Hof van Justitie EU 27-02-1980 ECLI:EU:C:1980:52

Overzicht van de feiten

De Italiaanse produktic van gedistilleerde dranken, dat wil zeggen door clistillatie verkregen alcoholhoudende dranken in de zin van post 22.09 C van het gemeenschappelijk douanetarief, bedraagt circa 400 000 hl per jaar. Zij bestaat voornamelijk uit gedistilleerd uit wijn en draf, in het bijzonder brandewijn en grappa. De Italiaanse produktic van gedistilleerd uit andere vruchten is tamelijk klein, ongeveer 24 000 hl per jaar, en de produktie van gedistilleerd uit graan is van nog minder belang.

In Italië wordt door het aanbrengen van banderollen op flessen met een inhoud van 2 liter en minder een accijns geheven op voor de detailverkoop bestemde alcoholhoudende dranken. Bij artikel 6 van besluitwet nr. 745 van 26 oktober 1970 houdende bijzondere stimuleringsmaatregelen voor de economie (Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana nr. 272, van 26 oktober 1970, biz. 7193), omgezet in wet nr. 1043 van 18 december 1970 (GURI nr. 323 van 23 december 1970, biz. 8543), is het banderoltarief voor gedistilleerde dranken uit graan en suikerriet sterk verhoogd; daarentegen is het banderoltarief voor de andere gedistilleerde dranken, waaronder die uit wijn en draf, ongewijzigd gehandhaafd op een veel lager niveau.

De volgende tabel bevat een vergelijkend overzicht van de prijzen in Italiaanse lires van de banderollen voor de verschillende soorten gedistilleerd:

Omdat deze accijns op geïmporteerde produkten zoals whisky en rum, hoger was dan op nationale produkten zoals gedistilleerd uit wijn of draf en vruchtenbrandewijn, verzocht de Commissie de Italiaanse regering op 17 januari 1974 om een toelichting over dit verschil in behandeling.

In haar antwoord van 4 mei 1974 stelde de Italiaanse regering ten principale, dat Italië een eigen produktie van gedistilleerd uit graan en suikerriet kent, verkregen door versnijding met toevoeging van alcohol; subsidair betoogde zij dat de accijns slechts van toepassing was op de voor detailverkoop geproduceerde alcoholische dranken, dat blijkens de statistieken de importen van gedistilleerd uit graan en suikerriet sterker stegen dan de produktie van gedistilleerd uit wijn en draf, en dat het probleem van de verschillen in belasting in het kader van de belasting in het kader van de belastingharmonisatie moest worden onderzocht.

Daartegenover achtte de Commissie de betrokken fiscale bepalingen onverenigbaar met artikel 95, eerste en tweede alinea, EEG-Verdrag. Van oordeel dat de Italiaanse regering de krachtens het Verdrag op haar rustende verplichtingen niet nakwam, leidde de Commissie bij brief van 11 juni 1976 tegen haar de procedurevan artikel 169 in.

De Italiaanse regering heeft bij brief van 28 juli 1976 de Commissie haar opmerkingen overgelegd, als bedoeld in artikel 169, eerste alinea, EEG-Verdrag. Daarbij merkte zij onder meer op, dat de verschillende gedistilleerde dranken niet gelijksoortig waren, dat het verwijt van discriminatie ongegrond was en dat andere nationale produkties niet zijdelings werden beschermd.

Op 23 januari 1978 bracht de Commissie ten aanzien van de Italiaanse Republiek het met redenen omklede advies uit, bedoeld in artikel 169, eerste alinea, EEG-Verdrag. Daarin stelde zij vast, dat de Italiaanse Republiek, door een differentiële accijns toe te passen, hoofdzakelijk de geïmporteerde produkten benadeelt ten opzichte van de gelijksoortige nationale produkten en aldus de krachtens artikel 95 EEG-Verdrag op haar rustende verplichtingen niet nakomt. De Italiaanse Republiek werd verzocht binnen twee weken de nodige maatregelen vast te stellen om aan het Verdrag te voldoen.

Bij brief van 20 april 1978 deelde de Italiaanse regering de Commissie mee, dat zij geen enkele reden zag waarom zij zou moeten afzien van het huidige banderollenstelsel of van de daarmee verband houdende fiscale praktijk.

Schriftelijke procedure

Bij op 7 augustus 1978 ingediend verzoekschrift heeft de Commissie de aan de Italiaanse Republiek met betrekking tot de belasting op gedistilleerd verweten niet-nakoming van de krachtens artikel 95 EEG-Verdrag op haar rustende verplichtingen, krachtens artikel 169, tweede alinea, EEG-Verdrag bij het Hof van Justitie aanhangig gemaakt.

De procedure heeft een normaal verloop gehad.

Het Hof heeft, op rapport van de rech-tcr-rapporteur en gehoord de advocaat-generaal, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan. Het heeft de Commissie evenwel verzocht schriftelijk verschillende vragen te beantwoorden; daaraan is binnen de gestelde termijn gevolg gegeven.

Conclusies van partijen

De Commissie concludeert dat het den Hove behage:

• vast te stellen dat de Italiaanse Republiek, door na 26 oktober 1970 in de vorm van banderollen een differentiële accijns te heffen waardoor ingevoerde gedistilleerde dranken worden achtergesteld, de krachtens artikel 95 EEG-Verdrag op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen;

• de Italiaanse Republiek in de kosten te verwijzen.

De regering van de Italiaanse Republiek concludeert dat het den Hove behage:

• het beroep van de Commissie niet-ontvankelijk of in elk geval ongegrond te verklaren;

• de Commissie in de kosten te verwijzen.

Door partijen schriftelijk voorgedragen middelen en argumenten

Antwoorden op vragen van het Hof

In haar schriftelijke antwoorden op de door het Hof gestelde vragen heeft de Commissie met name opgemerkt dat zij in de met redenen omklede adviezen van respectievelijk 31 juli 1978 en 8 februari 1979 eveneens heeft vastgesteld dat de Italiaanse belastingregeling voor gedistilleerd voor wat de normale accijns (diritto erariale), de bijzondere accijns, de produktiebelasting en de BTW betreft, onverenigbaar is met het EEG-Vcrdrag.

Omtrent de lopende werkzaamheden op gemeenschapsniveau met betrekking tot de alcoholmarkt en de belastingharmonisatie, zij allereerst opgemerkt dat er geen oorzakelijk verband bestaat tussen enerzijds het feit dat het voorstel voor een richtlijn betreffende de harmonisatie van de accijnzen op alcohol en het voorstel voor een verordening betreffende de marktordening voor ethylalcohol uit landbouwprodukten niet tijdig zijn aanvaard, en anderzijds het feit dat het in artikel 95 EEG-Verdrag neergelegde verbod van fiscale discriminatie niet is nageleefd. Deze laatste bepaling kan reeds thans haar volle werking hebben; het zou niet juist zijn de opheffing van de fiscale belemmeringen afhankelijk te stellen van de vaststelling door de Raad van de betrokken richtlijn of verordening.

Bovendien gaat het voorstel voor een richtlijn betreffende de harmonisatie van de accijnzen op alcohol (PB C 43 van 1972, blz. 25), uit van het beginsel dat alle gedistilleerde dranken gelijksoortig zijn en dat de produkten aan een belastingregeling met een uniform tarief per hectoliter zuivere alcohol moeten worden onderworpen. Het voorstel voor een verordening houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector ethylalcohol uit landbouwprodukten alsmede aanvullende bepalingen voor bepaalde produkten die ethylalcohol bevatten (PB C 43 van 1972, blz. 3, en PB C 309 van 1976, blz. 2), vooziet in maatregelen ten aanzien van de alcoholproduktie en in interventiemaatregelen (prijscompensatie, uit de markt nemen en verkoop aan gereserveerde sectoren), maatregelen ten aanzien van alcoholhoudende dranken (steunverlening en oplegging van vereveningsrechtcn), handelspolitieke maatregelen en algemene bepalingen. Dit voorstel heeft slechts gedeeltelijk betrekking op gedistilleerde dranken uit wijn, omdat de passende en noodzakelijke interventiemaatregelen ter ondersteuning van de prijs van deze produkten uitdrukkelijk worden geregeld in de communautaire regeling voor de wijnmarkt (verordening nr. 337/79 van de Raad van 5 februari 1979 houdende een gemeenschappelijke ordening van de wijnmarkt; PB L 54 van 1979, blz. 1). De Gemeenschap beschikt al lang over de passende economische middelen om het belangrijkste probleem te kunnen regelen, te weten de compensatie van het verschil tussen de produktiekosten van alcoholhoudende en gedistilleerde dranken uit wijn enerzijds, en de produkten op basis van andere agrarische grondstoffen, met name graan, anderzijds. Deze instrumenten kunnen slechts goed functioneren indien zij op een fiscaal neutrale markt worden gebruikt. De geconstateerde vertraging in de voortgang van de werkzaamheden van de Raad met betrekking tot de voorstellen van de Commissie is grotendeels te wijten aan het bestaan, in de Lid-Staten, van discriminerende fiscale maatregelen, die de nationale produkten een aanvullende bescherming bieden en die stellig niet gerechtvaardigd zijn ten opzichte van concurrerende produkten uit de andere Lid-Staten.

Verenigbaar met artikel 95 zijn enerzijds de belastingen die niet alleen volgens hetzelfde tarief, maar ook volgens dezelfde structuur zowel op nationale produkten als op gelijksoortige of concurrerende geïmporteerde produkten in de zin van artikel 95 drukken, en anderzijds de nationale belastingen die, ofschoon zij qua tarief en belastingstructuur een differentiële fiscale behandeling opleveren en daardoor bepaalde soorten nationale produkten begunstigen, op niet-discriminerende wijze op de geïmporteerde produkten drukken, dat wil zeggen dat zij de gunstiger fiscale behandeling die is voorbehouden aan bepaalde gelijksoortige en/of concurrerende nationale produkten in de zin van artikel 95, uitbreiden tot geïmporteerde produkten. Het belangrijkst is de onvoorwaardelijke inachtneming van het beginsel van de fiscale neutraliteit in het intracommunautaire handelsverkeer. Deze opmerkingen zijn in overeenstemming met de rechtspraak van het Hof, met name het arrest van 10 oktober 1978 (zaak 148/77, Hansen & Balle, Jurispr. 1978, blz. 1787).

Mondelinge behandeling

De Commissie, te dezen vertegenwoordigd door A. Abate, en de Italiaanse regering, te dezen vertegenwoordigd door I. M. Braguglia, hebben ter terechtzitting van 9 oktober 1979 mondelinge opmerkingen gemaakt en vragen van het Hof beantwoord.

De advocaat-generaal heeft ter terechtzitting van 28 november 1979 conclusie genomen.

De uitlegging van artikel 95

Volgens artikel 95, eerste alinea, „heffen de Lid-Staten op produkten van de overige Lid-Staten, al dan niet rechtstreeks, geen hogere binnenlandse belastingen van welke aard ook dan die welke, al dan niet rechtstreeks, op gelijksoortige nationale produkten worden geheven.” De tweede alinea voegt daaraan toe dat „de Lid-Staten op de produkten van de overige Lid-Staten geen zodanige binnenlandse belastingen heffen, dat daardoor andere produkten zijdelings worden beschermd.”

In het stelsel van het Verdrag vormen de aangehaalde bepalingen een aanvulling op die betreffende de afschaffing van douanerechten en heffingen van gelijke werking. Zij hebben ten doel, het vrije verkeer tussen de Lid-Staten onder normale concurrentieverhoudingen te verzekeren door elke vorm van bescherming uit te sluiten die het gevolg kan zijn van de toepassing van binnenlandse belastingen die discriminerend zijn ten opzichte van produkten uit andere Lid-Staten. Zoals de Commissie terecht heeft opgemerkt, dient artikel 95 de volstrekte neutraliteit van de binnenlandse belastingen te waarborgen ten aanzien van de mededinging tussen nationale en geïmporteerde produkten.

De hoofdregel terzake wordt gevormd door de eerste alinea van artikel 95, die uitgaat van een vergelijking tussen de fiscale lasten op nationale en die op als „gelijksoortig” aan te merken geïmporteerde produkten. Zoals het Hof in zijn arrest van 10 oktober 1978 (zaak 148/77, Hansen & Balle, Jurispr. 1978, biz. 1787) heeft beklemtoond, moet deze bepaling ruim worden uitgelegd, zodat alle fiscale regelingen díe inbreuk kunnen maken op de gelijkheid van behandeling van nationale of. geïmporteerde produkten eronder vallen; de uitdrukking „gelijksoortige produkten” moet dus voldoende soepel worden uitgelegd. In zijn arrest van 17 februari 1976 (zaak 45/75, Rewe, Jurispr. 1976, biz. 181) heeft het Hof uitgemaakt dat als gelijksoortig dienen te worden aangemerkt „de produkten die uit verbruikersoogpunt soortgelijke eigenschappen vertonen en aan dezelfde behoeften voldoen.” Voor de bepaling van het toepassingsgebied van artikel 95, eerste alinea, dienen dus niet de volstrekte identiteit, maar het soortgelijke en vergelijkbare gebruik als maatstaf te worden gehanteerd.

Daarnaast richt de tweede alinea van artikel 95 zich tegen elke vorm van zijdelings fiscaal protectionisme in het geval van produkten die, hoewel niet gelijksoortig in de zin van de eerste alinea, toch gedeeltelijk, indirect of potentieel in een concurrentieverhouding staan met sommige produkties van het land van invoer. Bepaalde aspecten van deze bepaling heeft het Hof reeds verduidelijkt in zijn arrest van 8 april 1968 (zaak 27/67, Fink-Frucht, Jurispr. 1968, biz. 317), waarin werd overwogen dat het voor de toepassing van de tweede alinea voldoende is dat het geïmporteerde produkt op grond van een of meer economische toepassingen concurreert met de nationale produktie, ook wanneer het niet geheel voldoet aan de in artikel 95, eerste alinea, gestelde voorwaarde van gelijksoortigheid.

Terwijl bij de eerste alinea de vergelijking van de fiscale lasten — aan de hand van het tarief, de belastinggrondslag dan wel andere toepassingsmodaliteiten — het aangewezen beoordelingscriterium is, knoopt de tweede alinea, vanwege de moeilijkheid om genoegzaam nauwkeurige vergelijkingen tussen de betrokken produkten te maken, aan bij een meer algemeen criterium, namelijk het protectionistische karakter van een binnenlandse belastingregeling.

In het onderhavige geval zijn over de toepassing van het gelijksoortigheidscriterium, dat de werkingssfeer van het verbod van artikel 95, eerste alinea, bepaalt, meningsverschillen gerezen tussen partijen. Volgens de Commissie bezitten alle gedistilleerde dranken, ongeacht de voor hun vervaardiging gebruikte grondstoffen, soortgelijke eigenschappen en voldoen zij in wezen aan dezelfde behoeften van de verbruikers. Ongeacht de bijzondere kenmerken van de verschillende onder deze categorie vallende produkten en de drinkgewoonten in de verschillende gebieden van de Gemeenschap, zouden derhalve de gedistilleerde dranken als eindprodukten uit verbruikersoogpunt één algemene markt vormen. Opgemerkt zij dat deze zienswijze tot uiting komt in de door de Commissie bij de Raad ingediende voorstellen tot instelling van een gemeenschappelijke ordening van de alcoholmarkt, gebaseerd op de toepassing van een eenvormig belastingtarief voor alle betrokken produkten, afhankelijk van hun gehalte aan zuivere alcohol.

Deze opvatting wordt door de regeringen van de drie in rechte betrokken Lid-Staten bestreden. Huns inziens kunnen gedistilleerde dranken in verschillende categorieën worden onderverdeeld, die zich onderscheiden volgens de gebruikte grondstoffen, hun kenmerkende eigenschappen en de in de verschillende Lid-Staten geconstateerde drinkgewoonten.

Daaromtrent merkt de Commissie echter op, dat de waardering van de kenmerken van de verschillende alcoholische dranken evenals de drinkgewoonten naar plaats en tijd verschilt en dat deze factoren geen beoordelingscriteria kunnen opleveren die voor de Gemeenschap in haar geheel gelding bezitten. Bovendien vestigt zij de aandacht op het gevaar dat deze gewoonten ontstaan als een gevolg van de door de staten ingevoerde fiscale indelingen.

Tegenover deze stellingen meent het Hof zijn standpunt te moeten bepalen als volgt. Bij de toepassing van de bepalingen van artikel 95 op de bijzondere nationale situaties waarop de door de Commissie ingestelde beroepen betrekking hebben, moet rekening worden gehouden met de algemene situatie van de markt van alcoholhoudende dranken in de Gemeenschap. Te dezen vallen drieërlei overwegingen in aanmerking te nemen :

1. in de eerste plaats mag niet uit het oog worden verloren dat alle betrokken produkten, onverschillig welke voor het overige hun bijzondere eigenschappen zijn, gemeenschappelijke generieke kenmerken vertonen. Zij zijn alle verkregen door distillatie; alle bevatten als hoofdbestanddeel voor menselijke consumptie geschikte alcohol van een betrekkelijk hoge concentratiegraad. Binnen de ruimere categorie van alcoholhoudende dranken vormen de gedistilleerde dranken derhalve een identificeerbare groep met gemeenschappelijke kenmerken;

2. ondanks die gemeenschappelijke kenmerken kan men binnen deze groep nog produkten onderscheiden die min of meer uitgesproken eigen karakteristieken vertonen. Deze vloeien voort uit de gebruikte grondstoffen (in dit opzicht kan met name worden onderscheiden tussen gedistilleerd uit wijn, vruchten, graan en suikerriet), de fabricagemethoden dan wel de toegevoegde aromatische bestanddelen. Aan de hand van deze eigen karakteristieken kunnen metterdaad typische variëteiten gedistilleerd worden omschreven, waarvan sommige zelfs worden beschermd door benamingen van oorsprong;

3. tegelijkertijd mag men niet uit het oog verliezen dat er onder de gedistilleerde dranken, naast duidelijk gedefinieerde produkten met een betrekkelijk specifiek gebruiksdoel, andere produkten bestaan met minder uitgesproken eigenschappen, die voor meer uiteenlopende doeleinden worden gebruikt. Enerzijds zijn dat de talrijke produkten op basis van zogenoemde „neutrale” alcohol, dat wil zeggen alcohol die uit allerlei grondstoffen, bijvoorbeeld melasse en aardappelen kan worden verkregen; deze produkten ontlenen hun eigen karakter uitsluitend aan de toevoeging van aromaten met een meer of minder geprononceerde smaak. Anderzijds zij erop gewezen dat er onder de gedistilleerde dranken produkten voorkomen die op zeer uiteenlopende wijze kunnen worden gedronken: puur, aangelengd of gemixt. Deze produkten kunnen dus concurreren met een meer of minder grote verscheidenheid van andere alcoholhoudende dranken met meer beperkte gebruiksmogelijkheden. Kenmerkend voor de drie bij het Hof aanhangige procedures is, dat zij elk niet enkel betrekking hebben op gedistilleerde dranken met duidelijke eigenschappen, maar ook op één of meer produkten met talrijke gebruiksmogelijkheden.

Deze analyse van de markt van gedistilleerde dranken leidt tot een tweevoudige conclusie. In de eerste plaats komen er onder de gedistilleerde dranken, alle tezamen beschouwd, een onbepaald aantal dranken voor die als „gelijksoortige produkten” in de zin van artikel 95, eerste alinea, zijn aan te merken, hoewel dit in concrete gevallen soms moeilijk zal zijn uit te maken, gelet op de aard van de factoren die bij onderscheidingscriteria als smaak en consumentengewoonten meespelen. In de tweede plaats vertonen alle gedistilleerde dranken, zelfs waar een voldoende mate van gelijksoortigheid tussen de betrokken produkten niet kan worden vastgesteld, niettemin genoegzaam uitgesproken gemeenschappelijke kenmerken om het bestaan te aanvaarden van althans een gedeeltelijke of potentiële concurrentieverhouding. Bijgevolg kan toepassing van artikel 95, tweede alinea, in aanmerking komen in de gevallen waarin de gelijksoortigheid van de specifieke soorten gedistilleerd twijfelachtig of betwist blijft.

Blijkens het voorgaande kan artikel 95 in zijn geheel genomen zijn werking doen gevoelen ten aanzien van alle betrokken produkten zonder onderscheid. Het volstaat derhalve te onderzoeken of de toepassing van een bepaalde nationale belastingregeling discriminerend of, in voorkomend geval, protectionistisch is, dat wil zeggen of er een verschil in het tarief of in de toepassingsmodaliteiten van de belasting bestaat en of dat verschil een bepaalde nationale produktie kan begunstigen. Het is in dit kader dat, voor elk van de door de Commissie ingestelde beroepen, de economische verhoudingen tussen de betrokken produkten en de kenmerken van de litigieuze belastingregelingen moeten worden onderzocht.

In de verschillende procedures hebben partijen zich met betrekking tot het onderscheid tussen verscheidene groepen alcoholische produkten beroepen op enkele overwegingen van het Hof in het bovenaangehaalde arrest-Hansen & Balle, dat is gewezen toen de onderhavige beroepen reeds aanhangig waren. In het bijzonder is verwezen naar een passage in dat arrest, waar wordt gezegd „dat het bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht en zolang de betrokken bepalingen niet zijn eengemaakt of geharmoniseerd, het de Lid-Staten niet verboden is aan bepaalde soorten gedistilleerde dranken of bepaalde groepen producenten belastingvoordelen in de vorm van een ontheffing of vermindering van rechten toe te kennen” en „dat... belastingfaciliteiten als deze ter bereiking van wettige economische en sociale doelen kunnen worden aangewend, zoals het gebruik van bepaalde grondstoffen door de branderijen, het behoud van de produktie van typische gedistilleerde dranken van hoge kwaliteit of het in stand houden van bepaalde categorieën bedrijven, zoals de branderijen in de landbouwsector.”

Omdat enkele van de in rechte betrokken regeringen zich ter rechtvaardiging van hun belastingregeling op deze overwegingen beriepen, heeft het Hof de Commissie vragen gesteld over de verenigbaarheid met het gemeenschapsrecht van differentiële belastingtarieven voor verschillende groepen alcoholhoudende dranken, en over haar voornemens terzake bij de harmonisatie van de belastingwetgevingen. De Commissie bevestigde haar zienswijze omtrent de gelijksoortigheid van alle gedistilleerde dranken, alsmede haar voornemen om de invoering — althans in principe — van een eenvormig belastingtarief in de toekomstige gemeenschapsverordeningen te verdedigen, en vestigde vervolgens de aandacht op het feit dat de problemen in verband met het gebruik van bepaalde grondstoffen, het behoud van produkties van hoge kwaliteit en de economische structuur van de produktiebedrijven — welke problemen het Hof in het aangehaalde arrest heeft vermeld —, met inachtneming van het verschil in kosten van de gebruikte grondstoffen kunnen worden opgelost door middel van steun bij de produktie of compensatieregelingen tussen producenten. Zij wees erop dat deze deelstelling voor de gedistilleerde dranken uit wijn reeds is verwezenlijkt in het kader van de gemeenschappelijke ordening van de wijnmarkt. Volgens de Commissie zouden dergelijke voorzieningen de afzetkansen van bepaalde, door hun produktiekosten benadeelde produkten kunnen waarborgen, zonder dat het nodig is daartoe gebruik te maken van differentiële belastingtarieven.

Met betrekking tot deze standpunten merkt het Hof op, dat het weliswaar in het arrest-Hansen & Balle, gelet op de huidige stand van het gemeenschapsrecht, de wettigheid van ontheffing of vermindering van belasting in bepaalde gevallen heeft erkend, doch zulks onder voorwaarde dat de Lid-Staten die van deze mogelijkheid gebruik maken, dergelijke faciliteiten zonder onderscheid ook uitbreiden tot de geïmporteerde produkten die in dezelfde omstandigheden verkeren. Met nadruk wordt erop gewezen, dat de wettigheid van deze praktijken met name is erkend om het behoud mogelijk te maken van produkties of ondernemingen die, zonder deze bijzondere fiscale faciliteiten, vanwege de stijging van de produktiekosten niet meer rendabel zouden zijn. Daarentegen mogen de in het aangehaalde arrest vervatte overwegingen niet worden opgevat als een legitimatie van fiscale differentiaties met een discriminerend of protectionistisch karakter.

Onderwerp van het geding en ontvankelijkheid van het beroep

Het door de Commissie ingestelde beroep heeft betrekking op het feit dat krachtens de Italiaanse belastingwetgeving op recipiënten met voor de detailverkoop bestemde gedistilleerde dranken banderollen moeten worden aangebracht (artikel 6 van besluitwet nr. 745 van 26 oktober 1970 — GURI, biz. 7193; bekrachtigd bij wet nr. 1034 van 18 december 1970 — GURI, biz. 8543). Blijkens genoemde bepalingen bedragen de tarieven voor deze banderollen, die gestaffeld zijn naar gelang de inhoud van de recipiënten, voor gedistilleerde dranken uit graan en suikerriet een veelvoud van de tarieven die voor gedistilleerde dranken uit respectievelijk wijn en draf zijn vastgesteld. De Commissie acht deze regeling in strijd met de bepalingen van artikel 95 EEG-Verdrag, omdat de hoogste tarieven van toepassing zijn op produkten die hoofdzakelijk worden ingevoerd, terwijl de laagste tarieven zijn voorbehouden voor gedistilleerde dranken uit wijn en draf, die typisch Italiaanse produkten zijn.

In haar verzoekschrift merkt de Commissie op dat het banderollenstelsel slechts één van de aspecten van de Italiaanse belastingregeling voor gedistilleerd is; deze omvat nog andere belastingen, te weten het „diritto erariale” (een accijns die in het produktiestadium wordt geheven) en de belasting over de toegevoegde waarde, die in het handelsstadium wordt toegepast. Wegens hun discriminerend karakter zijn in verband met deze beide belastingen procedures wegens niet-nakoming op grond van artikel 169 EEG-Verdrag ingeleid.

De Italiaanse regering betwist de ontvankelijkheid van het beroep, stellende dat de Commissie aldus het probleem van de banderollen heeft losgemaakt van de andere onderdelen van de belastingregeling voor gedistilleerd. Volgens de Italiaanse regering belet deze handelwijze een algemene beoordeling van het probleem, en valt aldus te duchten dat het Hof, gevraagd om een uitspraak over een ondergeschikt punt, wordt gedwongen vooruit te lopen op zijn beslissing over de gewraakte belastingregeling in haar geheel.

Deze exceptie van niet-ontvankelijkheid kan niet worden aanvaard. Ofschoon het beter moge lijken, een belastingregeling die onder verschillende gezichtspunten aanleiding geeft tot bezwaren van de Commissie, in haar geheel te onderzoeken, vormt het banderollenstelsel in het geheel van de litigieuze regeling een onderdeel dat daarvan volkomen kan worden losgemaakt en als zodanig afzonderlijk kan worden beoordeeld. Het is duidelijk dat het oordeel van het Hof in die omstandigheden niet verder kan reiken dan de feiten die het zijn voorgelegd, en niet kan prejudiciëren op de oplossing van andere, verknochte problemen.

Verder moet eraan worden herinnerd dat volgens de Italiaanse regering het beroep, dat primair op artikel 95, eerste alinea, is gebaseerd, niet-ontvankelijk is voor zover de Commissie het tegelijkertijd subsidiair heeft gebaseerd op de tweede alinea van dat artikel, waarbij zij zich voor wat deze tweede aan de Italiaanse Republiek verweten inbreuk betreft, in uiterst algemene ter- men uitdrukt.

Het volstaat erop te wijzen dat dit verweer van de Italiaanse regering in feite betrekking heeft op het geschil ten gronde en mitsdien in samenhang daarmee moet worden onderzocht.

Wat het geschil ten gronde betreft ontwikkelt de Italiaanse regering haar betoog langs twee lijnen:

• het ontbreken van gelijksoortigheid in de zin van artikel 95, eerste alinea, tussen produkten waarop een differentieel belastingtarief wordt toegepast, en

• het niet bestaan van zijdelingse bescherming van nationale produkties in de zin van artikel 95, tweede alinea.

Beoordeling van de litigieuze belastingregeling

Overeenkomstig het hiervoor vermelde standpunt is de Commissie van mening dat de produkten die door de Italiaanse wettelijke regeling in verschillende belastingcategorieën zijn ingedeeld — gedistilleerde dranken uit graan en suikerriet enerzijds en gedistilleerde dranken uit wijn en draf anderzijds — als „gelijksoortige” produkten in de zin van artikel 95, eerste alinea, EEG-Verdrag zijn te beschouwen.

Voor het geval het Hof de gelijksoortigheid van genoemde produkten niet zou erkennen, heeft de Commissie haar beroep subsidiair gebaseerd op schending door de Italiaanse Republiek van artikel 95, tweede alinea. De Commissie meent dat de onderhavige soorten gedistilleerd ondanks hun typische eigenschappen op zijn minst onderling substitueerbaar zijn en mitsdien met elkaar in een concurrentieverhouding staan in de zin van artikel 95, tweede alinea. Dit zou worden bevestigd door de pogingen van sommige staten om de benamingen van oorsprong van bepaalde gedistilleerde dranken tot beschermde benamingen te doen verklaren; een dergelijke bescherming zou van geen belang zijn indien die produkten zich volledig van andere concurrerende produkten onderscheidden.

Wat de toepassing van artikel 95, eerste alinea, betreft, betwist de Italiaanse regering dat de voor het aanbrengen van de banderollen in verschillende categorieën ingedeelde produkten — gedistilleerd uit graan en suikerriet enerzijds en gedistilleerd uit wijn en draf anderzijds — als „gelijksoortige” produkten in de zin van genoemde bepaling zijn te beschouwen. Onder verwijzing naar de door het Hof in vorengenoemd arrest-Rewe ontwikkelde criteria merkt de Italiaanse regering op, dat men weliswaar het belang dat de verbruiker aan de eigenschappen van een produkt hecht, niet mag onderschatten, doch anderzijds aan die factor ook niet zoveel gewicht mag toekennen, dat de objectieve criteria — verschil in grondstoffen, soort alcohol en fabricageprocédés — worden miskend. De Italiaanse regering meent immers dat men uit de verschillende grondstoffen — wijn, draf, vruchten, melasse, graan of suikerrietsap — door het toepassen van uiteenlopende fabricageprocédés zeer verschillende soorten gedistilleerd verkrijgt, die elk, bij wijze van spreken, een wereld op zichzelf vormen en die iedere consument moeiteloos kan onderscheiden.

In casu gaat het volgens de Italiaanse regering om produkten die „absoluut verschillen”, zowel door de voor elk daarvan gebruikte grondstoffen als door de toegepaste fabricageprocédés en de typische kenmerken van de produkten, die het resultaat zijn van het samengaan van de twee factoren. De ervaring zou leren dat de keuze van de consumenten altijd uiterst precies is en wordt bepaald door smaak, gewoonte, de werkelijke of vermeende eigenschappen van de produkten, met inbegrip van hun gevolgen voor de gezondheid.

Bovendien beroept de Italiaanse regering zich op de douane-indeling, en in het bijzonder op de onderverdelingen van post 22.09 C van het gemeenschappelijk douanetarief, waarin juist rum en whisky afzonderlijke onderverdelingen vormen. Verder vestigt zij de aandacht op het feit dat in de nomenclatuur van de douanestatistiek whisky en gedistilleerd uit wijn en draf elk een eigen statistieknummer hebben.

De Italiaanse regering acht het door de Commissie geformuleerde verwijt van discriminatie ongegrond, waar volgens haar de banderolprijs voor de gedistilleerde dranken uit graan en suikerriet dezelfde is voor ingevoerde en in Italië geproduceerde produkten. De ingevoerde gedistilleerde dranken uit wijn en draf worden eveneens volgens hetzelfde tarief belast als het overeenkomstige nationale produkt.

Met betrekking tot de toepassing van artikel 95, tweede alinea, betoogt de Italiaanse regering dat deze bepaling niet, zoals de Commissie schijnt te denken, doelt op een verschillende belasting van nationale en ingevoerde produkten, maar op het protectionistische karakter van een nationale belastingregeling. Ondanks het verschil in de toepasselijke belastingtarieven, blijkt evenwel de invoer van whisky in Italië aanzienlijk te zijn gegroeid, terwijl de consumptie van gedistilleerde dranken uit wijn en draf slechts weinig is toegenomen. Al met al zou de Commissie met haar optreden een nivellering van de belastingtarieven trachten te forceren door alle gedistilleerde dranken tot gelijksoortige of althans concurrerende produkten in de zin van artikel 95 te verklaren.

De douane-indeling van alcoholhoudende dranken, die is opgezet met het oog op de behoeften van de buitenlandse handel, kan in casu geen beslissende aanwijzingen geven voor de beoordeling van het gelijksoortigheidscriterium van artikel 95, eerste alinea, EEG-Verdrag. Hetzelfde geldt voor de douanestatistieken, die dienen om de omvang van de goederenbewegingen onder de diverse posten te registreren, maar die geen aanwijzingen kunnen verschaffen over de concurrentieverhoudingen tussen de in de verschillende categorieën ingedeelde goederen. Dit geldt te meer, waar het door de Italiaanse belastingregeling gehanteerde onderscheid slechts een vage overeenkomst vertoont met de onderverdelingen van post 22.09 C van het douanetarief.

De Italiaanse regering heeft stellig gelijk wanneer zij wijst op het belang van de grondstoffen en fabricageprocédés voor het bepalen van de typische verschillen tussen de diverse gedistilleerde dranken. Met deze factor heeft het Hof rekening gehouden in zijn arrest-Rewe, waarin het als gelijksoortigheidscriterium zowel de eigenschappen van de produkten als de behoeften van de consumenten in aanmerking heeft genomen. Maar zelfs indien het mogelijk zou zijn bepaalde typische dranken met kenmerkende eigenschappen en dus zeer specifieke gebruiksmogelijkheden te identificeren, mag men toch niet uit het oog verliezen dat er op de markt andere alcoholhoudende dranken worden aangeboden die zich — puur, aangelengd dan wel gemixt — voor consumptie in de meest uiteenlopende omstandigheden lenen en die als zodanig aan ruimere behoeften kunnen voldoen; dit is onder meer het geval met whisky en rum, waarvan de belasting het onderwerp vormt in het onderhavige geding. Het is met name wegens deze flexibiliteit dat dergelijke dranken kunnen worden geacht gelijksoortig te zijn met een bijzonder groot aantal andere alcoholhoudende dranken of daarmee althans gedeeltelijk te concurreren.

Al deze factoren in aanmerking genomen, is het Hof van mening dat het zich voor een oplossing van het onderhavige geding niet behoeft uit te spreken over de vraag of de betrokken gedistilleerde dranken al dan niet, geheel of gedeeltelijk, gelijksoortige produkten zijn in de zin van artikel 95, eerste alinea, aangezien in redelijkheid niet kan worden betwist dat zij zonder uitzondering althans gedeeltelijk concurreren met de in het beroep bedoelde nationale produkten, en bovendien niet kan worden ontkend dat de Italiaanse belastingregeling een protectionistisch karakter heeft als bedoeld in artikel 95, tweede alinea.

Zoals hiervoor opgemerkt, hebben immers de gedistilleerde dranken uit graan en rum als door distillatie verkregen produkten, voldoende eigenschappen gemeen met gedistilleerde dranken uit wijn en draf om de consument althans in bepaalde omstandigheden een keuze te bieden.

Zo gezien treedt het protectionistische karakter van de door de Commissie gewraakte belastingregeling duidelijk aan de dag. Zij wordt immers gekenmerkt door het feit dat de meest typische nationale produkten, namelijk gedistilleerde dranken uit wijn en draf, in de gunstigste belastingcategorie zijn ingedeeld, terwijl twee soorten produkten die nagenoeg geheel uit andere Lid-Staten worden geïmporteerd, namelijk gedistilleerde dranken uit graan en rum, zwaarder worden belast. De omstandigheid dat er ook een nationale produktie van deze gedistilleerde dranken bestaat, doet aan deze beoordeling niet af, aangezien niet bestreden is dat het daarbij slechts om zeer geringe hoeveelheden gaat en dat bovendien de onder die benamingen in de handel gebrachte produkten, zoals de Commissie onweersproken heeft verklaard, in werkelijkheid versneden ingevoerde produkten zijn, waaraan een grote hoeveelheid Italiaanse alcohol uit wijn is toegevoegd.

Concluderend moet worden vastgesteld, dat de in de Italiaanse Republiek toegepaste belastingregeling, zoals vervat in de genoemde wettelijke bepalingen, voor wat de belastingen op enerzijds alcoholhoudende dranken verkregen door distillatie van graan en suikerriet en anderzijds gedistilleerde dranken uit wijn en draf betreft, onverenigbaar is met de eisen van artikel 95 EEG-Verdrag.

Kosten

Ingevolge artikel 69, paragraaf 2, van het Reglement voor de procesvoering moet de in het ongelijk gestelde partij in de kosten worden verwezen.

Aangezien verweerster in het ongelijk is gesteld, dient zij in de kosten te worden verwezen.