Hof van Justitie EU 10-12-2002 ECLI:EU:C:2002:735

Toepasselijke bepalingen

Het hoofdgeding

Volgens de verwijzingsbeschikking wierf Der Weduwe, een in Luxemburg wonende Nederlander die achtereenvolgens bij twee in die lidstaat gevestigde banken, namelijk de Banque UCL en de Rabobank, was tewerkgesteld, in België cliënten om beleggingen van gelden in deposito's of andere roerende waarden bij zijn werkgevers aan te prijzen. In het kader van deze activiteiten haalde Der Weduwe in de periode van oktober 1993 tot mei 1999 gelden bij Belgische cliënten op en bracht hij deze over naar Luxemburg. Ook nam hij voor Belgische cliënten coupons van roerende waarden naar Luxemburg mee om de uit deze coupons verkregen inkomsten bij zijn werkgever te plaatsen.

De verwijzende rechter voert een gerechtelijk onderzoek naar de volgende strafbare feiten: valsheid in geschrifte, gebruik van valse stukken, fiscale valsheid in geschrifte, gebruik van de valse fiscale geschriften, witwassen van geld en schending van de aangifteverplichting als bedoeld in de artikelen 305 tot en met 310 van het Belgisch Wetboek van de Inkomstenbelastingen. In het kader van dit onderzoek is Der Weduwe als verdachte door de verwijzende rechter ondervraagd over de wijze waarop hij cliënten wierf in België en roerende waarden uit deze lidstaat naar Luxemburg overbracht. M. Troch, een Belgisch onderdaan die in Luxemburg woont, waar hij bij de Banque UCL verantwoordelijk was voor de arbitragezaal, de beleggingsfondsen, de internationale kredieten en het vermogensbeheer, is eveneens als getuige door de Belgische rijkswacht verhoord.

Zowel Der Weduwe als Troch weigerden evenwel met een beroep op het bankgeheim waardoor naar Luxemburgs recht werknemers in de financiële sector zijn gebonden, de hun gestelde vragen te beantwoorden.

Volgens de verwijzende rechter vormen de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim een ernstige belemmering voor het verzamelen van bewijsmateriaal tijdens een gerechtelijk onderzoek betreffende activiteiten die in het kader van de vrije dienstverrichting in België worden verricht. Werknemers van in Luxemburg gevestigde banken die het recht van vrije dienstverrichting uitoefenen op het grondgebied van een andere lidstaat waarvan de strafwetgeving de weigering om te getuigen strafbaar stelt, zoals het Koninkrijk België, komen immers onvermijdelijk voor het dilemma te staan, hetzij de wetgeving van de lidstaat van ontvangst, hetzij de Luxemburgse regels inzake het bankgeheim te schenden. Dit wetsconflict leidt ook tot een ongelijke behandeling van banken en cliënten naar gelang van hun nationaliteit en hun plaats van vestiging.

De verwijzende rechter beklemtoont, dat het Hof in het arrest van 10 mei 1995, Alpine Investments (C-384/93, Jurispr. blz. I-1141), artikel 59 EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 49 EG) aldus heeft uitgelegd dat een lidstaat in beginsel geen nationale regeling mag handhaven die het dienstenverkeer tussen de lidstaten hindert, tenzij deze regeling aan alle voorwaarden voldoet om te worden beschouwd als een regeling van algemeen belang. Dienaangaande is de verwijzende rechter van oordeel, dat de extraterritoriale toepassing van de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim een ongerechtvaardigde belemmering van het grensoverschrijdend bankieren vormt.

De prejudiciële vragen

Van oordeel dat voor de beslechting van het aanhangige geding de uitlegging van artikel 49 EG nodig is, heeft de onderzoeksrechter in de Rechtbank van eerste aanleg te Turnhout de behandeling van de zaak geschorst en het Hof om een prejudiciële beslissing verzocht over de volgende vragen:

„Dient artikel 49 van het EG-Verdrag [...] aldus te worden uitgelegd dat: in het geval een kredietinstelling met vergunning in een lidstaat waar inbreuken op het bankgeheim strafrechtelijk zijn beteugeld, in het kader van de vrije dienstverlening bedrijvig is op het grondgebied van een andere lidstaat waar geen gelijkaardig bankgeheim bestaat,

1. deze verdragsbepaling zich niet verzet tegen een bepaling van de wetgeving van de lidstaat van ontvangst krachtens dewelke de werknemers van de betrokken kredietinstelling ertoe verplicht zijn te getuigen in strafzaken over diensten die zij in vrije dienstverlening hebben verstrekt op het grondgebied van de lidstaat van ontvangst en dit in omstandigheden waarin werknemers van kredietinstellingen uit de lidstaat van ontvangst eenzelfde getuigenisverplichting hebben;

2. deze verdragsbepaling zich niet verzet tegen een wetgeving van de lidstaat van ontvangst krachtens dewelke de werknemers van de betrokken kredietinstelling die bij een verhoor als verdachte verkiezen zich niet te beroepen op hun zwijgrecht als verdachte een verklaring in strafzaken kunnen afleggen over diensten die zij in vrije dienstverlening hebben verstrekt op het grondgebied van de lidstaat van ontvangst en dit in omstandigheden waarin werknemers van kredietinstellingen uit de lidstaat van ontvangst eenzelfde recht op het afleggen van een verklaring als verdachte hebben, voorzover zij zich niet beroepen of wensen te beroepen op hun zwijgrecht;

3. deze verdragsbepaling zich wel verzet tegen een bepaling uit de wetgeving van de lidstaat van herkomst krachtens dewelke de werknemers van de betrokken kredietinstelling strafrechtelijk en burgerrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld indien zij in het kader van een strafrechtelijk onderzoek, gevoerd in een lidstaat van ontvangst (cf. sub 1 en 2) (in casu het Koninkrijk België), getuigen over diensten die zij in vrije dienstverlening hebben verstrekt op het grondgebied van de lidstaat van ontvangst;

4. deze verdragsbepaling zich wel verzet tegen een bepaling uit de wetgeving van de lidstaat van herkomst krachtens dewelke de werknemers van de betrokken kredietinstelling strafrechtelijk en burgerrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld indien zij in het kader van een strafrechtelijk onderzoek, gevoerd in een lidstaat van ontvangst (cf. sub 1 en 2) (in casu het Koninkrijk België), als verdachte een verklaring afleggen over diensten die zij in vrije dienstverlening hebben verstrekt op het grondgebied van de lidstaat van ontvangst (in casu het Koninkrijk België), terwijl zij zich niet beroepen of wensen te beroepen op het zwijgrecht?”

Voorafgaande opmerkingen

Met de eerste en de tweede vraag, die tezamen dienen te worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen, of artikel 49 EG zich ertegen verzet dat, wanneer in een eerste lidstaat gevestigde banken grensoverschrijdende bankdiensten hebben verricht op het grondgebied van een tweede lidstaat, de strafrechtelijke en strafprocesrechtelijke regels van de tweede lidstaat de werknemers van deze banken onder bedreiging met strafsancties de verplichting opleggen te getuigen wanneer zij in een strafprocedure in de tweede lidstaat als getuige worden verhoord met betrekking tot feiten die op het grondgebied van deze tweede lidstaat zijn gepleegd in het kader van bovenbedoelde grensoverschrijdende prestaties, en hun het recht verlenen te spreken, indien zij verdachte zijn in een dergelijke strafprocedure.

Met de derde en de vierde vraag, die tezamen dienen te worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen, of artikel 49 EG zich ertegen verzet dat, wanneer in een eerste lidstaat gevestigde banken grensoverschrijdende bankdiensten hebben verricht op het grondgebied van een tweede lidstaat, de strafrechtelijke regels van de eerste lidstaat de werknemers van deze banken onder bedreiging met strafsancties verbod opleggen om het bankgeheim te schenden wanneer zij in een strafprocedure in de tweede lidstaat als getuige of verdachte worden verhoord met betrekking tot feiten die op het grondgebied van deze tweede lidstaat zijn gepleegd in het kader van bovenbedoelde grensoverschrijdende prestaties.

Vooraf dient te worden opgemerkt dat, zoals uit de uiteenzetting van de toepasselijke bepalingen in de verwijzingsbeschikking blijkt, artikel 458 van het Belgisch Strafwetboek, dat de schending van het beroepsgeheim strafbaar stelt, niet geldt voor de banksector. Naar Luxemburgs recht daarentegen geldt de strafsanctie waarin artikel 458 van het Luxemburgse strafwetboek voorziet voor het geval van schending van het beroepsgeheim, volgens artikel 41 van de Luxemburgse wet van 5 april 1993 ook voor de banksector. Anders dan het Belgische recht stelt het Luxemburgse recht de schending van het bankgeheim dus strafbaar.

In deze juridische context, waarin de wetgevingen van deze twee lidstaten inzake het beroepsgeheim onderling verschillen, vloeit de hindernis waarop de onderzoeksrechter in het hoofdgeding stuit, voort uit het feit dat zowel de verdachte, die zich niet beroept op zijn zwijgrecht, als de getuige weigert de tijdens het gerechtelijk onderzoek gestelde vragen te beantwoorden, en hierbij expliciet aanvoert dat hij zich aan de in Luxemburg geldende bepalingen inzake het beroepsgeheim in bankzaken dient te houden. Dienaangaande merkt de verwijzende rechter op, dat alleen de extraterritoriale werking van de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim een belemmering vormt voor het verzamelen van bewijsmateriaal in het hoofdgeding.

Verder stelt de verwijzende rechter dat ook de ongelijke behandeling van banken en cliënten naar gelang van hun nationaliteit en plaats van vestiging, die zijns inziens in strijd is met artikel 49 EG, slechts het gevolg is van de extraterritoriale werking van bovenbedoelde Luxemburgse bepalingen. Meer bepaald is het volgens de verwijzende rechter ingevolge deze bepalingen voor werknemers van in Luxemburg gevestigde banken verboden om informatie die onder het bankgeheim valt, aan de gerechtelijke autoriteiten van een andere lidstaat mee te delen, en zijn daarop in Luxemburg strafrechtelijke sancties gesteld. In deze zin vormen deze bepalingen een ongerechtvaardigde belemmering voor het verrichten van grensoverschrijdende bankactiviteiten.

Aldus vormt volgens de verwijzende rechter het conflict tussen de extraterritoriale werking van de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim, zoals hij ze interpreteert, en de Belgische strafrechtelijke en strafprocesrechtelijke bepalingen, die in het hoofdgeding bij uitsluiting van toepassing zijn, een belemmering voor het verzamelen van bewijsmateriaal in het kader van zijn gerechtelijk onderzoek, en leidt dit conflict tot een ongelijke behandeling van banken en cliënten naar gelang van hun nationaliteit en plaats van vestiging.

Bijgevolg wenst de verwijzende rechter meer bepaald met betrekking tot de eerste en de tweede vraag slechts te vernemen of artikel 49 EG zich verzet tegen de krachtens de Belgische strafrechtelijke en strafprocesrechtelijke bepalingen op de getuige rustende getuigplicht, en tegen het door deze bepalingen aan de verdachte verleende spreekrecht, voor het geval dat de getuige en de verdachte werkelijk gevaar lopen op grond van de extraterritoriale werking van het Luxemburgse bankgeheim in Luxemburg te worden vervolgd nadat zij in België door het gerecht zijn gehoord. Zo ook wenst de verwijzende rechter meer bepaald met betrekking tot de derde en de vierde vraag slechts te vernemen of artikel 49 EG zich verzet tegen het door de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim opgelegde verbod om het bankgeheim te schenden, voor het geval dat dit verbod op grond van de extraterritoriale werking van het Luxemburgse bankgeheim ook geldt voor een getuige of een verdachte die in een andere lidstaat door het gerecht is gehoord.

Of de Luxemburgse bepalingen inzake het bankgeheim extraterritoriale werking hebben, hangt echter af van de interpretatie die aan deze bepalingen wordt gegeven.

De ontvankelijkheid

Kosten

De kosten door de Belgische en de Luxemburgse regering en door de Commissie wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakt, komen niet voor vergoeding in aanmerking. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen.