Hof van Justitie EU 20-09-2001 ECLI:EU:C:2001:478

De inhoud van de mededeling

29. Volgens de Finse regering zijn de kennisgeving als bedoeld in artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95 en de schriftelijke mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 dezelfde. Ter ondersteuning van dit standpunt duidt de Finse regering nog op verordening (EG) nr. 2245/99 van de Commissie van 22 oktober 1999 tot wijziging van verordening nr. 1663/95⁽¹⁰⁾, waarin de Franse taalversie van het gewijzigde artikel 8, lid 1, een uitdrukkelijke verwijzing naar de resultaten van de verificaties bevat.⁽¹¹⁾ De kennisgeving, casu quo schriftelijke mededeling bepaalt de afloop van de periode van 24 maanden. Artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95 eist dat in dit bericht naar de verordening wordt verwezen. Ook moet, aldus de Finse regering, de termijn van twee maanden, waarbinnen de lidstaat moet antwoorden, worden genoemd. Het bericht van 20 mei 1997 van de Commissie voldoet aan geen van deze twee vereisten.

30. De Commissie weerlegt de argumenten van de Finse regering die verband houden met de samenhang van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 en artikel 8 van verordening nr. 1663/95. Zij stelt dat de samenhang tussen beide bepalingen ontbreekt. De rechtsbasis van verordening nr. 1663/95 wordt volgens de Commissie namelijk gevormd door artikel 5, lid 3, en niet door artikel 5, lid 2, van verordening nr. 729/70. In repliek stelt de Finse regering dat deze redenering van de Commissie betekenis ontbeert, aangezien artikel 5, lid 3, expliciet verwijst naar de besluitvorming op grond van artikel 5, lid 2, sub c.

31. De beantwoording van deze eerste deelvraag hangt nauw samen met de Finse stelling dat de schriftelijke mededeling op grond van verordening nr. 729/70 en de kennisgeving op grond van verordening nr. 1663/95 dezelfde zijn. Deze stelling is naar mijn oordeel onjuist. Ik onderbouw dit oordeel als volgt.

32. Doorslaggevend is voor mij dat de inhoud van het bericht, dat wordt genoemd in de uitvoeringsverordening, niet gelijk is aan het bericht genoemd in de basisverordening. De schriftelijke mededeling, die is bedoeld in artikel 5 van de basisverordening, omvat de resultaten van de verificaties die de Commissie heeft verricht. Deze schriftelijke mededeling wordt gedaan kort nadat de verificaties zijn verricht. In casu vonden de controles ter plaatse, onderdeel van de verificaties, plaats in april 1997 en werden de resultaten in mei 1997 medegedeeld aan de Finse regering.

33. De kennisgeving heeft eveneens betrekking op die resultaten, maar wordt eerst gegeven nadat de Commissie op grond van een onderzoek van mening is dat bepaalde uitgaven niet overeenkomstig de communautaire voorschriften zijn gedaan. Bovendien omvat de kennisgeving een raming van de uitgaven, die de Commissie aan de financiering door het EOGFL wenst te onttrekken. Ik leid uit het bovenstaande af dat de kennisgeving als bedoeld in verordening nr. 1663/95 op een later moment in de procedure wordt gegeven.

34. Ik plaats dit in het bredere verband van de procedure rond de financiering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid door het EOGFL, ingeval de Commissie aanleiding ziet niet alle door de lidstaat gedane uitgaven uit communautaire middelen te financieren. Artikel 5, lid 2, sub c, van de basisverordening nr. 729/70 kent naar mijn oordeel twee formele momenten. De procedure vangt aan met de meer genoemde schriftelijke mededeling en wordt afgerond met een besluit van de Commissie. De tussen deze beide momenten gelegen periode kenmerkt zich door samenwerking, casu quo overleg tussen de Commissie en de lidstaat in kwestie.

35. Het verloop van die periode wordt bepaald door artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 en artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95. Deze bepalingen hebben betrekking op de wisseling van verschillende schriftelijke stukken en voorzien daarnaast in mondeling overleg en in de inschakeling van een bemiddelingsorgaan, dat in het leven is geroepen bij beschikking 94/442/EG van de Commissie van 16 juli 1994 inzake de instelling van een bemiddelingsprocedure in het kader van de goedkeuring van de rekeningen betreffende het EOGFL, afdeling Garantie.⁽¹²⁾ De Finse regering wijst in dit verband nog op richtsnoeren van de Commissie van 23 december 1997⁽¹³⁾, die de financiële consequenties bepalen van de voorbereiding van de goedkeuring van de rekening van het EOGFL, afdeling garantie. Die richtsnoeren geven aan dat de Commissie de procedureregels ex artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 in acht moet nemen.

36. De kennisgeving als bedoeld in artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95 maakt naar mijn oordeel deel uit van de samenwerking die plaatsvindt tussen de schriftelijke mededeling op grond van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 en het besluit van de Commissie. De Commissie heeft dan onderzoek gedaan, is op grond van dat onderzoek in staat te specificeren welke uitgaven niet overeenkomstig de communautaire voorschriften zijn gedaan en kan aan de hand daarvan correctiemaatregelen voorstellen.

37. Daarnaast vind ik in de tekst van de beide verordeningen steun voor mijn oordeel dat de schriftelijke mededeling op grond van artikel 5 van verordening nr. 729/70 en de kennisgeving op grond van artikel 8 van verordening nr. 1663/95 niet dezelfde zijn.

38. Ik wijs erop dat beide verordeningen in de Nederlandse taalversie verschillende begrippen hanteren. Verordening nr. 729/70 spreekt van een schriftelijke mededeling, verordening nr. 1663/95, die strekt ter uitvoering van eerder genoemde verordening, van een kennisgeving. Ook de Engelse taalversie hanteert twee begrippen, „notify” respectievelijk „communicate”, en ook in de Finse tekst bestaat verschil in terminologie. Al te veel belang hecht ik overigens niet aan dat verschil, nu blijkt dat onder meer de Franse en de Italiaanse tekst in beide verordeningen dezelfde term gebruiken.

39. Ik hecht meer waarde aan het feit dat artikel 8 van verordening nr. 1663/95 niet verwijst naar de kennisgeving, die is genoemd in artikel 5 van verordening nr. 729/70. Verordening nr. 1663/95 van de Commissie geeft immers uitvoeringsbepalingen voor de basisverordening nr. 729/70. Indien de basisverordening reeds bepaalt dat de Commissie een bepaald bericht verzendt, behoeft de uitvoeringsverordening dat niet nogmaals te bepalen. Indien de uitvoeringsverordening toch bepaalt dat de Commissie een bericht verzendt, ligt het — bij onduidelijkheid omtrent de vraag of hetzelfde bericht is bedoeld als in de basisverordening — voor de hand dat een ander bericht is bedoeld.

40. In de onderhavige procedure valt de brief van de Commissie van 17 september 1998 te beschouwen als een kennisgeving als bedoeld in artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95. De Commissie stelt dit in haar verweerschrift en het blijkt uit de inhoud van de brief. De Commissie verwijst in deze brief naar artikel 8. Bovendien verzoekt zij, overeenkomstig dit artikel, de Finse regering binnen een termijn van twee maanden te antwoorden en kondigt zij de in dit artikel genoemde bilaterale bespreking aan.

41. Dit gezegd zijnde, beschouw ik het bericht van 20 mei 1997 als de (schriftelijke) mededeling van de resultaten van de verificaties als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70.

De betekenis van de vormvoorschriften

42. Er bestaat uitvoerige rechtspraak van het Hof over het niet naleven van vormvoorschriften. De rechtspraak van het Hof maakt een onderscheid tussen wezenlijke en niet-wezenlijke vormvoorschriften. Bij wezenlijke vormvoorschriften leidt de niet-naleving tot nietigheid van de betrokken handeling. Daarbij vat het Hof het begrip wezenlijk vormvoorschrift ruim op.⁽¹⁴⁾

43. Zo ging het Hof in op de verplichting voor de Commissie om tijdig documenten te verzenden aan de lidstaten ten behoeve van de advisering door het permanent comité voor de bouw, waarbij de stemming in het comité — na de te late toezending van de stukken — ondanks een daartoe strekkend formeel verzoek van een lidstaat niet was uitgesteld.⁽¹⁵⁾ Ik citeer punt 31 uit dit arrest Duitsland/Commissie: „Uit de verplichting de stukken zowel te verzenden aan de permanente vertegenwoordigingen van de lidstaten als aan hun vertegenwoordigers in het comité, en uit het feit dat de termijn niet kan worden bekort, blijkt voldoende dat men de lidstaten de nodige tijd heeft willen geven voor het bestuderen van de documenten, die zeer ingewikkeld kunnen zijn en kunnen nopen tot tal van contacten en besprekingen tussen verschillende administratieve diensten en tot het raadplegen van deskundigen op verschillende gebieden of van beroepsorganisaties.” Daarbij is nog van belang dat de stukken in die zaak wél tijdig in de Engelse taal waren toegezonden.

44. Ik leid uit de geciteerde passage van het arrest Duitsland/Commissie af dat het Hof in die zaak de volgende factoren bepalend achtte voor de vraag of sprake is van een wezenlijk vormvoorschrift van procedurele aard:

• Het ondubbelzinnige karakter van het vormvoorschrift. In casu kende het vormvoorschrift — de termijn in acht te nemen bij het toezenden van documenten — geen uitzondering.

• De zwaarte van het vormvoorschrift. De documenten dienden zowel aan de permanente vertegenwoordiging als aan de vertegenwoordigers in het comité te worden gestuurd.

• Het technisch ingewikkelde karakter van de documenten. Dit karakter speelt ook een rol bij de vraag of een Engelstalige tekst is toegestaan.

• Het belang van het vormvoorschrift: een minimumperiode is noodzakelijk voor de raadpleging van diverse belanghebbenden.

45. In de onderhavige zaak dient het Hof een antwoord te geven op de vraag in hoeverre de eisen die worden gesteld aan de mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 zijn te beschouwen als wezenlijke vormvoorschriften. Het gaat dan in de eerste plaats om de eis van schriftelijkheid, die het artikel zelf noemt, maar daarnaast beschouw ik ook de eis dat de mededeling in de taal van de lidstaat wordt gedaan als — al dan niet wezenlijk — vormvoorschrift.⁽¹⁶⁾

46. De Finse regering gaat — met name in de memorie van repliek — in op de vormvoorschriften, die overeenkomstig verordening nr. 729/70 (en verordening nr. 1663/95) aan de schriftelijke mededeling worden gesteld. Volgens deze regering voldoet een telefax niet aan de vormvoorschriften. Ook een brief in de Engelse taal voldoet niet aan deze voorschriften. De Finse regering stelt dat uit de communautaire regelgeving het recht voortvloeit op naleving van deze procedureregels. Hiermee kwalificeert de Finse regering de eisen als wezenlijke vormvoorschriften. Ik vat het standpunt van de Commissie als tegengesteld daaraan op. Volgens de Commissie is niet de formele presentatie van het document beslissend, maar het doel van de waarschuwing. Dit doel was bereikt met het document van 20 mei 1997. De Commissie wijst er nog op, dat een te formele hantering van de regels de lidstaten de mogelijkheid zou geven naar eigen goeddunken de informatievergaring door de Commissie te vertragen, en daarmee het systeem te schaden.

47. Beide partijen leggen voorts nog een verband met het rechtszekerheidsbeginsel. Volgens de Commissie komt de regel van 24 maanden voort uit een zorg voor de bescherming van de rechtszekerheid. De Commissie mag, zo stelt zij, niet meerdere jaren na de financiële exercitie nog rectificaties opleggen aan de lidstaten, zonder voorafgaande waarschuwing. Ook noemt de Commissie nog de goede trouw. De Finse regering brengt het rechtszekerheidsbeginsel in verband met haar recht naleving te eisen van de vormvoorschriften. Naar haar oordeel mag het gemak niet prevaleren boven het beginsel van rechtszekerheid.

48. Naar mijn oordeel hangt de kwalificatie van de vormvoorschriften in de onderhavige procedure rechtstreeks samen met het bijzondere karakter van de schriftelijke mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70. Aan de ene kant vloeien uit de mededeling financiële consequenties voort, waarvan de omvang voor de Finse regering kenbaar moet zijn. De Finse regering kan daar belang bij hebben, bijvoorbeeld in verband met de reservering van middelen ter dekking van het financiële nadeel. Bovendien kan zij de inhoudelijke juistheid van de mededeling bestrijden. Aan de andere kant is het een feitelijke mededeling over een waarneming in het verleden. De Finse regering kan geen maatregelen nemen om de omvang van haar financiële nadeel te beperken, aangezien de uitgaven waarop de mededeling betrekking heeft, reeds hebben plaatsgevonden. Evenmin kan de Finse regering opkomen tegen het rechtsgevolg van de mededeling dat de termijn van 24 maanden wordt gestuit.

49. Mij lijkt doorslaggevend dat het een schriftelijke mededeling van feitelijke aard betreft, tegen het rechtsgevolg waarvan geen rechtsmiddelen openstaan. Dit beperkt het belang van aan die mededeling gekoppelde vormvoorschriften. Het is dan ook maar de vraag of — gelet op de factoren die het Hof meeweegt in het arrest Duitsland/Commissie — hier sprake is van wezenlijke vormvoorschriften.

50. Wel moet voor de Finse regering kenbaar zijn dat het door haar ontvangen bericht de mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, betreft. Dit vloeit naar mijn oordeel voort uit het rechtszekerheidsbeginsel. Het rechtszekerheidsbeginsel brengt in dit geval mee dat de regeling met zekerheid kenbaar moet zijn en de toepassing voorzienbaar voor een belanghebbende, in casu voor de Finse regering. „Die rechtszekerheid is in het bijzonder een dwingend vereiste in het geval van een regeling die financiële consequenties kan hebben, teneinde belanghebbenden in staat te stellen de omvang van hun verplichtingen nauwkeurig te kennen”, aldus het Hof in zijn arrest Denemarken/Commissie.⁽¹⁷⁾ In de onderhavige zaak is aan het kenbaarheidsvereiste voldaan. Ik leid zulks af uit het feit dat de Finse regering bij brief van 21 juli 1997 inhoudelijk heeft gereageerd op het haar toegezonden document van 20 mei 1997.

51. Ik kom dan ook op dit punt tot het volgende oordeel. Voor mij staat niet vast dat de eisen die worden gesteld aan de mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 zijn te beschouwen als wezenlijke vormvoorschriften, waarvan de niet-naleving tot nietigheid leidt. Wel moet voldaan zijn aan het kenbaarheidsvereiste, hetgeen in de onderhavige zaak het geval is.

52. Echter, zelfs al zijn de betreffende eisen te beschouwen als wezenlijke vormvoorschriften, dan betekent dat nog niet dat de lidstaat daar ook steeds een beroep op kan doen.

53. In haar memorie van repliek stipt de Finse regering dit punt aan. Zij stelt het volgende. Weliswaar hebben de Finse autoriteiten in het algemeen, uit beleefdheid, geantwoord op de informele contacten van de Commissie, maar deze handelwijze ontneemt de Finse regering niet het recht naleving van procedureregels te eisen, in verband met de berekening van een belangrijke juridische termijn. In wezen beweert de Finse regering hiermee dat zij haar recht om zich te beroepen op het vormvoorschrift niet heeft verwerkt, doordat zij niet steeds op de naleving daarvan heeft gestaan.

54. In het arrest Duitsland/Commissie⁽¹⁸⁾ hechtte het Hof er belang aan dat de Duitse regering formeel om uitstel van de stemming over de te laat toegezonden documenten heeft verzocht. Zij heeft daarmee vroegtijdig bezwaar gemaakt tegen de niet-naleving van een wezenlijk vormvoorschrift, met als mogelijk gevolg dat de schade die voortvloeide uit de niet-naleving, zou kunnen worden beperkt.

55. Zowel de stelling van de Finse regering als het arrest Duitsland/Commissie doet de vraag rijzen of een lidstaat bezwaar moet maken tegen het niet naleven van een vormvoorschrift. Kan de lidstaat zich in een procedure bij het Hof beroepen op het niet naleven van een vormvoorschrift, terwijl hij daar eerder (stilzwijgend) mee heeft ingestemd?

56. Ik ben van oordeel dat een lidstaat zich niet bij het Hof kan beroepen op de schending van een wezenlijk vormvoorschrift door de Commissie, nadat hij eerder met het niet naleven van dat vormvoorschrift heeft ingestemd. Zo'n beroep is in strijd met artikel 10 EG.

57. In de onderhavige zaak staat vast dat de Finse regering bij brief van 21 juli 1997 inhoudelijk heeft gereageerd op het haar toegezonden document van 20 mei 1997, zonder dat zij daarbij bezwaar heeft gemaakt tegen het feit dat het document haar niet in de vorm van een brief had bereikt. Hieruit blijkt dat de Finse regering het document heeft opgevat als de schriftelijke mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70. Zij kan dan niet later bij het Hof alsnog bezwaar maken tegen de vorm waarin het document haar heeft bereikt. Daar komt bij dat uit het feit dat de Finse regering na twee maanden heeft geantwoord, kan worden afgeleid dat de niet-naleving van het vormvoorschrift deze regering niet heeft geschaad.

58. Ik wijs er in dit verband nog op dat een anders luidend standpunt — in een procedure als de onderhavige — tot het ongewenste resultaat zou kunnen leiden dat een lidstaat zou worden beloond voor het verzwijgen van de vormfout. Ter illustratie: indien de Finse regering kort na 20 mei 1997 de Commissie erop had gewezen dat zij de mededeling ten onrechte niet per brief had ontvangen, dan had de Commissie dit verzuim kunnen herstellen, met als rechtsgevolg dat de termijn van artikel 5, lid 2, sub c, eveneens kort na 20 mei 1997 kon worden gestuit.

59. Tot slot: ik vind het niet nodig in verband met de onderhavige procedure al te diep in te gaan op de werking van het rechtszekerheidsbeginsel. Gelet op het bijzondere karakter van de schriftelijke mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70, die een feitelijke mededeling behelst over een waarneming in het verleden, speelt dit beginsel een zeer beperkte rol. Wel vloeit uit dit rechtsbeginsel voort — ik ging daar in punt 50 op in — dat voor de Finse regering met zekerheid kenbaar moet zijn dat het door haar ontvangen bericht de mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, betrof.

De eis van schriftelijkheid

60. Ten overvloede — gelet op mijn hierboven weergegeven conclusie — ga ik nog in op de inhoud van het vormvoorschrift dat volgens de Finse regering zou zijn geschonden.

61. De Finse regering is van mening dat een telefax niet behoeft te worden geaccepteerd. In haar dupliek reageert de Commissie daarop. Zij stelt dat het gemeenschapsrecht niet vereist dat een lidstaat behalve een telefax ook een originele brief moet krijgen. In het bijzonder is het begrip „schriftelijke mededeling” in de zin van artikel 5, lid 2, onder c, van verordening nr. 729/70 niet beperkt tot een brief, terwijl artikel 8 van verordening nr. 1663/95 in het geheel geen vormvereiste noemt.

62. De beantwoording van deze deelvraag hangt in de eerste plaats van de uitleg van het begrip „schriftelijk”. Het gaat er dan om of met dit begrip wordt bedoeld „niet mondeling”, dan wel dat de aanwezigheid van een brief of een ander papieren document wordt verondersteld. Hiervoor is naar mijn oordeel weer bepalend welk belang de gemeenschapswetgever heeft willen beschermen met het stellen van de eis van schriftelijkheid.

63. Voordat ik aan de beantwoording zelf toekom, wijs ik op het toegenomen belang — en ook op de toegenomen acceptatie — van het gebruik in het rechtsverkeer van alternatieve communicatiemiddelen in de plaats van een brief. Ik wijs er slechts op dat ten tijde van de totstandkoming in 1995 van de betreffende tekst van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 het gebruik van email nog geen algemeen verbreid fenomeen was, waaraan rechtskracht werd toegekend.

64. Nu erkent het gemeenschapsrecht — onder meer via de richtlijnen elektronische handtekening en elektronische handel⁽¹⁹⁾ — op veel terreinen de elektronische communicatie als een gelijkwaardige vorm van communicatie als de traditionele papieren communicatie.

65. Ook in het rechtsverkeer tussen de Commissie en een lidstaat neemt de elektronische communicatie een steeds belangrijker plaats in. Gebruikelijk in procedures als de onderhavige is daarbij in ieder geval de avant copie, waarbij de Commissie een formele brief vooraf doet gaan door een fax of een email met dezelfde inhoud, hetgeen de lidstaat meer tijd geeft voor de beantwoording. Daarnaast worden fax en email ook gebruikt bij de frequente communicatie die deel uitmaakt van de samenwerking tussen de lidstaat en de Commissie bij de procedure van goedkeuring van de rekeningen van het EOGFL, afdeling Garantie.

66. Ook het Hof erkent — zij het in beperkte mate — bij de procesvoering het gebruik van fax of email. Partijen kunnen ermee instemmen dat de betekening van processtukken bij fax of email wordt gedaan. De indiening van de processtukken geschiedt evenwel nog uitsluitend per traditionele post.⁽²⁰⁾

67. Aan de andere kant is de rechtspraak van het Hof soms terughoudend bij het aanvaarden van de gelijkwaardigheid van faxberichten aan originele papieren documenten. Recentelijk nog wees het Hof in het arrest Nederland/Commissie⁽²¹⁾ vanwege het risico van fraude het gebruik van faxberichten af bij de indiening van een betalingsaangifte in verband met een door het EOGFL te financieren subsidie: „De praktijk van de Nederlandse autoriteiten om een faxbericht te aanvaarden, is niet verenigbaar met deze bepaling.⁽²²⁾ Zij bracht het risico van onverschuldigde subsidiebetalingen mee, doordat zij de betrokken handelaar de mogelijkheid bood om na een op basis van een faxbericht uitgevoerde douanecontrole waarbij een onjuistheid was vastgesteld, alsnog een andere verklaring met daarop de correcte gegevens in te dienen.” Naar mijn oordeel heeft die terughoudendheid van het Hof hier te maken met de bijzondere functie van het schriftelijkheidsvereiste — het voorkomen van fraude — en niet met een afwijzing van de elektronische vorm in het algemeen.

68. Op dit punt ga ik over op de beantwoording zelf, die ik dus plaats in de context van een sterk toegenomen en breed geaccepteerd gebruik van elektronische communicatiemiddelen als fax en email in het rechtsverkeer.

69. De eis van schriftelijkheid wordt in het algemeen gesteld omdat zij voor de betrokkenen bepaalde waarborgen moet meebrengen. De verplichting een document op schrift te stellen strekt ter bescherming van partijen doordat dit hen uitsluitsel geeft omtrent de authenticiteit van een document, de inhoud en het tijdstip van totstandkoming. Soms, maar dat is hier niet relevant, heeft de eis van schriftelijkheid een verder gaande functie, zoals het voorkomen van fraude⁽²³⁾, de bescherming van een economisch zwakkere partij bij een overeenkomst of de bescherming van derden. Wat dit laatste betreft, wijs ik erop dat in casu de correspondentie tussen de Commissie en de lidstaat niet openbaar is en dat derden er om die reden geen rechten aan kunnen ontlenen. In casu heeft de eis van schriftelijkheid louter een bewijsfunctie in de relatie tussen de Commissie en de lidstaat.

70. Het is de vraag of die functie niet evengoed kan worden vervuld door een elektronisch verzonden document. Ik zie niet in waarom dat niet zou kunnen. Ook uit een elektronisch verzonden document kan immers in het algemeen de authenticiteit van een document, de inhoud en het tijdstip van totstandkoming kunnen worden afgeleid. Weliswaar biedt het elektronisch verzonden document op deze punten geen volstrekte zekerheid, maar een brief biedt die zekerheid evenmin.

71. Gelet op het bovenstaande ben ik van oordeel dat de schriftelijke mededeling als bedoeld in artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70 op zichzelf in elektronische vorm kan worden verzonden.

Oordeel

72. Ik concludeer dat het document dat op 20 mei 1997 per telex en/of per telefax is ontvangen door de Finse regering, moet worden beschouwd als de schriftelijke mededeling in de zin van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70. Immers, naar mijn oordeel is de schriftelijke mededeling niet hetzelfde document als de kennisgeving in de zin van artikel 8, lid 1, van verordening nr. 1663/95. De Finse regering kan zich er niet voor het Hof op beroepen dat de mededeling haar niet per brief heeft bereikt, indien de verzending per telex en/of per telefax überhaupt al de schending van een wezenlijk vormvoorschrift inhoudt. De Finse regering heeft eerder immers geen bezwaar gemaakt tegen deze wijze van verzending. Bovendien kan een „schriftelijke” mededeling elektronisch worden verzonden. Het beroep dient te worden verworpen.

De taal

73. Indien het Hof mijn conclusie niet deelt en tot het oordeel komt dat het bericht van 20 mei 1997 niet voldoet aan de gestelde eisen, komt de vraag aan de orde of verordening nr. 729/70 toestaat dat de mededeling in de Engelse taal⁽²⁴⁾ wordt gesteld, en niet in de taal van de lidstaat.

74. De Finse regering wijst op verordening nr. 1 van de Raad van 15 april 1958 tot regeling van het taalgebruik in de Europese Economische Gemeenschap⁽²⁵⁾, zoals gewijzigd bij de toetreding van Oostenrijk, Finland en Zweden. Artikel 3 van die verordening bepaalt dat de „stukken die door de instellingen aan een lidstaat of aan een persoon ressorterende onder de jurisdictie van een lidstaat worden gezonden, worden gesteld in de taal van die staat”.

75. Daarentegen stelt de Commissie — in haar subsidiaire verweer — dat rekening moet worden gehouden met de Engelse versie van de brief van 17 september 1998 en de in het Engels gestelde bijlagen, gedateerd 10 juli 1998. De Commissie erkent dat de Finse regering officieel mocht eisen dat de bijlagen haar in de Finse taal zouden worden toegezonden. Er had zich echter een administratieve praktijk ontwikkeld, volgens welke de Commissie — in haar contacten met het Finse ministerie van Landbouw en Bossen — eerst een Engelstalig document toezond, en pas later de Finse vertaling, zodra deze beschikbaar was. De Finse autoriteiten hebben deze werkwijze altijd geaccepteerd. Ter terechtzitting wijst de Commissie op de goede trouw.

76. In het arrest Duitsland/Commissie⁽²⁶⁾ gaf het Hof een strenge uitleg aan artikel 3 van verordening nr. 1 van de Raad. Het Hof achtte de toezending van documenten door de Commissie aan de Duitse autoriteiten in de Engelse taal onvoldoende. Het betrof hier, zoals ik ook in punt 44 van mijn conclusie al aangaf, technische documenten, op grond waarvan besluitvorming in het permanent comité voor de bouw moest plaatsvinden.

77. Naar mijn oordeel moet de strenge uitleg van het Hof worden bezien in het licht van het bijzondere karakter van de documenten. Het betrof technische documenten, op grond waarvan besluitvorming moest kunnen plaatsvinden. Advocaatgeneraal Ruiz-Jarabo Colomer stelt daaromtrent: „De Commissie kan het misschien vanzelfsprekend vinden, dat de ambtenaren van de permanente vertegenwoordiging van Duitsland het Engels machtig zijn, maar het lijkt mij te ver te gaan, dat ook te veronderstellen voor de twee vertegenwoordigers van dat land in het comité, en zeker voor de deskundigen.”⁽²⁷⁾ Wat hier ook van zij, de autoriteiten van de lidstaat moesten deze documenten in eigen land kunnen bespreken met belanghebbenden, zowel in de publieke als in de private sfeer. Daarvoor moesten zij tijdig beschikking hebben over documenten in de Duitse taal.

78. Ik vind steun voor een meer beperkte opvatting van verordening nr. 1 van de Raad in het recente arrest van het Gerecht in de zaak Kik/BHIM.⁽²⁸⁾ Het Gerecht wijst in dat arrest op de mogelijkheid dat de keus van een taal — in sommige gevallen — kan worden beperkt tot een taal waarvan de kennis binnen de Europese Unie meer verspreid is. In casu had deze zaak betrekking op het talenregime van het Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt (merken, tekeningen en modellen). Volgens dit regime vindt een deel van de communicatie plaats in de Duitse, Engelse, Franse, Spaanse of Italiaanse taal. Ook wijst het Gerecht het beroep op discriminatie van een onderdaan van een land waar een andere gemeenschapstaai wordt gesproken, af.

79. Ik ben van oordeel dat toezending van documenten in de Engelse taal niet in alle gevallen leidt tot nietigheid van de documenten wegens het niet naleven van een wezenlijk vormvoorschrift. De lidstaat heeft echter wel recht op toezending van documenten in de eigen taal. Om dit recht geldend te maken zal hij de Commissie er in voorkomend geval op moeten wijzen dat hij geen genoegen neemt met een in het Engels gesteld document. Mijns inziens past het niet bij de samenwerking tussen de Commissie en een lidstaat, indien een lidstaat eerst bij het Hof een beroep doet op het ontbreken van een juiste taalversie. Zoals ook uit punt 56 van mijn conclusie valt af te leiden, acht ik zo een handelwijze van een lidstaat op zijn minst op gespannen voet met artikel 10 EG.

80. In casu gaat het om een vrij specifieke situatie. Partijen zijn het erover eens, zo begrijp ik ook het standpunt van de Commissie, dat de datum van 10 juli 1998, waarop het Engelstalige document is verstuurd, niet beslissend is. Dit betrof immers een avant copie van de brief van 17 september 1998. Vervolgens is naar het oordeel van de Commissie de in het Fins gestelde brief van 17 september 1998 relevant, hoewel de bijlagen ontbreken. Die bijlagen waren echter aan de Finse regering wel eerder in de Engelse taal toegezonden. De Finse regering hecht echter doorslaggevende waarde aan het ontbreken van Finstalige bijlagen. Zij wijst de Commissie daarop, waarna de Commissie op 11 december 1998 de bijlagen alsnog verstuurt. Die bijlagen zijn voorzien van een begeleidende brief, waarin de Commissie de slotformule van de eerdere brief herhaalt, en daarin opnieuw de termijn stelt, die is opgenomen in artikel 8, lid 1, van verordening nr. 729/70.

81. Ik kom tot het oordeel dat in de gegeven — bijzondere — omstandigheden noch de brief van 10 juli 1998, die in de Engelse taal is gesteld, noch de in het Fins gestelde brief van 17 september 1998 mag worden beschouwd als de schriftelijke mededeling in de zin van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70. Ik baseer mij daarbij op het standpunt, casu quo de handelwijze van de Commissie, te weten:

• de Commissie beschouwt zelf de Engelstalige brief van 10 juli 1998 als niet meer dan een avant copie van de brief in de Finse taal;

• door in de begeleidende brief van 11 december 1998, behorend bij de bijlagen, de slotformule uit de brief van 17 september 1998 te herhalen, ontdoet de Commissie de brief van 17 september 1998 van rechtsgevolgen.

De datum van de mededeling

82. Voor het geval het Hof mijn oordeel volgt dat noch de Engelstalige brief van10 juli 1998, noch de Finstalige brief van 17 september 1998 mag worden beschouwd als de schriftelijke mededeling in de zin van artikel 5, lid 2, sub c, van verordening nr. 729/70, wijd ik een korte beschouwing aan de datum van ontvangstvan de brief van 11 december 1998.

83. Met betrekking tot de brief van11 december 1998 wijst de Commissie erop dat als datum van ontvangst 14 december moet worden genomen, de dag waarop de brief is binnengekomen bij de permanente vertegenwoordiging en niet 22 december, de dag waarop de brief bij heiministerie in Helsinki is ontvangen. Zij brengt de algemene praktijk in herinnering, dat zij het origineel van een kennisgeving altijd stuurt aan de permanente vertegenwoordiging. Andere exemplaren, die aan nationale autoriteiten worden gezonden, dienen slechts ter bevestiging. Ter terechtzitting preciseert de Commissie dat beide exemplaren gelijke waarde hebben en dat de brief aan de permanente vertegenwoordiging niet als een kopie mag worden beschouwd.

84. De Finse regering erkent dat de permanente vertegenwoordiging op 14 december 1998 een kopie heeft ontvangen. Het origineel is echter gericht aan het ministerie van Landbouw en Bossen in Helsinki en aldaar op 22 december 1998 ontvangen. De Finse regering acht de datum van de ontvangst van het origineel beslissend.

85. Ik wijs erop dat het vaste praktijk is dat de officiële correspondentie tussen de Commissie en een lidstaat verloopt via de permanente vertegenwoordiging in Brussel. Daarmee is doorslaggevend het moment waarop de permanente vertegenwoordiging een document heeft ontvangen. Het is vanaf dat moment een interne zaak van de lidstaat hoe de betreffende autoriteiten in de hoofdstad worden ingelicht. Dat de Commissie, zoals in casu is gebeurd, tevens een exemplaar heeft gestuurd aan het ministerie van Landbouw en Bossen in Helsinki past in de geest van de samenwerking die tussen de Commissie en de lidstaat plaatsvindt bij de goedkeuring van de rekening in het kader van het EOGFL, afdeling Garantie. Het heeft echter geen gevolg voor de datum, die in het kader van de procedure van goedkeuring van de rekeningen in acht moet worden genomen.

86. Indien het Hof de stelling van de Finse regering zou volgen dat het moment van ontvangst door het ministerie in Helsinki beslissend zou zijn, en niet de ontvangst door de permanente vertegenwoordiging, zou dit er bovendien toe kunnen leiden dat de Commissie in het vervolg afziet van rechtstreekse toezending van exemplaren aan de betrokken autoriteiten in de hoofdstad, zulks met een nadelig effect voor de samenwerking.

87. De brief van 11 december 1998 moet dan ook geacht worden op 14 december 1998 te zijn ontvangen door de Finse regering.

Subsidiair oordeel

88. Een en ander brengt mij tot het volgende subsidiaire oordeel: indien het Hof mijn stelling dat de mededeling van 20 mei 1997 voldoet aan de gestelde vereisten niet volgt, geef ik het Hof in overweging het beroep gegrond te verklaren, met dien verstande dat de datum waarop de termijn van 24 maanden afloopt wordt gesteld op 14 december 1998.