Hof van Justitie EU 08-10-1980 ECLI:EU:C:1980:228

I — De feiten en het procesverloop

1. In de Bondsrepubliek Duitsland is de vrijwillige sociale verzekering voor bedienden geregeld in het Angestelltenversicherungsgesetz van 20 december 1911

(„AVG”), sedertdien herhaaldelijk gewijzigd en aangevuld, onder meer door het Angestelltenversicherungs-Neuregelungsgesetz van 23 februari 1957 („AnVNG”). De mogelijkheid tot vrijwillige verzekering is zowel voor in het binnen- en buitenland wonende Duitsers als voor in de Bondsrepubliek woonachtige buitenlanders sterk verruimd door het Rentenreformgesetz van 16 oktober 1972, waarbij aan het AnVNG een uit twee leden bestaande § 49 a werd toegevoegd.

• Overeenkomstig lid 1 kunnen personen die verplicht zijn aangesloten bij een invaliditeits- en ouderdomsverzekering voor bedienden of die zich daarbij vóór 31 december 1974 aansluiten, vrijwillig tijdvakken gelegen tussen 1 januari 1956 en 31 december 1973, waarin zij niet in loondienst werkzaam waren en dus niet verplicht waren verzekerd, inkopen — dat wil zeggen achteraf en met tegenwerkende kracht bijdragen nabetalen („nachentrichten”). Deze inkoopmogelijkheid bestaat ook wanneer de verzekerde gebeurtenis reeds is ingetreden.

• Overeenkomstig lid 2 kunnen personen die zich volgens § 10 AVG vrijwillig kunnen verzekeren — te weten, degenen die niet of niet meer onder een verplichte verzekering voor bedienden vallen —, tijdvakken tussen 1 januari 1956 en 31 december 1973 voor de ouderdomsverzekering voor bedienden inkopen, mits over die tijdvakken geen bijdragen voor de wettelijke ouderdomsverzekering zijn betaald (verbod van dubbele premiebetaling). Voor deze personen geldt evenwel nog een andere voorwaarde: maanden in het verleden kunnen enkel worden ingekocht „indien over alle meer recente maanden bijdragen zijn betaald” (beginsel van de teruggaande nabetaling).

Dit vereiste wordt hierdoor gerechtvaardigd dat de nabetaalde bijdragen die betrekking hebben op de verst in het verleden liggende tijdvakken, een hogere waarde hebben dan de bijdragen voor récentere tijdvakken. Men wil voorkomen dat de betrokkene enkel de voor hem voordeligste tijdvakken inkoopt, met name die waarvoor de bijdragen het laagst zijn. Het is deze bijzondere wetsbepaling

waarover het in het hoofdgeding gaat.

2. Verzoeker in het hoofdgeding, geboren in 1926, is Duitser en woont thans in Hasselt (België). Hij heeft van april 1948 tot juni 1969, met een onderbreking van vier maanden in 1956 en van 41 maanden tussen 1964 en 1967, verplichte bijdragen betaald voor de Duitse ouderdomsverzekering voor bedienden. Van 1969. tot 1973 was hij verplicht aangesloten bij het Belgische verzekeringsstelsel voor bedienden. Van september 1973 tot juli 1974 was hij opnieuw verplicht aangesloten bij het Duitse verzekeringsstelsel voor bedienden.

3. Met een beroep op § 49 a, lid 2, AnVNG, diende hij in 1974 een verzoek in tot inkoop van de ontbrekende tijdvakken in zijn aansluiting bij het Duitse stelsel. Het bevoegde Duitse orgaan, het Bundesversicherungsanstalt für Angestellte, verlangde dat hij eerst nabetalingen zou doen over het tijdvak waarin hij in België verzekerd was geweest, aangezien deze onderbreking recenter was. Verzoeker in het hoofdgeding betwistte dit vereiste op grond dat krachtens het gemeenschapsrecht, met name krachtens verordening nr. 1408/71, het Duitse orgaan verplicht was de tijdvakken waarvoor in België bijdragen waren betaald, gelijk te stellen met Duitse verzekeringstijdvakken, zodat, ingevolge het verbod van dubbele premiebetaling voor een zelfde tijdvak, van verzoeker niet mocht worden verlangd dat hij een tweede bijdrage voor een zelfde tijdvak zou betalen, en mitsdien ook niet dat hij eerst dit tijdvak zou inkopen.

4. De in aanmerking te nemen gemeenschapsbepalingen zijn — naast de artikelen 48 en 51 EEG-Verdrag — artikel 9, lid 2, van verordening nr. 1408/71, bijlage V bij deze verordening (Bijzonderheden voor de toepassing van de wetgevingen van bepaalde Lid-Staten), letter C (Duitsland), punt 8 en 9, alsmede artikel 15, sub 1, van verordening nr. 574/72 tot vaststelling van de wijze van toepassing van verordening nr. 1408/71.

• Artikel 9, lid 2, van verordening nr. 1408/71, zoals gewijzigd bij verordening nr. 2864/72 (PB L 306 van 1972, blz. 1) bepaalt dat „indien de wetgeving van een Lid-Staat de toelating tot de vrijwillige voortgezette verzekering afhankelijk stelt van de vervulling van tijdvakken van verzekering, voor zover nodig, de tijdvakken van verzekering of van wonen welke krachtens de wetgeving van een andere Lid-Staat vervuld zijn, in aanmerking worden genomen alsof het tijdvakken van verzekering betrof welke krachtens de wetgeving van eerstbedoelde Staat vervuld waren.”

• In bijlage V/C, punt 8 (toegevoegd door verordening nr. 1392/74; PB L 152 van 1974, blz. 1) wordt de mogelijkheid tot vrijwillige aansluiting bij het Duitse verzekeringsstelsel ook toegekend aan onderdanen van andere Lid-Staten. Deze bepaling is in het onderhavige geding niet van toepassing, want de betrokkene is onderdaan van de Bondsrepubliek Duitsland, maar zij kan dienstig zijn bij de uitlegging van punt 9 van dezelfde tekst.

• Bijlage V/C, punt 9 (eveneens toegevoegd bij verordening nr. 1392/74) luidt als volgt: „De verordening maakt geen inbreuk op § 51 a), lid 2, van de wet tot herziening van het pensioenstelsel voor arbeiders (ArVNG) noch op § 49 a), lid 2, van de wet tot herziening van het pensioenstelsel voor bedienden (AnVNG), beide gewijzigd bij de wet van 16 oktober 1972 tot herziening van het pensioenstelsel. Zij die zich krachtens punt 8, sub b) en c), mogen aansluiten bij de vrijwille verzekering, kunnen slechts premies of bijdragen betalen voor de tijdvakken waarvoor zij niet reeds premies of bijdragen hebben betaald op grond van de wetgeving van een andere Lid-Staat.”

• Volgens artikel 15, sub 1, b, van verordening nr. 574/72, gewijzigd bij verordening nr. 878/73 (PB L 86 van 1973 blz. 1), wordt „wanneer een tijdvak van verzekering of wonen, vervuld op grond van een verplichte verzekering krachtens de wetgeving van een Lid-Staat, samenvalt met een op grond van een vrijwillig of vrijwillig voortgezette verzekering krachtens de wetgeving van een andere Lid-Staat vervuld tijdvak van verzekering, alleen het tijdvak in aanmerking genomen dat is vervuld op grond van een verplichte verzekering.”

5. Het bevoegde orgaan en de Commissie menen dat de tekst van bijlage V/C, punt 9, duidelijk is. In de eerste zin wordt gezegd dat verordening nr. 1408/71 geen inbreuk maakt op § 49 a, lid 2, AnVNG, zodat uitsluitend het nationale recht in aanmerking moet worden genomen; de tweede zin heeft enkel betrekking op personen bedoeld in punt 8, sub b en c, van bijlage V/C, dat wil zeggen op hen aan wie krachtens het gemeenschapsrecht, boven hetgeen daarover in de Duitse wetgeving is bepaald, het recht op vrijwillige aansluiting is toegekend, en niet op hen die zich rechtstreeks krachtens de Duitse wetgeving op dit recht kunnen beroepen.

6. Verzoeker in het hoofdgeding bracht het geschil voor de rechter en werd zowel door het Sozialgericht (op 11 november 1977) als door het Landessozialgericht Berlin (op 17 oktober 1978) in het gelijk gesteld.

Beide uitspraken berusten op gelijke gronden en onder meer op de volgende overwegingen:

• Uit artikel 51 EEG-Verdrag, artikel 9, lid 2, en artikel 45, lid 1, van verordening nr. 1408/71 en uit de doelstellingen van deze verordening vloeit voort, dat alle in de Lid-Staten vervulde tijdvakken van verzekering moeten worden beschouwd als krachtens de nationale wetgeving vervulde tijdvakken; de grondgedachte daarbij is dat de sociale rechten van de werknemer onverkort moeten blijven en dat cumulatie van rechten moet worden voorkomen.

• De bepalingen van punt 8,sub b en c, juncto punt 9, tweede zin, van bijlage V/C bij verordening nr. 1408/71, sluiten elke mogelijkheid tot dubbele dekking uit voor onderdanen van de andere Lid-Staten. Aangezien een Duitse verzekerde met woonplaats in België niet ongunstiger mag worden behandeld dan Belgische rechthebbenden in België, moet op hem dezelfde regel worden toegepast.

7. Verweerster stelde beroep tot cassatie (Revision) in bij het Bundessozialgericht. Van mening dat het geschil vragen betreffende de uitlegging van het gemeenschapsrecht deed rijzen, heeft dit bij beschikking van 12 oktober 1979 het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen de volgende vraag ter prejudiciële beslissing voorgelegd:

„Moet punt 9, eerste volzin, van bijlage V/C bij verordening (EEG) nr. 1408/71, zoals gewijzigd bij verordening (EEG) nr. 1392/74, aldus worden uitgelegd, dat een Duits onderdaan die bijdragen voor een pensioenverzekering van een andere Lid-Staat heeft voldaan en die thans voor eerdere tijdvakken waarover nog geen premie is voldaan, alsnog Duitse bijdragen wil betalen (artikel 2, § 49 a, lid 2, Angestelltenversicherungs-Neuregelungsgesetz in de versie van het Rentenreformgesetz van 16 oktober 1972), eerst over de in een andere Lid-Staat vervulde tijdvakken van verzekering nog Duitse bijdragen moet betalen, of is dit krachtens het gemeenschapsrecht niet nodig?”

De verwijzingsbeschikking is op 7 december 1979 ten Hove ingeschreven.

Krachtens artikel 20 van 's Hofs Sta-tuut-EEG zijn schriftelijke opmerkingen ingediend door verzoeker in het hoofdgeding, te dezen vertegenwoordigd door E. Homberger, advocaat te Berlijn; verweerster in het hoofdgeding, te dezen vertegenwoordigd door J. Gerdts; en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, te dezen vertegenwoordigd door haar juridisch adviseur N. Koch als gemachtigde.

Het Hof heeft, op rapport van de rechterrapporteur en gehoord de advocaat-generaal, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan.

II — Schriftelijke opmerkingen, ingediend krachtens artikel 20 van 's Hofs Statuut-EEG

III — Mondelinge behandeling

Ter terechtzitting van 12 juni 1980 zijn mondelinge opmerkingen gemaakt door verzoeker in het hoofdgeding, te dezen vertegenwoordigd door V. Biel, advocaat te Luxemburg, verweerster in het hoofdgeding, te dezen vertegenwoordigd door G. Buczko, Verwaltungsoberrat; en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, te dezen vertegenwoordigd door N. Koch als gemachtigde.

De Advocaat-generaal heeft ter terechtzitting van 9 juli 1980 conclusie genomen.

De uitlegging van de punten 8 en 9 van bijlage V/C bij verordening nr. 1408/71

9 Toen § 49 a, met zijn lid 2, in 1972 werd ingevoegd in het AnVNG, was de daarbij ingestelde inkoopmogelijkheid voorbehouden aan Duitse onderdanen en aan buitenlanders die in de Bondsrepubliek Duitsland woonachtig waren. Aan die inkoopmogelijkheid waren drie voorwaarden verbonden:

1. zij was beperkt tot de periode van 1 januari 1956 tot 31 december 1973;

2. tijdvakken waarover bijdragen waren betaald aan de wettelijke invalidi-teits- en ouderdomsverzekering konden niet worden ingekocht, (beginsel van het verbod van dubbele verzekering) — zoals gezegd, werd dit door de bevoegde organen aldus uitgelegd en toegepast, dat het enkel betrekking had op Duits verzekeringstijdvakken —, en

3. eerst dienden de meest recente ontbrekende tijdvakken te worden ingekocht om yandaaruit geleidelijk verder terug te gaan in het verleden (regel van de teruggaande inkoop).

10 Na tussenkomst van de Commissie erkende de Bondsrepubliek Duitsland dat deze regeling ook ten goede diende te komen aan niet in de Bondsrepubliek woonachtige onderdanen van andere Lid-Staten, voor zover deze voorheen verplicht of vrijwillig aangesloten waren geweest bij de Duitse pensioenverzekering. Hierop hebben de punten 8 en 9 van bijlage V/C betrekking, die in 1974 in die zin is gewijzigd.

11 Deze twee bepalingen hangen ten nauwste samen en de uitlegging van de ene dient te geschieden in het licht van de andere. Zij maken onderscheid tussen enerzijds de werknemers bedoeld in punt 8, sub a, en de eerste zin van punt 9, die hun recht op toepassing van § 49 a, lid 2, rechtstreeks aan de Duitse wettelijke regeling ontlenen — dus Duitse onderdanen, ongeacht hun woonplaats, en onderdanen van andere Lid-Staten die in de Bondsrepubliek wonen —, en anderzijds de werknemers bedoeld in punt 8, sub b en c, en in de tweede zin van punt 9, die enkel op grond van het gemeenschapsrecht van de inkoopregeling gebruik kunnen maken.

12 Werknemers van de tweede categorie, dus degenen die zijn bedoeld in punt 8, sub b en c — kunnen volgens punt 9, tweede zin, „slechts premies of bijdragen betalen voor de tijdvakken waarvoor zij niet reeds premies of bijdragen hebben betaald op grond van de wetgeving van een andere Lid-Staat”. Anders gezegd, het is hun verboden tijdvakken in te kopen die, vanuit de Duitse wetgeving bezien, inderdaad ontbreken, doch die samenvallen met tijdvakken van verzekering in een andere Lid-Staat, en zulks in weerwil van het feit dat zij daarbij wel degelijk belang kunnen hebben, bijvoorbeeld omdat zij geen andere tijdvakken kunnen inkopen. Het spreekt dan ook vanzelf dat de bevoegde Duitse organen hen niet kunnen verplichten die tijdvakken in te kopen, zelfs indien deze recenter zijn dan andere „inkoopbare” tijdvakken.

13 Voor werknemers van de eerste categorie daarentegen, wier recht op inkoop rechtstreeks uit de Duitse wettelijke regeling voortvloeit, is de toestand van vóór de wijziging van bijlage V/C blijven bestaan. Zij kunnen ook tijdvakken inkopen die reeds door bijdragen in andere Lid-Staten zijn gedekt — iets waarbij zij inderdaad belang kunnen hebben —, doch daar staat tegenover dat zij daartoe verplicht kunnen worden alvorens oudere Duitse tijdvakken te kunnen inkopen. Dit blijkt expliciet uit de beginwoorden van punt 9, luidende dat „de verordening [nr. 1408/71] geen inbreuk maakt op ... artikel 49 a, lid 2, van de ... (AnVNG).” De Commissie heeft verklaard dat zij voor deze groep werknemers de omstreden bijzonderheid heeft aanvaard wegens het — inzonderheid vanuit financieel oogpunt gerechtvaardigde — nauwe verband dat de Duitse wetgever heeft gelegd tussen het ruimhartig aan grote groepen burgers gegeven recht op inkoop en een verplichting die moet voorkomen dat de betrokkenen stelselmatig de goedkoopste — in casu de oudste — tijdvakken zouden inkopen.

14 Uit doelstelling en bewoordingen van de punten 8 en 9 van bijlage V/C, blijkt dus dat met deze bepalingen en inzonderheid punt 9, eerste zin, is beoogd de handhaving, in de Duitse wettelijke regeling, van het vereiste van teruggaande inkoop, neergelegd in § 49 a, lid 2, AnVNG, mogelijk te maken, ook in het geval dat de meest recente tijdvakken samenvallen met tijdvakken van verplichte verzekering in een andere Lid-Staat. Wanneer een Duits onderdaan of een in de Bondsrepubliek woonachtig onderdaan van een andere Lid-Staat toepassing van § 49 a, lid 2, verlangt, worden de in andere Lid-Staten vervulde verzekeringstijdvakken dus niet als „gedekt” beschouwd, doch moeten zij, zo zij recenter zijn dan feitelijk niet gedekte nationale tijdvakken, bij voorrang worden ingekocht. Dit vereiste geldt daàréntegen niet voor de verzekerden bedoeld in punt 8, sub b en c, die in geen geval het recht hebben in andere Lid-Staten vervulde tijdvakken in te kopen.

Schending van het beginsel van gelijke behandeling

15 Thans dient nog te worden onderzocht of de — uit de punten 8 en 9 van bijlage V/C voortvloeiende — ongelijke behandeling van enerzijds de in punt 9, eerste zin, bedoelde Duitse en in de Bondsrepubliek woonachtige buitenlandse werknemers en anderzijds de in punt 9, tweede zin, bedoelde werknemers uit andere Lid-Staten, niet een discriminatie ten nadele van eerstgenoemden oplevert.

16 Volgens een vaste rechtspraak van het Hof is het algemene gelijkheidsbeginsel, waarvan het verbod van discriminatie op grond van nationaliteit slechts een bijzondere uitdrukking is, een der grondprincipes van het gemeenschapsrecht. Krachtens dit beginsel mogen gelijke omstandigheden niet verschillend worden behandeld, tenzij dat verschil objectief ware gerechtvaardigd.

17 Beziet men de voor- en nadelen van de twee rechtssituaties die hier worden vergeleken, dan dient men te concluderen dat het verwijt van discriminatie ten aanzien van geen van beide situaties doel treft. Men kan immers niet zeggen dat de situatie voor de ene categorie werknemers gunstiger is dan voor de andere. De financiële last van de nabetaling zal namelijk voor de ene of voor de andere categorie groter dan wel kleiner zijn naarmate de in te kopen tijdvakken meer of minder recent zijn, zodat de desbetreffende regeling niet als regel een ongunstige financiële uitwerking heeft voor een van beide categorieën. De in elk concreet geval verschillende financiële last is uitsluitend uitvloeisel van de objectief verschillende feitelijke situatie waarin de betrokken verzekerden door de toevallige ontwikkeling van hun beroepsleven kunnen verkeren.

18 Op de gestelde vraag moet mitsdien worden geantwoord, dat de punten 8 en 9 van bijlage V/C bij verordening nr. 1408/71, zoals gewijzigd bij verordening nr. 1392/74, aldus moeten worden uitgelegd, dat een Duits onderdaan die in een andere Lid-Staat bijdragen voor een pensioenverzekering heeft voldaan en vervolgens achteraf en met terugwerkende kracht Duitse pensioenbijdragen voor reeds verstreken tijdvakken wenst te betalen in de zin van artikel 2, § 49 a, lid 2, van het Angestelltenversicherungs-Neuregelungsgesetz in de versie van het Rentenreformgesetz van 16 oktober 1972, kan worden verplicht tot betaling van Duitse bijdragen voor tijdvakken die reeds door bijdragen in een andere Lid-Staat zijn gedekt, en dat onderzoek van de aldus uitgelegde punten 8 en 9, niets aan het licht heeft gebracht wat de geldigheid ervan zou kunnen aantasten.

Kosten

19 De kosten door de Commissie van de Europese Gemeenschappen wegens indiening harer opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen.