Hof van Justitie EU 05-07-1983 ECLI:EU:C:1983:189

De feiten en het procesverloop

Biagio Valentini, geboren op 25 maart 1914, van Italiaanse nationaliteit en wonende in Frankrijk, werkte achtereenvolgens in Italië en in Frankrijk. Tot 1957 werkte hij in Italië, en uit dien hoofde ontvangt hij sedert zijn 60e jaar een ouderdomspensioen van FF 15 per dag. Dit door bijdragebetaling verworven pensioen wordt uitgekeerd door het Istituto Nazionale per la Previdenza Sociale (INPS). Vervolgens was hij van 1 april 1963 tot 23 september 1977 te Villeurbanne (Rhône-Frankrijk) werkzaam als timmerman. In 1977 — hij was toen 63 — beëindigde hij zijn dienstbetrekking en verzocht hij de Association pour l'emploi dans l'industrie et le commerce de la région lyonnaise (ASSEDIC te Lyon) om toekenning van de „inkomenswaarborg” (garantie de ressources), ingesteld bij het aanhangsel van 13 juni 1977 van de bijlage bij de regeling inzake bijzondere uitkeringen voor werknemers zonder werk boven de 60 jaar. Ingevolge deze regeling kan een werknemer die ontslag heeft genomen, aanspraak maken op een daguitkering gelijk aan 70 % van het gemiddelde dagloon, berekend zoals voor de bijzondere werkloosheidsuitkering, dat wil zeggen in de regel op basis van het gemiddelde loon gedurende de laatste drie maanden.

De bij het geding betrokken partijen hebben stukken overgelegd en inlichtingen verstrekt blijkens welke het „stelsel van de inkomenswaarborg” voortvloeit uit een paritaire regeling die tussen de sociale partners in Frankrijk is overeengekomen.

De aanvullende overeenkomst van 13 juni 1977 was krachtens artikel L 351-8 van de Code de travail gesloten tussen de Staat en de Union nationale interprofessionnelle pour l'emploi dans l'industrie et le commerce (UNEDIC) in het kader van het Accord national interprofessionnel van 13 juni 1977, houdende aanvulling en wijziging van het Accord national interprofessionnel van 27 maart 1972. Deze twee akkoorden zijn bijlagen van de Overeenkomst van 31 december 1958, waarbij een stelsel van werkloosheidsverzekering is ingevoerd door middel van een nationale regeling inzake bijzondere uitkeringen aan werknemers zonder werk in de industrie en de handel. Dit stelsel wordt niet beheerd door een overheidsinstelling, maar door twee autonome organisaties, de UNEDIC en de ASSEDIC. Waar het akkoord van 27 maart 1972 de rechthebbenden op werkloosheidsuitkering een aanvullend voordeel (70 % van hun vroeger loon) toekende wanneer zij na hun 60e jaar werden ontslagen en ook aan enkele andere voorwaarden voldeden, werd bij het akkoord van 13 juni 1977 dit stelsel tijdelijk uitgebreid tot vrijwillig uittredende werknemers van meer dan 60 jaar, terwijl bepaalde voorschriften van het eerste akkoord en van de als bijlage daaraan gehechte regeling tijdelijk werden gewijzigd.

Het akkoord van 13 juni 1977 trad op 11 juli van dat jaar in werking; het gold aanvankelijk tot 31 maart 1979, maar is nadien verlengd.

Om voor de inkomenswaarborg in aanmerking te komen, moet een werknemer volgens dit akkoord aan vijf voorwaarden voldoen:

• zijn arbeidsovereenkomst moet zijn beëindigd doordat hij is ontslagen of ontslag heeft genomen;

• hij moet ten minste 60 jaar oud zijn;

• hij moet gedurende tien jaar aangesloten zijn geweest bij een socialezekerheidsstelsel voor werknemers uit hoofde van werkzaamheden die binnen de werkingssfeer van de werkloosheidsverzekering vallen, en hij moet in de vijf jaren voorafgaande aan zijn ontslag of uittreding, één jaar lang ononderbroken bij één of meer ondernemingen werkzaam zijn geweest;

• hij mag op het tijdstip van zijn aanvraag geen recht hebben op een ouderdomspensioen krachtens het stelsel van sociale zekerheid in de voor 65-jarigen geldende omvang, noch op een aanvullend pensioen dat wordt vastgesteld zonder toepassing van een coëfficiënt wegens vervroegde uitbetaling;

• hij mag zich zijn ouderdomspensioen krachtens het stelsel van sociale zekerheid niet hebben doen uitbetalen.

Ingevolge artikel 2, lid 2, van het akkoord hebben de werknemers die vóór de beëindiging van hun arbeidsovereenkomst een ouderdomspensioen hebben doen uitbetalen, recht op de uitkering, maar wordt deze inzoverre verrekend met het ontvangen ouderdomspensioen, dat het plafond van 70 % van het vroegere loon niet wordt overschreden. Dienovereenkomstig bepaalt artikel 38 van voormeld aanhangsel, zoals dit sedert 21 september 1979 luidt, dat werknemers die vóór de beëindiging van hun arbeidsovereenkomst een ouderdomslijfrente hebben doen uitbetalen, uit hoofde van de inkomenswaarborg een daguitkering ontvangen die tezamen met de ouderdomsuitkering per dag maximaal 70 % van het basisdagloon bedraagt.

Bij de toekenning en de berekening van de inkomenswaarborg wordt dus rekening gehouden met alle andere voordelen wegens ouderdom, dat wil zeggen met alle krachtens een algemene, bijzondere of particuliere regeling betaalde, volledige of proportionele pensioenen, renten of uitkeringen.

De ASSEDIO te Lyon accepteerde Valentini onder het stelsel van de inkomenswaarborg en kende hem een vervangend inkomen toe van 70 % van zijn vroegere loon. Onder verwijzing naar artikel 2, lid 2, van voormeld akkoord van 13 juni 1977 verminderde zij dit bedrag echter met Valentini's Italiaanse ouderdomspensioen. Aangezien dit FF 15 per dag bedroeg en het laatst ontvangen dagloon FF 84,90, berekende de ASSEDIC, rekening houdend met de latere verhogingen, de daguitkering overeenkomstig de regeling, en betaalde aan Valentini gedurende de periode waarin deze onder het stelsel viel, een uitkering van aanvankelijk FF 47,05 per dag (vanaf 23 september 1977), later verhoogd tot FF 57,60 (vanaf 1 april 1977).

Op 14 mei 1980 stelde Valentini bij het Tribunal de grande instance te Lyon beroep in tegen de ASSEDIC en vorderde een verklaring voor recht, „dat de vermindering van zijn uitkering uit hoofde van inkomenswaarborg niet gerechtvaardigd was”, met veroordeling van de ASSEDIC „hem de sedert 23 september 1977 ten onrechte ingehouden bedragen te betalen”. Hij betoogde dat het feit dat bij de vaststelling van zijn uitkering rekening was gehouden met zijn Italiaans pensioen in strijd was met de artikelen 7, 48 en 51 EEG-Verdrag.

De ASSEDIC Lyon concludeerde tot verwerping van het beroep. Zij baseerde zich daartoe op artikel 51 EEG-Verdrag en artikel 67 van verordening nr. 1408/71 van de Raad, waaruit haars inziens voortvloeide dat de werknemer die zich ter beschikking stelt van de diensten voor arbeidsbemiddeling van de Lid-Staat waar hij woont, uitkeringen ontvangt volgens de wettelijke regeling van de Lid-Staat waar hij zich als werkzoekende inschrijft. Zij betoogde dat het niet toepassen van het anti-cumulatievoorschrift Valentini in een gunstiger positie zou brengen dan werknemers van Franse nationaliteit.

Omdat verzoeker in het hoofdgeding zich beriep op bepalingen van gemeenschapsrecht, besloot het Tribunal de grande instance te Lyon bij vonnis van 2 juni 1982 de behandeling van de zaak te schorsen tot het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen zich zou hebben uitgesproken over de vraag of „een in Frankrijk wonende Italiaanse werknemer, die vanaf zijn 60e jaar een Italiaans ouderdomspensioen ontvangt en in Frankrijk recht heeft op de inkomenswaarborg van 70^o/o van zijn dagloon, zoals voorzien in het aanhangsel van 13 juni 1977 van de bijlage van de regeling inzake uitkeringen aan werknemers zonder werk, op grond van artikel 46 van verordening nr. 1408/71 van 14 juni 1971 en artikel 51 EEG-Verdrag aanspraak kan maken op cumulatie van zijn Italiaans pensioen met de Franse uitkering van 70 % van zijn dagloon, of dat het Franse orgaan (ASSEDIC) dat hem deze uitkering betaalt, de hem door het Italiaanse orgaan betaalde bedragen daarop mag inhouden”.

De verwijzingsbeschikking is op 24 juni 1982 ter griffie van het Hof ingeschreven.

Overeenkomstig artikel 20 van 's Hofs Statuut-EEG zijn schriftelijke opmerkingen ingediend door de , ASSEDIC te Lyon, vertegenwoordigd door Ph. Lafarge, advocaat te Parijs; de Franse regering, vertegenwoordigd door J.-P. Costes, secretarisgeneraal van het Comité interministériel pour les questions de coopération économique européenne (SGCI), als gemachtigde; de Italiaanse regering, vertegenwoordigd door P. G. Ferri, avvocato dello Stato; en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door haar juridisch adviseur J. Amphoux als gemachtigde.

Het Hof heeft, op rapport van de rechterrapporteur en gehoord de advocaatgeneraal, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan. Het heeft evenwel de Franse regering gevraagd, vóór 1 maart 1983 nadere informatie te verstrekken over de in casu toepasselijke Franse brugpensioenregeling, en met name de tekst over te leggen van de Overeenkomst van 31 december 1958 alsmede die van de akkoorden inzake de inkomenswaarborg, te weten het Accord national interprofessionnel van 27 maart 1972 en het aanhangsel van 13 juni 1977 van de bijlage bij de regeling inzake het stelsel van bijzondere werkloosheidsuitkeringen voor werknemers zonder werk van meer dan 60 jaar, met inbegrip van de wijzigingen daarvan. Bovendien heeft het de Commissie verzocht, vóór 1 maart 1983 een systematisch overzicht over te leggen van de in de Lid-Staten geldende brugpensioenregelingen en de beginselen daarvan te vergelijken met die van de ouderdomsverzekering. De Commissie en de Franse regering hebben hun antwoorden op de vraag van het Hof respectievelijk op 24 februari en 2 maart 1983 ingediend.

Opmerkingen van partijen

Samenvatting van de schriftelijke antwoorden op de vragen van het Hof

Op verzoek van het Hof heeft de Commissie een systematisch overzicht overgelegd van de in de Lid-Staten geldende brugpensioenregelingen alsook een vergelijking tussen deze regelingen en die inzake ouderdomsverzekering. Op basis hiervan concludeert zij, dat de brugpensioenregelingen zich van die inzake de werkloosheidsverzekering onderscheiden doordat in eerstbedoelde niet de eis wordt gesteld dat de betrokkenen beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt — zoals wel het geval is voor de traditionele werkloosheidsuitkeringen —, omdat de toekenning van een brugpensioen er juist op gericht is hen buiten de arbeidsmarkt te houden. Bovendien verschillen deze uitkeringen, behalve het Belgische brugpensioen, volgens de Commissie op verschillende punten ook van de uitkeringen uit hoofde van de ouderdomsverzekering; zo bijvoorbeeld door hun tijdelijk en conjunctuurgebonden karakter, hun berekeningswijze en financiering.

De Franse regering heeft het Hof de in casu toepasselijke teksten betreffende de Franse brugpensioenregeling overgelegd.

Mondelinge behandeling

Ter terechtzitting van 20 april 1983 zijn mondelinge opmerkingen gemaakt door verweerster in het hoofdgeding, de Franse en de Italiaanse regering, en de Commissie. Met betrekking tot de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt van de rechthebbenden op inkomenswaarborg hebben verweerster in het hoofdgeding, de Franse regering en de Commissie verklaard, dat deze personen bij de nationale dienst voor arbeidsbemiddeling als werkzoekenden moeten zijn ingeschreven, maar dat zij van de regelmatige controle zijn vrijgesteld, dat zij niet op straffe van verlies van de betrokken uitkering verplicht zijn een betrekking te aanvaarden, en dat zij niet in de nationale statistiek van werkzoekenden zijn opgenomen.

De advocaatgeneraal heeft ter terechtzitting van 18 mei 1983 conclusie genomen.

Kosten

De kosten door de Franse regering, de Italiaanse regering en de Commissie van de Europese Gemeenschappen wegens indiening hunner opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen.