorstel van de Commissie van 11 februari 1977 inzake vaststelling van de prijzen voor sommige landbouwprodukten en andere daarmee samenhangende maatregelen, deel I; „Situatie op de landbouwmarkten, Verslag 1976, deel I”, door de Commissie bij de Raad ingediend; voorstel voor een verordening (EEG) van de Raad tot vaststelling van gemeenschappelijke bepalingen voor isoglucose.

Hij produceert bovendien een document d.d. 11. januari 1977, afkomstig van de Association générale des producteurs de maïs: „Observations sur les sirops de glucose riches en fructose”. Dit document bevestigt volgens de Raad:

• dat de produktiecapaciteit van isoglucose eind 1977 circa 400 000 ton bedroeg,

• dat projecten bestudeerd werden tot uitbreiding van bovengenoemde capaciteit, waardoor in 1980 een produktiecapaciteit van 1 miljoen ton bereikt zou kunnen worden,

• dat isoglucose suiker kan vervangen (potentieel gebruik) in een grootteorde van 2 miljoen ton.

Antwoord van de Commissie

1. De Commissie preciseert dat zij bij de vraag naar de hoogte van de produktieheffing op isoglucose, voorzien bij verordening nr. 1111/77, niet is uitgegaan van specifieke berekeningen. Zij heeft zich door de volgende gedachtengang laten leiden: daar isoglucose een produkt is dat vloeibare suiker kan vervangen paste het om eerstgenoemd produkt te integreren in het beheer van de suikermarkt. Gezien de bestaande perspectieven ten aanzien van de situatie van de suikermarkt in de Gemeenschap en de kosten welke met de export gemoeid waren in de vorm van restituties, heeft de Commissie voorgesteld om de produktie van isoglucose te onderwerpen aan hetzelfde heffingssysteem als dat, bestaande voor de produktie van suiker. Dit laatste systeem heeft ten doel om de producenten in zekere mate te laten bijdragen in de financiële verliezen welke de Gemeenschap lijdt bij het afzetten van suiker. De parallelliteit tussen de hoogte van de produktieheffing op isoglucose en die op suiker, welke gekozen is in het voorstel van de Commissie, wordt dus verklaard door de idee om twee produkten die met elkaar concurreren omdat zij elkaar kunnen vervangen bij bepaalde toepassingen aan eenzelfde behandeling te onderwerpen. Tijdens de behandeling in de Raad, is de vraag gerezen of deze volledige parallelliteit welke met name zou kunnen resulteren in een maximumbedrag van de heffing, gelijk aan 30 % van de interventieprijs voor suiker, niet gedurende een bepaalde overgangsperiode diende te worden gematigd. In deze context heeft de Raad tenslotte een maximumbedrag van 5 r.e. vastgesteld voor de produktieheffing voor isoglucose. Dit bedrag staat gelijk met het economische voordeel dat dit produkt ontleent aan een marktprijs voor suiker die hoger is dan die welke zou gelden indien de produktiebeperkingen voortvloeiende uit het quotasysteem niet zouden bestaan.

   Volgens de Commissie zou deze overgangsperiode verlengd dienen te worden. Haar voorstellen aan de Raad voor 1978/1979 welke voor deze periode voorzien in hun produktieheffing voor isoglucose van eveneens 5 r.e., getuigen in deze zin.

2. De Commissie voegt als bijlage toe de inlichtingen van belang waarover zij beschikte op het moment dat zij de verordening nr. 1111/77 voorbereidde, betreffende de mogelijkheden voor isoglucose om suiker te vervangen alsmede de toekomstige produktiemogelijkheden.

Tweede vraag (gesteld aan de Raad en aan de Commissie)

Hebben de Raad en de Commissie bij de opstelling van de thans aangevochten bepalingen wellicht ook de biochemische en hygiënische hoedanigheden van isoglucose in vergelijking met de traditionele biet- en rietsuikers onderzocht en in aanmerking genomen?

Antwoord van de Raad

Een dergelijk vergelijkend onderzoek heeft bij de Raadsinstanties niet plaatsgevonden gedurende de debatten welke tot aanneming van verordening nr. 1111/77 geleid hebben. De gemachtigde van de Raad vraagt zich trouwens af of een dergelijk onderzoek niet veeleer plaats zou dienen te vinden in het raam van een harmonisatie van wetgeving, eventueel met betrekking tot problemen betreffende de volksgezondheid.

Antwoord van de Commissie

De Commissie preciseert dat zij de biochemische en hygiënische eigenschappen van isoglucose in vergelijking met de traditionele bietsuiker en rietsuiker niet in overweging heeft genomen toen zij de litigieuze bepalingen voorbereidde. Zij is uitgegaan van de gegevens welke zij toen in haar bezit had volgens welke isoglucose economisch en commercieel bezien eigenschappen bezat vergelijkbaar met de reeds lang bestaande vloeibare suiker.

Ter toelichting voegt de Commissie als bijlage gegevens afkomstig van isoglucose-producenten zelf die deze hypothese bevestigen.

Derde vraag (gesteld aan de Raad)

Kan de Raad aan het Hof andere voorbeelden uit de landbouwsector noemen waarbij producenten of fabrikanten van een produkt dat onder een sector van het gemeenschappelijk landbouwbeleid valt, een verplichting (geldelijk of anderszins) wordt opgelegd ten einde producenten of fabrikanten van een onder een andere sector vallend produkt te steunen?

Antwoord van de Raad

De gemachtigde van de Raad ontkent dat de doelstelling van verordening nr. 1111/77 zou zijn de suikerproducenten te „steunen” door middel van een verplichting, die aan de fabrikanten van isoglucose werd opgelegt. Bovendien is de gemachtigde van de Raad van mening dat de term „een onder een andere sector vallend produkt” ongeschikt is om het produkt suiker te kwalificeren ten opzichte van het produkt isoglucose. Beide produkten maken immers deel uit, zowel ten gevolge van hun onderlinge vervangbaarheid als op grond van verordening nr. 1110/77 (artikel 4), van een en dezelfde sector, namelijk de zoetmiddelensector.

De gemachtigde van de Raad legt de nadruk op de gedachte dat het samensmelten van de nationale landbouwmarkten gepaard kan gaan met het opleggen van lasten aan fabrikanten van bepaalde produkten van één, meer of van alle Lid-Staten ten gunste van fabrikanten van andere produkten.

De derde vraag van het Hof raakt derhalve een zeer complex probleem, namelijk het vraagstuk van de „onderling overeenkomende produkten, die met el kaar concurreren”, of „de onderling vervangbare produkten”, ofwel om de omschrijving van het Hof in de gevoegde zaken 117/76 en 16/77 (8e rechtsoverweging) over te nemen „de produkten, die zich in vergelijkbare omstandigheden bevinden, en wel in die zin dat het ene bij de specifieke aanwending, waarvoor het van oudsher wordt gebruikt, door het andere kan worden vervangen”. Deze produkten dienen immers in principe, ingevolge het algemene gelijkheidsbeginsel, gelijk behandeld te worden.

De gemachtigde van de Raad merkt op dat het wel mogelijk is om voorbeelden aan het Hof te verschaffen waarbij de nauwe onderlinge samenhang tussen een bepaald produkt en bepaalde andere produkten die onder een sector van het gemeenschappelijk landbouwbeleid komen, de gemeenschapsinstellingen ertoe genoodzaakt heeft het evenwicht tussen deze „agrarische” produkten en het overeenkomende produkt te bewaren of te herstellen. Zodoende zijn bepaalde lasten opgelegd aan niet-agrarische produkten, dat wil zeggen produkten die niet in bijlage II voorkomen, maar die naar normaal spraakgebruik van agrarische oorsprong zijn, daar deze lasten noodzakelijk waren voor het goed functioneren van de desbetreffende gemeenschappelijke landbouwordening:

1. Voorbeeld: Verordening nr. 1696/71 van 26. 1. 1971, PB L 175 van 4. 8. 1971, houdende instelling van een gemeenschappelijke markt in de sector hop (zie met name 3e overweging van de considerans). De goede werking van deze gemeenschappelijke marktordening zou immers in gevaar gebracht zijn, indien „op grote schaal met hop onderling verwisselbare produkten”, namelijk plantensappen en plantenextracten van hop, niet aan de gemeenschappelijke marktordening van hop zouden zijn onderworpen. Om derhalve het evenwicht te bewaren tussen hop en deze twee produkten, hebben de gemeenschapsinstellingen de marktordening tot deze produkten uitgebreid en dusdoende de fabrikanten van die produkten aan de verplichtingen, welke uit deze marktordening voortvloeien, onderworpen.

2. Ander voorbeeld: Verordening nr. 2783/75 van 29. 10. 1975, betreffende een gemeenschappelijke regeling voor het handelsverkeer voor ovoalbumine en lactoalbumine (PB L 282 van 1. 11. 1975). De eerste vijf overwegingen van deze verordening tonen aan, dat het zonder meer noodzakelijk is dergelijke verbindingen tussen produkten aan te brengen, daar deze produkten door hun onderlinge vervangbaarheid met elkaar concurreren.

Het is eveneens mogelijk om een andere rechtsconstructie te citeren, welke dezelfde doelstelling nastreeft, namelijk die constructie, waarbij aan het agrarische produkt een voordeel toegekend wordt ten einde het evenwicht met het overeenkomende produkt te herstellen. Om het evenwicht te garanderen tussen produkten van een bepaalde landbouwsector (zetmeel, aardappelmeel en dergelijke) en vervangbare produkten uit een industriële sector, heeft de Raad (verordening nr. 1132/74) ten behoeve van de zetmeelhoudende produkten een produktierestitutie ingesteld. Het Hof heeft dit mechanisme in de zaak 2/77 Hoffmann Stärkefabriken t. Hauptzollamt Bielefeld (7e, 9e en 12e overweging) voor gerechtvaardigd gehouden.

Ten derde kan als voorbeeld genoemd worden die situatie waarbij tekorten in een bepaalde landbouwsector niet alleen tot exportheffingen op het deficitaire landbouwprodukt geleid hebben, maar ook tot exportheffingen op bepaalde produkten, welke door verwerking van agrarische produkten verkregen worden, voor zover het agrarische produkt, waaraan een tekort bestaat, voor een bepaald percentage in het verwerkte produkt aanwezig is. Voorbeeld: verordening nr. 3185/74 van de Raad, van 17. 12. 1974 (exportheffing op bepaalde goederen, welke bedoeld zijn in verordening nr. 1059/69, PB L 340/74; suikergehalte — dat wil zeggen het produkt waaraan een tekort bestond — ten minste 35 %).

Tot slot herinnert de gemachtigde van de Raad eraan dat het „communautaire ingrijpen in de landbouw” een geheel vormt, hetgeen zowel bepaalde lusten als lasten voor de producenten inhoudt. Het enkel profijt willen trekken van bepaalde lusten zonder de daarmee samenhangende lasten te willen dragen, kan niet met een dergelijk systeem verzoend worden en al evenmin met het algemeen communautair belang. Het door de isoglucose-producenten ingenomen standpunt komt er daarentegen toch op neer de aan de suikerproducenten geboden garanties te willen genieten zonder een der lasten welke aan deze producenten zijn opgelegd te willen dragen.

Aan de Commissie gerichte verzoeken om inlichtingen

1. In de memorie van de Commissie in de zaak 103/77 is op bladzijde 27 (Franse tekst) sprake van een rapport dat wordt opgesteld over het concurrentievermogen van isoglucose ten opzichte van suiker. Indien dit onderzoek intussen gereed is, wordt verzocht om overlegging van het rapport.

2. In de repliek in de zaak 116/77 is op bladzijde 7 (Franse tekst) sprake van een onderzoek van directoraat-generaal III der Commissie over de produktiekosten van isoglucose. Verzocht wordt om overlegging van het verslag van dit onderzoek.

3. In het verweerschrift van de Commissie in de zaak 124/77 is op bladzijde 27 (Franse tekst) sprake van een deskundigenrapport dat wordt opgesteld over de produktiekosten van isoglucose en suiker. Indien dit rapport intussen gereed is, wordt verzocht dit over te leggen.

4. De Commissie wordt verzocht gedetailleerde gegevens te verstrekken over de hoeveelheden B- en C-suiker die door de individuele suikerfabrikanten in de laatste suikerproduktiejaren (bijvoorbeeld vanaf 1974) zijn geproduceerd.

Antwoorden van de Commissie

Aanvullende vraag aan de Commissie

De Commissie heeft op blz. 26 van haar verweerschrift in de zaak 116/77 een voorbeeld gegeven ten bewijze dat de lasten die drukken op een isoglucosefabrikant, overeenkomen met de lasten die uit hoofde van de produktieheffing drukken op een moderne suikeronderneming, die A-, B- en C-suiker produceert.

De Commissie wordt verzocht deze berekening opnieuw te maken voor de twee afgelopen suikercampagnes en daarbij uit te gaan van de gemiddelde produktie van alle moderne suikerondernemingen die hun quotum B hebben verbruikt en grote hoeveelheden C-suiker hebben geproduceerd, en daarbij tevens in aanmerking te nemen dat de prijs die de bietentelers krijgen onder het quantum B- en C-suiker, lager is dan de prijs die hun wordt betaald onder het quantum A-suiker.

Antwoord van de Commissie

Op bladzijde 26 van het verweerschrift van de Commissie in de zaak 116/77 heeft deze een berekening naar voren gebracht welke tot doel heeft een berekening van de verzoekster aan te vechten. Deze berekening is verricht op basis van prijzen en heffingen van kracht gedurende de campagne 1977/1978, maar in de veronderstelling dat de betrokken onderneming een produktie heeft, vergelijkbaar met die in de campagne 1976/ 1977 omdat de produktie over 1977/ 1978 nog niet bekend was op het moment van de berekening (november 1977). Gezien de vraag van het Hof meent de Commissie dat het daarom nuttig is, voor de twee afgelopen campagnes de werkelijke cijfers te geven van deze onderneming (zie Annex I). Deze cijfers tonen aan, dat de situatie van de desbetreffende onderneming niet verbeterd is ondanks het toekennen van quota.

Wat betreft de andere ondernemingen waarvoor de Commissie gevraagd is de berekening te doen meent zij dat het nodig is er de aandacht op te vestigen dat een overzicht van de gemiddelde produktie over de twee laatste campagnes het niet mogelijk maakt om een juist inzicht te verkrijgen van hun toestand. De gemiddelde produktiecijfers over deze campagnes worden namelijk zwaar beïnvloed door het feit dat wegens de droogte die geheerst heeft gedurende de campagne 76/77, de produktie van C suiker in de meeste Lid-Staten laag is geweest en soms geheel niet heeft plaatsgevonden. Dit heeft de rendementen sterk aangetast. Het gemiddelde rendement in de Gemeenschap lag 15 % tot 20 % lager dan bij een normale oogst.

Tenslotte wenst de Commissie op te merken dat de prijs betaald door de fabrikanten aan bietentelers voor bieten bestemd voor de produktie van „C” suiker haar onbekend is. Dit is een zaak die niet communautair geregeld is doch onder de contractsvrijheid der betrokkenen valt. Wat betreft de werkelijk voor de bieten bestemd voor „B” suiker betaalde prijs weet de Commissie dat dit veel meer is dan de minimum prijs vastgesteld door de Gemeenschap en dat in bepaalde gevallen voor al deze bieten een prijs is betaald overeenkomstig de prijs voor bieten, bestemd voor de produktie van „A” suiker. Daarom kan de Commissie in Annex II de gevraagde gegevens slechts aan het Hof mededelen per onderneming (15 in getal) volgens het berekeningsschema gebruikt op p. 26 van haar verweerschrift in de zaak 116/77. Deze ondernemingen zijn over vier Lid-Staten verdeeld.

A — Mondelinge behandeling

Ter terechtzitting van 24 mei 1978 zijn mondelinge opmerkingen gemaakt door de vennootschap G. R. Amylum N.V., te deze vertegenwoordigd door M. Waelbroeck, advocaat te Brussel, de vennootschap Tunnel Refineries Ltd., te deze vertegenwoordigd door F. Jacobs, barrister van Middle Temple te Londen, de Raad van de Europese Gemeenschappen, te deze vertegenwoordigd door zijn gemachtigde D. Vignes, bijgestaan door A. Brautigam en D. G. Lawrence, leden van de juridische dienst, en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, te deze vertegenwoordigd door haar gemachtigden J. H. J. Bourgeois en R. Wainwright, bijgestaan door H. Bronkhorst en J. Delmoly, leden van haar juridische dienst.

De advocaat-generaal heeft ter terechtzitting van 20 juni 1978 conclusie genomen.

B — Na de sluiting van de mondelinge behandeling ingediende verzoeken

Bij brief van 8 augustus 1978 vroeg de vennootschap Tunnel Refineries Ltd., verzoekster in het hoofdgeding in zaak 145/77 (Tunnel Refineries Ltd. t. Intervention Board for Agricultural Produce) en verzoekster in zaak 124/77, in het kader van de gevoegde zaken 116, 124 en 143/77, of het Hof rekening wilde houden met bepaalde gegevens die bij brief van 7 april 1978 van de vennootschap G. R. Amylum NV onder 's Hofs aandacht waren gebracht en betrekking hadden op de prijs voor het suikerverkoopseizoen 1977-1978 van voor C-suiker bestemde bieten.

In zijn arrest van 25 oktober 1978 in de gevoegde zaken 103 en 145/77 (Royal Scholten-Honig (Holdings) Ltd. t. Intervention Board for Agricultural Produce; Tunnel Refineries Ltd. t. Intervention Board for Agricultural Products, Jurispr. 1978, blz. 2037) merkte het Hof op dat voor zover het gevolg zou geven aan genoemd verzoek, het zulks zowel in de gevoegde zaken 116, 124 en 143/77 als in de zaken 103 en 145/77 zou moeten doen. Gelet op de rechtsoverwegingen van vorengenoemd arrest achtte het Hof het niet noodzakelijk aan het verzoek te voldoen.

Om dezelfde redenen weigerde het Hof ook gevolg te geven aan een bij brief van 25 september 1978 op grond van de artikelen 60 en 61 van het Reglement voor de procesvoering door de Commissie ingediend verzoek, haar toestemming te verlenen tot overlegging van het tweede en derde gedeelte van het door de particuliere firma Klynveld-Turquands DTG & Co. verrichte vergelijkende onderzoek naar de produktiekosten van isoglucose enerzijds en van suiker, vloeibare suiker en invertsuiker anderzijds en — indien het Hof zulks noodzakelijk oordeelde — de heropening van de mondelinge behandeling te gelasten.

C — 's Hofs arrest van 25 oktober 1978 in de gevoegde zaken 103 en 145/77

In zijn arrest van 25 oktober 1978 verklaarde het Hof, bij wege van prejudiciële beslissing uitspraak doende inzake de door het High Court of Justice, Queen's Bench Division, Commercial Court, gestelde vragen, dat verordening nr. 1111/77 van de Raad niet rechtsgeldig is, voor zover in de artikelen 8 en 9 dier verordening voor het tijdvak overeenkomende met het suikerverkoopseizoen 1977-1978 een heffing op de produktie van isoglucose ad 5 rekeneenheden per 100 kg droge stof is opgelegd. Het Hof had vastgesteld dat de bepalingen van genoemde verordening tot invoering van het stelsel van een produktieheffing voor isoglucose in strijd zijn met het algemeen gelijkheidsbeginsel, dat in het discriminatieverbod van artikel 40, lid 3, van het Verdrag specifiek werd verwoord. Het had hieraan evenwel toegevoegd dat dit antwoord de Raad de bevoegdheid laat alle nuttige, met het gemeenschapsrecht verenigbare maatregelen te nemen ter verzekering van de goede werking van de zoetmiddelenmarkt.

D — Hervatting van de schriftelijke behandeling in het kader van de gevoegde zaken 116, 124 en 143/77 en splitsing van zaak 143/77

Bij brief van 21 november 1978 nodigde het Hof verzoeksters in de drie genoemde zaken uit, de schriftelijke behandeling aan te vullen met een memorie waarin zij aangeven welke hun verliezen zijn en welke het oorzakelijk verband is tussen deze verliezen en het gedrag van de Gemeenschap en, mede in het licht van 's Hofs recente rechtspraak en vooral het arrest van 25 mei 1978 in de gevoegde zaken 83 en 94/76 (Bayerische HNL Vermehrungsbetriebe GmbH & Co. KG. e.a. t. Raad en Commissie, Jurispr. 1978, blz. 1209) de hun dienstig lijkende opmerkingen maken betreffende de vraag of de eventuele verliezen ingevolge artikel 215 EEG-Verdrag ten laste van de Gemeenschap dienen te komen.

Na deze uitnodiging werden door verzoeksters aanvullende memories ingediend. De Raad en de Commissie hebben hierop geantwoord met aanvullende schriftelijke opmerkingen.

Nadat de vennootschap Koninklijke Scholten-Honig NV, verzoekster in de zaak 143/77, had verzocht om een vertrouwelijke behandeling van verschillende gegevens in de bij haar aanvullende memorie gevoegde berekening van haar verliezen, werd bij beschikking van het Hof van 7 maart 1979 de voeging van deze zaak met de zaken 116 en 124/77 ongedaan gemaakt.

E — Heropening van de mondelinge behandeling

Na aan verzoekster Tunnel Refineries Ltd. te hebben gevraagd, meer gegevens te verstrekken betreffende de berekening van haar verliezen (zie hierna sub VIII) heeft het Hof, op rapport van de rechter-rapporteur en gehoord de advocaat-generaal, besloten de mondelinge behandeling te heropenen, doch uitsluitend voor wat betreft de vraag of de Gemeenschap — tevens gelet op het gedrag van verzoeksters — in beginsel niet-contractueel aansprakelijk kan worden gesteld terzake van een of meer punten van de door verzoeksters ingediende schadevorderingen, waarbij elke vraag omtrent het bewijs en de gedetailleerde berekening van de omvang van een eventueel bewezen schade zo nodig wordt aangehouden tot een latere fase van de procedure.

A — In zaak 116/77

Verzoekster merkt met name het volgende op:

B — Zaak 124/77

C — Opmerkingen van de Raad betreffende de beide zaken