Hof van Justitie EU 22-02-1979 ECLI:EU:C:1979:49

Opmerkingen van verzoeker in het hoofdgeding

Wanneer een Franse burgerlijke rechter in een faillissement de bestuurder van een rechtspersoon krachtens artikel 99 veroordeelt tot betaling van een bepaald bedrag aan de boedel, heeft men, volgens Gourdain, verzoeker in het hoofdgeding, te maken met een beslissing in een burgerlijke of handelszaak in de zin van artikel 1, eerste alinea, Executieverdrag.

Het in artikel 99 neergelegde beginsel van de zogenoemde doorwerking van het faillissement wordt, ofschoon geregeld in de wet van 13 juli 1967, door de Franse doctrine niet als een tot het faillissement behorend rechtsinstituut beschouwd, doch als een bijzonder soort aansprakelijkheidsactie (Schmidt KTS 1976, blz. 18).

Over de doorwerking van het faillissement wordt niet in de collectieve procedure voor de rechter-commissaris beslist (artikel 8 van de Franse wet), maar in een procedure op tegenspraak voor de bevoegde rechter (artikel 5), waarin de curator enerzijds en de aangesproken bestuurder anderzijds als procespartijen optreden.

In het Europees Verdrag betreffende het faillissement, akkoorden en andere soortgelijke procedures, dat nog maar in het stadium van voorontwerp verkeert, zal een dergelijke aansprakelijkheidsnorm niet kunnen voorkomen.

De doorwerking van het faillissement staat weliswaar in causaal verband met het faillissement van de vennootschap, maar berust op een bijzondere aansprakelijkheidsregeling die tot het algemene burgerlijke en handelsrecht behoort. Het betreft een subsidiaire aansprakelijkheid voor de schulden van de vennootschap, die met het eigenlijke faillissement, dat dient tot de evenredige verdeling van het actief van de vennootschap over haar crediteuren, slechts in zoverre iets te maken heeft, dat de bevoegdheid om de vordering in te stellen bij de curator berust. Men had even goed een direct vorderingsrecht aan de vennootschapscrediteuren kunnen toekennen. Het is echter praktischer, het instellen van de vordering over te laten aan de curator als beheerder van de boedel, ten einde te voorkomen dat een rechtsvordering tegen de aansprakelijke bestuurders van de vennootschap komt af te hangen van de toevallige omstandigheid of en in hoeverre de vennootschapscrediteuren zelf het risico van een proces willen nemen. Al deze overwegingen leiden tot de conclusie dat deze procedure als een civiel- of handelsrechtelijke zaak moet worden gekwalificeerd.

Gourdain stelt daarom voor de vraag te beantwoorden als volgt: Wanneer een Franse burgerlijke rechter de feitelijke bestuurder van een rechtspersoon krachtens artikel 99 van de Franse wet van 13 juli 1967 veroordeelt tot betaling aan de failliete boedel, is dit een beslissing in een burgerlijke of handelszaak in de zin van artikel 1, eerste alinea, van het Verdrag.

Opmerkingen van verweerder in het hoofdgeding

Verweerder in het hoofdgeding, Nadler, concludeert primair „de verwijzingsbeschikking van het Bundesgerichtshof niet ontvankelijk te verklaren”. Hij meent dat de beantwoording van de vraag toepassing van het recht op een concreet geval zou zijn, terwijl het Hof uitsluitend tot taak heeft „door interpretatie de inhoud van het gemeenschapsrecht in abstracto te bepalen”.

Subsidiair stelt hij voor op de gestelde vraag te antwoorden, dat rechterlijke beslissingen die:

1. worden gegeven in een faillissementsprocedure van een rechtspersoon of waarvoor een dergelijk faillissement een noodzakelijke voorwaarde is,

2. gericht zijn tegen de wettelijke of feitelijke organen van de rechtspersoon,

3. ertoe dienen om vermogensbestanddelen in de boedel te doen vloeien tot evenredige voldoening van de schuldeisers, zonder dat

4. de verbintenis om te presteren op andere dan faillissementsrechtelijke bepalingen is gebaseerd,

als behorend tot het faillissement in de zin van artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag, van het toepassingsgebied van dat Verdrag zijn uitgesloten.

Zolang het in het vooruitzicht gestelde Europese Faillissementsverdrag niet tot stand is gekomen, moet voor de uitlegging van artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag op de bijzondere kenmerken van de insolventieprocedure worden teruggegrepen.

Alle maatregelen van de curator, waarmee wordt beoogd een volledige greep op de boedel te krijgen, zijn naar hun aard noodzakelijk onderdeel van het faillissement.

Het is niet van belang of de curator daarbij kan steunen op de hulp van een bijzondere faillissementsrechter, of dat hij een beroep op de gewone rechter moet doen. Beslissend is veeleer dat de, op vordering van de curator gewezen, rechterlijke beslissingen ten doel hebben een volledige greep op de boedel te krijgen en hun enige rechtsgrondslag in het faillissementsrecht vinden.

Alle vorderingen die de curator enkel in de plaats van de failliet instelt en die op een andere rechtsgrondslag (wet of rechtshandeling) dan het faillissement berusten, blijven zo gezien onder het Verdrag vallen.

Dergelijke reeds bestaande, en niet eerst uit het faillissementsrecht voortvloeiende vorderingen moeten door de curator via de gewone burgerlijke of handelsrechter geldend worden gemaakt. Het uitoefenen van dergelijke vorderingsrechten van de boedel dient niet om greep te krijgen op de boedel, maar om deze ter (evenredige) voldoening van de schuldeiser te liquideren. Deze rechtsvorderingen worden geen „faillissementszaken” in de zin van artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag door het enkele feit dat de curator ze instelt in plaats van de failliet.

De krachtens artikel 99 van de wet van 13 juli 1967 aangespannen procedure vindt haar grondslag uitsluitend in het faillissementsrecht. Zij kan slechts door de curator worden ingesteld en dient ertoe de door de organen van de vennootschap veroorzaakte benadeling van de boedel in het belang van de faillissementscrediteuren ongedaan te maken. Het is daarom een beslissing in een „faillissementszaak”, zodat de procedure niet onder de toepassing van het Verdrag valt.

Ook volgens het ontwerp van het Europese Faillissementsverdrag moeten rechterlijke beslissingen als die in het hoofdgeding als „faillissementszaken” worden aangemerkt, zodat de bepalingen van het Executieverdrag niet op de tenuitvoerlegging ervan van toepassing zijn.

Opmerkingen van de Commissie

Volgens de Commissie moet het Executieverdrag als een algemeen verdrag worden beschouwd en als zodanig in geval van twijfel ruim worden uitgelegd, terwijl de erin neergelegde uitzonderingen eng moeten worden geïnterpreteerd aan de hand van „enerzijds de doelen en het stelsel van het Verdrag en anderzijds de algemene rechtsbeginselen die in alle nationale rechtsstelsels tezamen worden gevonden” (Jurispr. 1976, blz. 1541, 1551, r. o. 3; Jurispr. 1977, blz. 2175, 2188, r. o. 28).

Met de uitsluiting van faillissement, akkoorden en dergelijke procedures wordt beoogd tot één enkele centrale procedure te komen, die voor alle verdragsluitende staten geldt, en met het oog op de erkenning en tenuitvoerlegging te garanderen dat de uitspraken in faillissementszaken zonder meer werking hebben en erkend kunnen worden. Slechts daarom is een speciale regeling geboden.

Niet alle rechterlijke beslissingen die op het faillissement betrekking hebben, zijn dus van de werking van het Verdrag uitgesloten, doch uitsluitend die welke daarmee rechtstreeks in verband staan.

Deze uitlegging wordt bevestigd door het ontwerp-Faillissementsverdrag in zijn huidige redactie. Vanwege de aanzienlijke verschillen tussen de faillissementswetgevingen van de Lid-Staten bevat het geen algemene definitie van het begrip faillissement. In plaats daarvan wordt per Lid-Staat een opsomming gegeven van de verschillende faillissementsprocedures. Het is echter veelzeggend dat de procedure ex artikel 99 van de Franse wet van 13 juli 1967 niet wordt genoemd bij de procedures waarop het toekomstige Faillissementsverdrag van toepassing zal zijn.

Deze interpretatie vindt verder steun in artikel 61 van het ontwerp-Faillissementsverdrag. Deze bepaling spreekt over een aansprakelijkheidsactie van de curator om tot de boedel behorende vorderingen geldend te maken, en brengt deze uitdrukkelijk onder het toepassingsgebied van het algemene verdrag. Ook de doelstelling van artikel 99 van de Franse wet bevestigt deze uitlegging.

Vergelijking met artikel 100 leert dat de curator allereerst krachtens artikel 99 een vordering tegen de bestuurder moet instellen wegens de schade die deze de vennootschap heeft berokkend door bij de vervulling van zijn werkzaamheden voor de vennootschap niet de vereiste zorg te betrachten; eerst indien de bestuurder zijn schulden niet voldoet, voorziet artikel 100 in een faillissementsprocedure tegen hem. De actie ex artikel 99 kan dus als een aansprakelijkheidsactie worden beschouwd en is louter een eerste stap in de richting van een eventuele faillissementsprocedure tegen de bestuurder; het is dus een vordering die slechts naar aanleiding van een faillissement wordt ingesteld.

Met betrekking tot de algemene rechtsbeginselen valt op te merken dat een dergelijke vordering gewoonlijk behoort tot het burgerlijk recht of het vennootschapsrecht, maar niet tot het faillissementsrecht.

Op grond van deze overwegingen stelt de Commissie voor, de vraag van het Bundesgerichtshof te beantwoorden als volgt:

„Een krachtens artikel 99 van de Franse wet nr. 67-563 van 13 juli 1967 tegen de feitelijke bestuurder van een rechtspersoon gewezen vonnis tot betaling aan de boedel, is een beslissing in een burgerlijke of handelszaak in de zin van artikel 1, eerste alinea, van het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, en is niet te beschouwen als een beslissing gewezen in een faillissement of soortgelijke procedure”.

Opmerkingen van de regering van de Bondsrepubliek Duitsland

Volgens de regering van de Bondsrepubliek Duitsland kunnen de in artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag voorkomende begrippen „faillissement, akkoorden en soortgelijke procedures” aan de hand van de door het Hof in zaak 29/76 (arrest van 14 oktober 1976, r.o. 3) opgestelde criteria autonoom worden uitgelegd op grond van de doelstellingen en het stelsel van het Verdrag, los van het recht van een van de betrokken staten. Slechts zo kan men tot een zinvolle interpretatie van het begrip „soortgelijke procedures” komen en alleen op deze manier kan worden gewaarborgd dat het Executieverdrag zonder hiaten aansluit bij het in voorbereiding zijnde EEG-Faillissementsverdrag. Zo kan het Executieverdrag ook vóór de inwerkingtreding van het ontwerp-verdrag op zijn gehele toepassingsgebied gelijkelijk werking verkrijgen.

Artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag is zo geredigeerd om niet op de voorbereiding van een EEG-Faillissementsverdrag vooruit te lopen. Uit artikel 12 juncto artikel 61 van het voorontwerp van het Faillissementsverdrag blijkt dat dit van toepassing zou zijn en het Executieverdrag enkel krachtens een verwijzing in eerstgenoemd Verdrag. De reden voor de afscheiding van faillissementszaken van de overige burgerlijke zaken is gelegen in de omstandigheid dat voor erkenning van faillissementsrechtelijke beslissingen bijzondere beginselen bepalend zijn. Deze houden met name verband met het feit dat de erkenning van de werking van een algemene executie in het buitenland, in het kader van een faillissementsprocedure over in het binnenland gelegen vermogen, een zeer ingrijpende en niet zonder een bijzondere rechtsgrondslag te tolereren inmenging vormt in de rechtspleging en de soevereiniteit van de aangezochte staat. Vandaar dat vele staten zich tot nu toe hebben verzet tegen de erkenning van de werking op het eigen grondgebied van een algemene executie in andere staten.

De afbakening van de faillissementsrechtelijke basisprocedures volgt uit het rapport-Jenard en voor Frankrijk uit het rapport-Schlosser.

De erkenning in een andere staat van afzonderlijke, tot het wezen van de faillissementsprocedure behorende beslissingen is slechts dan zinvol, wanneer ook het faillissement als geheel in de aangezochte staat wordt erkend. Daarom moet de uitzondering van artikel 1, tweede alinea, sub 2, met het oog op afzonderlijke faillissementsrechtelijke procedures aldus worden verstaan, dat zij betrekking heeft op alle, maar dan ook uitsluitend op alle geschillen „die rechtstreeks uit het faillissement voortvloeien en die derhalve onder het toepassingsgebied van het EEG-Verdrag inzake faillissement zullen vallen” (rapport-Jenard, hoofdstuk III, IV B). Voor deze opvatting pleit ook dat in artikel 27 Executieverdrag geen bepaling is opgenomen die het mogelijk maakt bij beslissingen in afzonderlijke procedures in het kader van een faillissement de beslissing omtrent de prealabele vragen met betrekking tot het faillissement opnieuw te toetsen, zoals dat in artikel 27, lid 4, wel is gebeurd voor de uitzonderingen van artikel 1, tweede alinea, sub 1, Executieverdrag.

Het onderzoek van de Franse wettelijke bepalingen en met name van artikel 99 van de Franse wet nr. 67-563 rechtvaardigt de conclusie dat de daarin neergelegde procedure naar haar aard beoogt, in geval van faillissement van een handelsvennootschap „de bestuurders achter de rechtspersoon te bereiken — ook als dit geen kooplieden zijn — ten einde hun beleidsfouten ongedaan te maken, althans om onder de schuldeisers meer te kunnen verdelen” (Aubouin).

Deze procedure maakt het mogelijk, de bezittingen van de feitelijke bestuurder bij het faillissement van de rechtspersoon te betrekken, en draagt daarmee globaal het stempel van de „liquidation des biens”.

In overeenstemming hiermee bepaalt artikel 12 van het ontwerp van het EEG-Faillissementsverdrag dat de rechterlijke instanties van de staat waar het faillissement (van de rechtspersoon) is uitgesproken, bij uitsluiting bevoegd zijn ter zake van dergelijke aansprakelijkheidsacties tegen de bestuurders. Overeenkomstig de reeds bij de onderhandelingen over het Verdrag duidelijk gebleken wil van de verdragstaten dwingt de directe samenhang met het faillissement van de rechtspersoon ertoe, dergelijke procedures ook met het oog op erkenning en uitvoerbaarverklaring van beslissingen uitsluitend onder het — toekomstige — toepassingsgebied van het bijzondere Verdrag inzake het faillissement te brengen.

Iedere andere uitlegging van artikel 1, tweede alinea, sub 2, Executieverdrag houdt het gevaar in het faillissementsrecht van bepaalde Lid-Staten te ontwrichten, en houdt geen rekening met de aard van de in wet nr. 67-563 neergelegde procedure, zoals deze uit de inhoudelijke samenhang van die wet volgt.

Een veroordeling ex artikel 99 van de Franse wet nr. 67-563 staat derhalve rechtstreeks in verband met een faillissement en valt niet onder het toepassingsgebied van het Executieverdrag. Zij kan thans alleen in andere EEG-staten worden doorgezet op grond van algemene beginselen of op grond van eventueel bestaande bilaterale verdragen tussen EEG-staten, en eerst na de inwerkingtreding van het EEG-Faillissementsverdrag op multilaterale grondslag. Op grond hiervan dient de vraag van het Bundesgerichtshof te worden beantwoord als volgt:

„Beslissingen waarin op basis van artikel 99 van de Franse wet nr. 67-563 van 13 juli 1967 feitelijke bestuurders van een rechtspersoon tot betaling aan de failliete boedel worden veroordeeld, zijn als beslissingen in een faillissement of soortgelijke procedure op grond van artikel 1, tweede alinea, sub 2, uitgesloten van het toepassingsgebied van het Verdrag”.