Arrest van het Hof (Grote kamer) van 21 december 2023

a) Eerste onderdeel

65 Met het eerste onderdeel van haar eerste middel verwijt de ISU het Gerecht dat het een aantal argumenten en bewijzen die zij in eerste aanleg met haar tweede – aan schending van artikel 101, lid 1, VWEU ontleende – middel tot nietigverklaring had uiteengezet ter betwisting van de beoordelingen waarop de Commissie zich had gebaseerd voor haar conclusie omtrent het bestaan van een mededingingsbeperking naar „strekking”, ongegrond of niet ter zake dienend heeft verklaard, dan wel zonder enig onderzoek heeft verworpen.

66 Dienaangaande betoogt zij om te beginnen dat de Commissie in het litigieuze besluit in feite de vaststelling en de toepassing van de toestemmings- en toelatingsregels tezamen heeft beoordeeld en die twee onderdelen vervolgens als mededingingsbeperking naar „strekking” heeft gekwalificeerd, zoals door het Gerecht overigens is erkend in de punten 57 en 126 van het bestreden arrest.

67 Voorts verklaart de ISU dat zij met haar tweede middel tot nietigverklaring het Gerecht heeft verzocht die juridische kwalificatie van de hand te wijzen en de kennelijke beoordelingsfouten die de Commissie daartoe hebben doen besluiten, te veroordelen. Zij wijst er met name op dat zij in eerste aanleg is opgekomen tegen de verschillende beoordelingen van de Commissie inzake de toestemmings- en toelatingsregels die in de overwegingen 174 tot en met 179 van het litigieuze besluit zijn opgenomen en waarvan de toepassing wordt geïllustreerd, wat het hardrijden op de schaats betreft, door haar beweerdelijk opzettelijke en mededingingsverstorende weigering tot verlening van toestemming voor de enige door een concurrent geplande internationale wedstrijd die de afgelopen twintig jaar in zijn oorspronkelijke versie aan haar was voorgelegd, en, wat het kunstrijden op de schaats betreft, door de parallelle toestemming voor een twintigtal door derden georganiseerde internationale wedstrijden.

68 Ten slotte betoogt zij dat het Gerecht de krachtens artikel 263 VWEU op hem rustende taak heeft miskend door in de punten 116, 117, 121 en 127 van het bestreden arrest haar in dat verband aangevoerde argumenten en bewijzen ongegrond, niet ter zake dienend of zelfs irrelevant te verklaren voor zover ze verwezen naar intentionele elementen of toepassingskwesties die niet in aanmerking hoefden te worden genomen voor de vaststelling van het bestaan van een mededingingsbeperking naar „strekking”, dan wel naar een andere sportdiscipline dan die welke de markt vormt waarop die beperking betrekking heeft. Bovendien is het die rechter voorbijgegaan aan andere hem voorgelegde argumenten of bewijzen, met name die betreffende de weddenschappenkwestie. Dienaangaande benadrukt de ISU dat ofschoon weddenschappen feitelijk geen deel uitmaakten van het door een derde geplande internationale evenement dat haar was voorgelegd, dat aspect toch de kern vormde van het concept dat de organisator van dat evenement wilde promoten.

69 De Commissie, ondersteund door Tuitert, Kerstholt en EU Athletes, betwist al die argumenten.

b) Tweede onderdeel

70 Met het tweede onderdeel van haar eerste middel verwijt de ISU het Gerecht dat het, door een andere inbreuk in aanmerking te nemen dan die welke in artikel 1 van het litigieuze besluit was vastgesteld, in strijd met de krachtens artikel 263 VWEU op hem rustende taak zijn feitelijke en juridische beoordeling in de plaats heeft gesteld van die van de Commissie en daarbij is uitgegaan van een onjuiste uitlegging van artikel 101, lid 1, VWEU.

71 In dit verband betoogt zij in de eerste plaats dat het Gerecht niet alleen heeft gefocust op een gedeeltelijk andere gedraging dan welke door de Commissie was gelaakt (door zich te richten op het bestaan zelf van de toestemmings- en toelatingsregels en niet langer op de combinatie van de vaststelling en de toepassing ervan), maar die gedraging ook anders heeft gekwalificeerd. Wat laatstgenoemd aspect betreft, heeft het Gerecht immers uitsluitend het bestaan van een mededingingsbeperking naar „strekking” vastgesteld en is het daarbij bovendien niet alleen uitgegaan van factoren waarop de Commissie zich had gebaseerd in punt 8.3 van het litigieuze besluit (met als opschrift: „Mededingingsbeperking naar strekking”), maar tevens van factoren waarnaar wordt verwezen in punt 8.5 ervan (met als opschrift: „De toelatingsregels vallen binnen de werkingssfeer van artikel 101 [VWEU]”). Dit laatste punt betreft evenwel een andere kwestie.

72 In de tweede plaats is dat herschrijven van het litigieuze besluit zelf op een juridisch onjuiste uitlegging van artikel 101, lid 1, VWEU gebaseerd.

73 In die bepaling wordt immers een onderscheid gemaakt tussen mededingingsbeperkingen naar „strekking” en naar „gevolg”, waarbij de eerste van die twee kwalificaties uitsluitend kan worden toegepast op gedragingen die naar hun aard schadelijk kunnen worden geacht voor de mededinging. Het Gerecht heeft in casu evenwel niet uiteengezet waarom de verschillende factoren waarnaar het in de punten 87 tot en met 89, 91 tot en met 93 en 101 tot en met 110 van het bestreden arrest verwijst, een dergelijke kwalificatie rechtvaardigen. Integendeel, het heeft de bewoordingen waarin de toestemmings- en toelatingsregels zijn gesteld, en de met die regels nagestreefde doelstellingen, louter abstract en los van de context ervan onderzocht en is vervolgens, na afloop van dat onderzoek, tot de slotsom gekomen dat de mogelijkheid of het risico bestond dat die regels, gelet op de discretionaire bevoegdheden die ze de ISU verleenden, zouden worden aangewend voor mededingingsverstorende doeleinden.

74 Bovendien is de rechtspraak waarop het Gerecht zich voor die analyse heeft gebaseerd (arresten van 1 juli 2008, MOTOE, C‑49/07, EU:C:2008:376 , en  28 februari 2013, Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127 ), enkel relevant voor mededingingsbeperkingen naar „gevolg” en kan zij dus niet, zoals door het Gerecht in de punten 72 en 88 van het bestreden arrest, naar analogie worden toegepast om te oordelen over het eventuele bestaan van mededingingsbeperkingen naar „strekking”.

75 De Commissie, ondersteund door Tuitert, Kerstholt en EU Athletes, betwist al die argumenten.

c) Derde onderdeel

76 Met het derde onderdeel van haar eerste middel verwijt de ISU het Gerecht dat het blijk heeft gegeven van onjuiste rechtsopvattingen door de beoordelingen te valideren op grond waarvan de Commissie de toestemmings- en toelatingsregels als mededingingsbeperking naar strekking heeft gekwalificeerd.

77 Dienaangaande betoogt zij in de eerste plaats dat het Gerecht ten onrechte heeft aanvaard dat een dergelijke kwalificatie kan worden gebaseerd op de bewoordingen van die regels.

78 Dat de ISU op grond van die regels een aantal zware sancties kan opleggen aan atleten die deelnemen aan niet-toegestane internationale wedstrijden hardrijden op de schaats, is, anders dan de Commissie in de overwegingen 162 en 163 van het litigieuze besluit meende en het Gerecht in de punten 91 en 95 van het bestreden arrest heeft uiteengezet, op zich immers niet voldoende om het bestaan van een mededingingsbeperking naar strekking vast te stellen. Aan de hand van het onderzoek van de gevolgen ervan moet dus nog steeds kunnen worden aangetoond dat die sancties zijn opgelegd aan atleten die hebben deelgenomen aan wedstrijden waarvoor de toestemming ten onrechte is geweigerd.

79 Ook het feit dat de toestemmings- en toelatingsregels niet verwijzen naar precies identificeerbare doelstellingen, dat ze geen duidelijk omschreven criteria bevatten en dat de ISU bijgevolg bij de toepassing ervan over een discretionaire bevoegdheid of althans een te ruime beoordelingsmarge beschikt, is, anders dan met name blijkt uit overweging 163 van het litigieuze besluit en het Gerecht in de punten 85 tot en met 89 van het bestreden arrest heeft vastgesteld, op zich niet voldoende om het bestaan van een mededingingsbeperking naar strekking vast te stellen. Wederom is het nodig om de concrete gevolgen ervan af te wegen.

80 Voorts kan, anders dan de Commissie met name in de overwegingen 164 en 165 van het litigieuze besluit heeft uiteengezet, niet louter op grond van de verwijzing naar de bescherming van de economische belangen van de ISU in de in 2014 vastgestelde versie van die regels tot de slotsom worden gekomen dat de mededinging wordt beperkt, hetgeen het Gerecht overigens heeft erkend in de punten 98 en 109 van het bestreden arrest.

81 Ten slotte is, anders dan de Commissie in overweging 166 van het litigieuze besluit meende en het Gerecht in punt 97 van het bestreden arrest heeft aanvaard, de toepasselijkheid van die regels op atleten die deelnemen aan een niet door de ISU toegestane externe internationale wedstrijd, ongeacht of het schema van die wedstrijd in conflict komt met dat van een door de ISU georganiseerde of toegestane wedstrijd, niet relevant omdat die federatie de oorspronkelijke versie van de door de derde geplande internationale wedstrijd waarnaar in het litigieuze besluit wordt verwezen, niet heeft geweigerd vanwege een dergelijk conflicterend wedstrijdschema, maar wel vanwege de promotie van weddenschappen.

82 In de tweede plaats betoogt de ISU dat het Gerecht drie fouten heeft gemaakt bij de analyse van de met de toestemmings- en toelatingsregels nagestreefde doelstellingen.

83 Om te beginnen heeft het Gerecht in punt 109 van het bestreden arrest erkend dat de ISU het recht had, anders dan de Commissie in overweging 169 van het litigieuze besluit had vastgesteld, om de bescherming van haar economische belangen na te streven, maar heeft het daaruit niet de consequentie getrokken dat die instelling het bestaan van een mededingingsbeperking naar strekking niet kon afleiden uit dit enkele feit.

84 Vervolgens heeft het Gerecht die fout, en de daarmee samenhangende onmogelijkheid om voor de kwalificatie van mededingingsbeperking naar strekking argumenten te putten uit de met de toestemmings- en toelatingsregels nagestreefde doelstellingen, trachten te ondervangen door in punt 111 van het bestreden arrest het bestaan van een dergelijke strekking af te leiden uit andere factoren die verband houden met het beweerdelijk vage, willekeurige en onevenredige karakter van die regels. Zodoende heeft die rechter zijn beoordeling in de plaats gesteld van die van de Commissie, die zich in het litigieuze besluit op die factoren had gebaseerd voor andere doeleinden (overwegingen 255‑258) dan de vaststelling van een mededingingsbeperking naar strekking (overwegingen 162‑187).

85 Ten slotte blijkt uit de rechtspraak dat die factoren uitsluitend relevant zijn ter beoordeling van de gevolgen van gedragingen die de mededinging kunnen beperken (arrest van 28 februari 2013, Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, punt 69 ).

86 In de derde plaats stelt de ISU dat het Gerecht blijk heeft gegeven van onjuiste rechtsopvattingen bij de toetsing van de beoordelingen van de Commissie inzake de economische en juridische context van de toestemmings- en toelatingsregels. Ten eerste heeft het Gerecht in de punten 115 tot en met 117 van het bestreden arrest haar argumenten inzake de toestemming voor heel wat externe internationale wedstrijden op het gebied van kunstrijden op de schaats ten onrechte verworpen op grond dat die discipline in casu geen deel uitmaakte van de relevante markt. Blijkens de rechtspraak kunnen elementen met betrekking tot een andere dan de relevante markt immers ter beoordeling van die context in aanmerking worden genomen (arrest van 11 september 2014, CB/Commissie, C‑67/13 P, EU:C:2014:2204, punten 78 en 79 ). Ten tweede heeft het Gerecht in punt 119 van het bestreden arrest die vele bewezen voorbeelden van toestemming voor externe wedstrijden ten onrechte terzijde geschoven op grond dat de Commissie volgens het Gerecht op goede gronden had vastgesteld dat de mogelijkheid of het risico bestond dat de toestemmings- en toelatingsregels willekeurig zouden worden toegepast.

87 De Commissie, ondersteund door Tuitert, Kerstholt en EU Athletes, betwist al die argumenten.

a) Toepasselijkheid van artikel 101 VWEU op sport als economische activiteit

91 Sportbeoefening, voor zover het daarbij gaat om een economische activiteit, valt onder de Unierechtelijke bepalingen die op een dergelijke activiteit van toepassing zijn (zie in die zin arresten van 12 december 1974, Walrave en Koch, 36/74, EU:C:1974:140, punt 4 , en  16 maart 2010, Olympique Lyonnais, C‑325/08, EU:C:2010:143, punt 27 ).

92 Enkel bepaalde specifieke regels die uitsluitend zijn vastgesteld om niet-economische redenen en die betrekking hebben op kwesties waarbij het uitsluitend om de sport als zodanig gaat, kunnen worden beschouwd als regels die niets te maken hebben met een economische activiteit. Dat is met name het geval bij regels op grond waarvan buitenlandse spelers worden uitgesloten van deelname aan competities tussen ploegen die elk hun land vertegenwoordigen of waarbij criteria worden vastgesteld voor de selectie van atleten die individueel aan competities deelnemen (zie in die zin arresten van 12 december 1974, Walrave en Koch, 36/74, EU:C:1974:140, punt 8 ; 15 december 1995, Bosman, C‑415/93, EU:C:1995:463, punten 76 en 127 , en  11 april 2000, Deliège, C‑51/96 en C‑191/97, EU:C:2000:199, punten 43, 44, 63, 64 en 69).

93 Met uitzondering van die specifieke regels vallen regels die door sportverenigingen worden vastgesteld en, meer algemeen, het gedrag van die verenigingen zelf, onder de VWEU-bepalingen betreffende het mededingingsrecht wanneer de voorwaarden voor toepassing van die bepalingen zijn vervuld (zie in die zin arrest van 18 juli 2006, Meca-Medina en Majcen/Commissie, C‑519/04 P, EU:C:2006:492, punten 30‑33 ), wat betekent dat die verenigingen kunnen worden aangemerkt als „ondernemingen” in de zin van de artikelen 101 en 102 VWEU of dat de regels in kwestie kunnen worden gekwalificeerd als „besluiten van ondernemersverenigingen” in de zin van artikel 101 VWEU.

94 Het kan daarbij gaan om regels die zien op de uitoefening door een sportvereniging van bevoegdheden tot verlening van voorafgaande toestemming voor sportcompetities, waarvan de organisatie en commercialisatie een economische activiteit vormen voor ondernemingen die zich daarmee bezighouden of dat overwegen, zo ook voor een dergelijke vereniging (zie in die zin arrest van 1 juli 2008, MOTOE, C‑49/07, EU:C:2008:376, punt 28 ). Het kan ook gaan om voorschriften die bedoeld zijn om de deelname van atleten aan dergelijke competities te regelen, hetgeen een economische activiteit vormt wanneer zij de betrokken sport op professionele of semiprofessionele basis beoefenen.

95 Dat neemt niet weg dat sport onmiskenbaar specifieke kenmerken vertoont die weliswaar met name eigen zijn aan amateursport, maar die niettemin ook kunnen worden aangetroffen waar het gaat om sportbeoefening als economische activiteit (zie in die zin arrest van 13 april 2000, Lehtonen en Castors Braine, C‑176/96, EU:C:2000:201, punt 33 ).

96 De kenmerken die specifiek zijn voor een economische sector kunnen naast andere aspecten en voor zover zij relevant zijn eventueel in aanmerking worden genomen bij de toepassing van artikel 101 VWEU, en met name bij het onderzoek van de vraag of een bepaald gedrag, gelet op de economische en juridische context waarin het plaatsvindt en de „daadwerkelijke voorwaarden” of het „feitelijke kader” voor het functioneren en de structuur van de betrokken sector(en) of markt(en), moet worden geacht „ertoe te strekken” of, als dat niet het geval is, „ten gevolge te hebben” dat de mededinging wordt verhinderd, beperkt of vervalst (zie in die zin arrest van 15 december 1994, DLG, C‑250/92, EU:C:1994:413, punt 31 ). Een dergelijk onderzoek kan vereisen dat rekening wordt gehouden met bijvoorbeeld de aard, de organisatie of de werking van de betrokken sport en, meer bepaald, de mate waarin die sport beroepsmatig wordt uitgeoefend, de wijze waarop zij wordt uitgeoefend, de wisselwerking tussen de verschillende actoren die eraan deelnemen en de rol van de verantwoordelijke structuren of organismen op alle niveaus waarmee de Unie overeenkomstig artikel 165, lid 3, VWEU de samenwerking bevordert.

b) Artikel 101, lid 1, VWEU

97 Volgens artikel 101, lid 1, VWEU zijn onverenigbaar met de interne markt en verboden alle overeenkomsten tussen ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst.

c) In casu vastgestelde inbreuk

116 Wat de argumenten betreft waarmee de ISU aanvoert dat het Gerecht door de vaststelling van een andere dan de door de Commissie gekwalificeerde inbreuk zijn beoordeling in de plaats heeft gesteld van die van de Commissie, zij in de eerste plaats opgemerkt dat het Gerecht in de punten 57 en 126 van het bestreden arrest in wezen heeft verklaard dat de Commissie een inbreuk had vastgesteld die erin bestond dat de ISU de toestemmings- en toelatingsregels in de versies van 2014 en 2016 had vastgesteld en toegepast op de wereldwijde markt van de organisatie en commercialisatie van internationale wedstrijden hardrijden op de schaats en de exploitatie van de verschillende daaraan verbonden rechten, zoals door de ISU in haar hogere voorziening overigens in herinnering wordt gebracht. Het Gerecht heeft in het eerste van die twee punten ook verklaard dat de Commissie dat gedrag had gekwalificeerd als een inbreuk op artikel 101, lid 1, VWEU op grond dat het „ertoe strekte” en „ten gevolge had” dat de mededinging werd beperkt.

117 In de tweede plaats heeft het Gerecht in de punten 77 tot en met 120 van het bestreden arrest de beoordelingen van de Commissie op grond waarvan zij de vaststelling en de toepassing van de toestemmings- en toelatingsregels had gekwalificeerd als gedrag dat „ertoe strekt” de mededinging te beperken, getoetst en daarbij overeenkomstig de vaste rechtspraak van het Hof, waarnaar overigens in de punten 66 en 67 van het bestreden arrest wordt verwezen, gekeken naar de beoordelingen betreffende, ten eerste, de bewoordingen van de regels, ten tweede, de met die regels nagestreefde doelstellingen en, ten derde, de context waarin die regels zijn vastgesteld. Het Gerecht was na afloop van zijn toetsing in de punten 121 tot en met 123 van het bestreden arrest van oordeel dat de ISU de Commissie ten onrechte had verweten blijk te hebben gegeven van onjuiste rechtsopvattingen en kennelijke beoordelingsfouten te hebben gemaakt, zodat de kwalificatie als gedrag dat „ertoe strekt” de mededinging te beperken niet ongegrond was en het bijgevolg onnodig was uitspraak te doen over de argumenten van de ISU inzake de alternatieve en subsidiaire kwalificatie als gedrag dat „ten gevolge heeft” dat die mededinging wordt beperkt.

118 In de derde en laatste plaats blijkt uit het aan het Hof overgelegde dossier dat de vaststelling en kwalificatie in het bestreden arrest van het in casu aan de orde zijnde gedrag in alle opzichten overeenkomt met de inhoud van het litigieuze besluit. Artikel 1 van dat besluit, luidens hetwelk de ISU door de vaststelling en de toepassing van de toestemmings- en toelatingsregels inbreuk heeft gemaakt op artikel 101, lid 1, VWEU, moet namelijk worden gelezen in samenhang met de overwegingen 161 tot en met 188 ervan, waarin de Commissie zich op het standpunt heeft gesteld dat die regels, gelet op de bewoordingen en de doelstellingen ervan alsook de economische en juridische context waarvan zij deel uitmaken, moesten worden geacht „ertoe te strekken” de mededinging te beperken, alvorens zij afzonderlijk en los daarvan in de overwegingen 194 tot en met 209 van dat besluit eraan heeft toegevoegd dat die regels evenzeer „ten gevolge hadden” dat de mededinging werd beperkt.

119 Uit die verschillende vaststellingen komt met name naar voren dat de Commissie, anders dan de ISU stelt, geen juridische kwalificatie heeft gehanteerd die de alternatieve begrippen mededingingsbeperking naar „strekking” en naar „gevolg”„combineert”. Zij heeft juist twee afzonderlijke en los van elkaar staande juridische kwalificaties parallel gebruikt, waarvan elk van de twee, voor zover gegrond, volstond om het dispositief van het litigieuze besluit te onderbouwen.

120 Het Gerecht heeft dus, in tegenstelling tot hetgeen de ISU betoogt, geen uitspraak gedaan over een andere dan de door de Commissie gekwalificeerde inbreuk. Integendeel, het heeft enkel geoordeeld dat de bewering van de ISU dat die instelling bij de eerste van de twee verrichte juridische kwalificaties fouten had gemaakt, onterecht was.

121 Voorts klopt het weliswaar dat nergens in de delen van het bestreden arrest waarin de gegrondheid van die kwalificatie wordt getoetst aan de bewoordingen (punten 81‑98), de doelstellingen (punten 99‑114) en de economische en juridische context (punten 115‑120) van de toestemmings- en toelatingsregels wordt onderzocht op welke manier die regels door de ISU zijn toegepast, maar geconstateerd moet worden dat de Commissie in het litigieuze besluit dezelfde benadering heeft gevolgd. In de delen van dat besluit waarin de bewoordingen (overwegingen 162‑167 en 180‑187), de doelstellingen (overwegingen 168‑171) en de economische en juridische context (overwegingen 172 en 173) van die regels worden onderzocht, wordt namelijk evenmin ingegaan op die problematiek, die uitsluitend in andere delen wordt besproken, zoals in het deel betreffende de „intenties” van de ISU (overwegingen 174‑179) of in het deel betreffende de „gevolgen” van die regels voor de mededinging (overwegingen 199‑205).

122 De argumenten waarmee de ISU aanvoert dat het Gerecht een andere dan de door de Commissie in het litigieuze besluit gekwalificeerde inbreuk heeft vastgesteld en daarbij zijn beoordeling in de plaats heeft gesteld van die van deze instelling, moeten derhalve ongegrond worden verklaard.

d) Onderzoek of er in casu sprake is van gedrag dat „ertoe strekt” de mededinging te beperken

123 De argumenten waarmee de ISU aanvoert dat het Gerecht artikel 101, lid 1, VWEU onjuist heeft uitgelegd en op basis van die uitlegging ten onrechte tot de slotsom is gekomen dat de toestemmings- en toelatingsregels door de Commissie op goede gronden waren aangemerkt als gedrag dat „ertoe strekt” de mededinging te beperken, zijn voornamelijk van drieërlei aard.

124 De ISU verwijt het Gerecht in wezen dat die rechter ten eerste het begrip mededingingsverstorende „strekking” onjuist heeft uitgelegd door net als de Commissie te oordelen dat het in deze zaak aan de orde zijnde gedrag van dien aard was dat de inhoud ervan, de met dat gedrag nagestreefde doelstellingen en de economische en juridische context waarin het plaatsvond, moesten worden onderzocht in het licht van de arresten van 1 juli 2008, MOTOE (C‑49/07, EU:C:2008:376 ), en  28 februari 2013, Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas (C‑1/12, EU:C:2013:127 ). Ten tweede heeft het Gerecht volgens de ISU ten onrechte geoordeeld dat dit gedrag als een inbreuk op artikel 101, lid 1, VWEU moest worden gekwalificeerd op grond dat het blijkens de beoordelingen van de Commissie betreffende de bewoordingen, de doelstellingen en de economische en juridische context van de toestemmings- en toelatingsregels „ertoe strekte” de mededinging te beperken. Bovendien heeft die rechter zich niet uitgesproken over andere wezenlijke factoren, zoals de door de Commissie aan de ISU toegeschreven intenties en de gevolgen van die regels voor de relevante markt en de verwante markt van het kunstrijden. Ten derde heeft het Gerecht door de gezamenlijke behandeling van het tweede en het vierde middel tot nietigverklaring, betreffende respectievelijk het begrip mededingingsverstorende „strekking” in de zin van artikel 101, lid 1, VWEU en de rechtspraak van het Hof volgens welke bepaalde gedragingen kunnen worden geacht buiten de werkingssfeer van die bepaling te vallen (arrest van 19 februari 2002, Wouters e.a., C‑309/99, EU:C:2002:98 ), blijk gegeven van nog meer onjuiste rechtsopvattingen door in wezen die twee afzonderlijke kwesties samen te voegen en zodoende zijn beoordeling in de plaats te stellen van die van de Commissie.

a) Ontvankelijkheid en relevantie van het middel

177 Een verzoeker kan een hogere voorziening instellen waarin hij middelen aanvoert die uit het bestreden arrest zelf voortvloeien en ertoe strekken de juridische gegrondheid ervan te betwisten (arresten van 29 november 2007, Stadtwerke Schwäbisch Hall e.a./Commissie, C‑176/06 P, EU:C:2007:730, punt 17 , en  25 januari 2022, Commissie/European Food e.a., C‑638/19 P, EU:C:2022:50, punt 77 ).

178 In casu beogen degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld met hun eerste middel de juridische gegrondheid ter discussie te stellen van de redenen waarom het Gerecht in de punten 154 en 156 tot en met 164 van het bestreden arrest heeft geoordeeld dat de Commissie blijk had gegeven van onjuiste rechtsopvattingen door vast te stellen dat de arbitrageregels de door de toestemmings- en toelatingsregels veroorzaakte mededingingsbeperking naar „strekking” versterkten.

179 Voorts hebben de overwegingen van het bestreden arrest waarnaar in dit eerste middel van de incidentele hogere voorziening wordt verwezen, het Gerecht ertoe gebracht het in eerste aanleg aangevoerde zesde middel geheel en het in eerste aanleg aangevoerde zevende middel ten dele toe te wijzen. Zoals blijkt uit de punten 171 tot en met 174 en 180 van dit arrest, vormen deze overwegingen bijgevolg de onderbouwing van het dictum van het arrest voor zover daarbij artikel 2 van het litigieuze besluit, in zoverre dat artikel verwijst naar de arbitrageregels, gedeeltelijk nietig wordt verklaard. Anders dan de ISU stelt, is dit middel dus wel degelijk ter zake dienend.

180 Dit neemt niet weg dat het Hof in hogere voorziening enkel bevoegd is om te oordelen over de rechtsbeslissing die is gegeven op de middelen die voor het Gerecht zijn aangevoerd, zodat het in dat kader geen uitspraak kan doen over middelen en argumenten die niet aan de rechter in eerste aanleg zijn voorgelegd (zie in die zin arresten van 30 maart 2000, VBA/VGB e.a., C‑266/97 P, EU:C:2000:171, punt 79 , en  25 januari 2022, Commissie/European Food e.a., C‑638/19 P, EU:C:2022:50, punt 80 ).

181 In casu stelt de ISU terecht dat de argumenten die degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld aanvoeren met betrekking tot de mogelijke rechtsgevolgen van een eventueel gebrek aan onafhankelijkheid van het CAS, niet aan het Gerecht zijn voorgelegd en bovendien ook niet behoren tot de argumenten waarover de Commissie zich heeft uitgesproken in het litigieuze besluit.

182 Die argumenten moeten derhalve niet-ontvankelijk worden verklaard.

183 Wel ontvankelijk daarentegen zijn de overige argumenten waarvan de ISU de ontvankelijkheid betwist, welke allemaal betrekking hebben op overwegingen van het litigieuze besluit waarover partijen in eerste aanleg van mening verschilden en waarvan de Commissie en degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld het Gerecht verwijten dat het deze niet of niet naar behoren in aanmerking heeft genomen bij zijn uitspraak over het door die federatie aangevoerde middel inzake de arbitrageregels.

b) Ten gronde

184 In de eerste plaats moet eraan worden herinnerd dat de Commissie zich in de overwegingen 268 tot en met 286 van het litigieuze besluit, en meer in het bijzonder in de overwegingen 269 tot en met 271, 277 en 281 tot en met 283 ervan, op het standpunt heeft gesteld dat de arbitrageregels op zich weliswaar geen inbreuk op artikel 101, lid 1, VWEU vormden, maar dat deze niettemin, gelet op de bewoordingen, de toepassingsvoorwaarden en de draagwijdte ervan, in de juridische en economische context waarvan zij deel uitmaken, moesten worden geacht de inbreuk waarvan die instelling reeds het bestaan had vastgesteld, te versterken. Meer bepaald heeft de Commissie in die overwegingen in wezen vastgesteld dat de rechterlijke toetsing aan het mededingingsrecht van de Unie van arbitrale beslissingen waarbij het CAS zich uitspreekt over de geldigheid van besluiten die door de ISU krachtens de haar op grond van de toestemmings- en toelatingsregels verleende discretionaire bevoegdheden zijn vastgesteld, door de arbitrageregels wordt bemoeilijkt, waardoor de aan het bestaan van dergelijke bevoegdheden inherente inbreuk op het Unierecht wordt versterkt. De Commissie heeft er met name op gewezen dat die rechterlijke toetsing was toevertrouwd aan een in een derde land gevestigde rechter, dus een rechter die niet tot de Unie en haar gerechtelijke bestel behoort, en dat dergelijke arbitrale beslissingen volgens de rechtspraak van die rechter niet kunnen worden getoetst aan de mededingingsregels van de Unie. Daarmee heeft die instelling uiteindelijk geen kritiek geuit op het bestaan, de organisatie of de werking van het CAS als arbitrageorgaan, maar wel op de immuniteit van rechtsmacht die de ISU haars inziens ten aanzien van het mededingingsrecht van de Unie geniet bij de uitoefening van haar besluitvormings- en sanctiebevoegdheden, hetgeen ten koste gaat van personen die zij door de niet-afbakening van die bevoegdheden en de daaruit voortvloeiende discretionaire aard ervan kan treffen.

185 In de tweede plaats heeft het Gerecht in wezen vier gronden aangevoerd waarom het van oordeel was dat die redenering van de Commissie berustte op onjuiste rechtsopvattingen. Ten eerste heeft het vastgesteld dat de Commissie de mogelijkheid zelf om voor de beslechting van bepaalde geschillen gebruik te maken van arbitrage, niet ter discussie heeft gesteld en evenmin van mening was dat het sluiten van een arbitragebeding als zodanig de mededinging beperkte (punt 154 van het bestreden arrest). Ten tweede heeft het Gerecht verklaard dat de Commissie evenmin had vastgesteld dat de arbitrageregels als zodanig inbreuk maakten op het recht op een eerlijk proces (punt 155 van dat arrest). Ten derde was het van oordeel dat de arbitrageregels, in zoverre daarbij aan het CAS een dwingende en exclusieve bevoegdheid wordt toegekend tot toetsing van de door de ISU krachtens haar bevoegdheden tot verlening van voorafgaande toestemming en sanctionering vastgestelde besluiten, konden worden gerechtvaardigd door legitieme belangen die verband houden met de specifieke kenmerken van sport, welke erin bestaan om een enkele gespecialiseerde rechterlijke instantie in staat te stellen om op snelle, kosteneffectieve en uniforme wijze uitspraak te doen in de veelheid van geschillen met vaak een internationale dimensie, waartoe de uitoefening van een professionele sportactiviteit van hoog niveau aanleiding kan geven (punt 156 van dat arrest). Ten vierde heeft het Gerecht erop gewezen dat atleten en entiteiten of ondernemingen die van plan zijn om internationale wedstrijden hardrijden op de schaats te organiseren die concurreren met de door de ISU georganiseerde wedstrijden, nog steeds de mogelijkheid hebben om niet alleen schadevorderingen in te stellen bij de nationale rechters, maar ook om bij de Commissie en de nma’s klachten in te dienen wegens inbreuken op de mededingingsregels (punten 157‑161 van dat arrest).

186 Opgemerkt zij dat de eerste twee gronden, die voor het Hof niet worden betwist, de vaststelling van het Gerecht tot gedeeltelijke nietigverklaring van het litigieuze besluit niet kunnen onderbouwen, aangezien deze geen betrekking hebben op de beoordelingen op grond waarvan de Commissie de arbitrageregels ter discussie heeft gesteld, en derhalve niet kunnen afdoen aan de gegrondheid van die beoordelingen.

187 Daarentegen betogen de Commissie en degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld terecht dat de derde en de vierde grond rechtens onjuist zijn.

188 Ten eerste wordt, zoals in wezen is betoogd door de Commissie en degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld, bij de algemene en ongedifferentieerde beoordeling dat de arbitrageregels, in zoverre daarbij aan het CAS een dwingende en exclusieve bevoegdheid wordt toegekend tot toetsing van de door de ISU krachtens haar bevoegdheden tot verlening van voorafgaande toestemming en sanctionering vaststelbare besluiten, konden worden gerechtvaardigd door legitieme belangen die verband houden met de specifieke kenmerken van sport, immers voorbijgegaan aan de voorwaarden waaraan moet zijn voldaan opdat een arbitragemechanisme als dat in casu kan worden geacht de daadwerkelijke eerbiediging van de in het Unierecht opgenomen bepalingen van openbare orde te waarborgen en in overeenstemming te zijn met de beginselen waarop de gerechtelijke structuur van de Unie berust.

189 Dienaangaande zij eraan herinnerd dat de door de ISU opgelegde arbitrageregels, zoals tussen partijen vaststaat en het Gerecht in de punten 156, 159 en 160 van het bestreden arrest heeft aangegeven, met name zijn gericht op twee soorten geschillen die zich kunnen voordoen bij economische activiteiten waarvan de ene bestaat in het streven om internationale wedstrijden hardrijden op de schaats te organiseren en te commercialiseren, en de andere in het streven om als beroepsatleet aan dergelijke wedstrijden deel te nemen. Derhalve gelden die regels voor geschillen betreffende sportbeoefening als economische activiteit en vallen zij als zodanig binnen de werkingssfeer van het mededingingsrecht van de Unie. Om de in de punten 91 tot en met 96 van het onderhavige arrest uiteengezette redenen dienen die regels dan ook, in zoverre ze worden toegepast op het grondgebied waarop het VEU en het VWEU van toepassing zijn, in overeenstemming te zijn met het mededingingsrecht van de Unie, ongeacht waar de entiteiten die deze regels hebben vastgesteld zijn gevestigd (arresten van 25 november 1971, Béguelin Import, 22/71, EU:C:1971:113, punt 11 ; 27 september 1988, Ahlström Osakeyhtiö e.a./Commissie, 89/85, 104/85, 114/85, 116/85, 117/85 en 125/85–129/85, EU:C:1988:447, punt 16 , en  6 september 2017, Intel/Commissie, C‑413/14 P, EU:C:2017:632, punten 43‑45 ).

190 In casu gaat het derhalve enkel om de toepassing van die regels in het kader van dergelijke geschillen en op het grondgebied van de Unie, en niet om de toepassing van die regels op een ander grondgebied dan dat van de Unie, noch om de toepassing ervan in het kader van andere soorten geschillen, zoals geschillen die uitsluitend verband houden met de sport als zodanig en dus niet binnen de werkingssfeer van het Unierecht vallen, laat staan om de toepassing van arbitrageregels op andere gebieden.

191 Bovendien zijn die regels blijkens de punten 181 en 184 van het onderhavige arrest in casu niet aan de orde omdat op grond daarvan besluiten van de ISU in eerste aanleg worden getoetst door een arbitrageorgaan, namelijk het CAS, maar enkel omdat de toetsing van de arbitrale beslissingen van het CAS en de toetsing in laatste aanleg van de besluiten van de ISU worden verricht door de tribunal fédéral, namelijk een rechter van een derde land.

192 Dienaangaande heeft het Hof herhaaldelijk geoordeeld dat de artikelen 101 en 102 VWEU bepalingen met rechtstreekse werking zijn die voor de justitiabelen rechten in het leven roepen die door de nationale rechter moeten worden gehandhaafd (arresten van 30 januari 1974, BRT en Belgische Vereniging van auteurs, componisten en uitgevers, 127/73, EU:C:1974:6, punt 16 , en  14 maart 2019, Skanska Industrial Solutions e.a., C‑724/17, EU:C:2019:204, punt 24 ), en die onder de openbare orde van de Unie vallen (zie in die zin arrest van 1 juni 1999, Eco Swiss, C‑126/97, EU:C:1999:269, punten 36 en 39 ).

193 Om die reden heeft het Hof weliswaar vastgesteld dat een particulier een overeenkomst kan sluiten waarin in duidelijke en nauwkeurige bewoordingen wordt bepaald dat alle of sommige daarop betrekking hebbende geschillen worden voorgelegd aan een arbitrageorgaan in plaats van aan de nationale rechter die volgens de toepasselijke nationaalrechtelijke regels bevoegd zou zijn geweest om over die geschillen uitspraak te doen, en dat de vereisten die verband houden met de doeltreffendheid van de arbitrale rechtspleging kunnen rechtvaardigen dat de rechterlijke toetsing van arbitrale beslissingen een beperkt karakter draagt (zie in die zin arresten van 1 juni 1999, Eco Swiss, C‑126/97, EU:C:1999:269, punt 35 , en  26 oktober 2006, Mostaza Claro, C‑168/05, EU:C:2006:675, punt 34 ), maar heeft het niettemin erop gewezen dat bij een dergelijke rechterlijke toetsing hoe dan ook moet kunnen worden nagegaan of die arbitrale beslissingen in overeenstemming zijn met de fundamentele bepalingen van openbare orde van de Unie, waartoe de artikelen 101 en 102 VWEU behoren (zie in die zin arrest van 1 juni 1999, Eco Swiss, C‑126/97, EU:C:1999:269, punt 37 ). Aan dat vereiste dient a fortiori te zijn voldaan wanneer een dergelijk arbitragemechanisme moet worden geacht in de praktijk te zijn opgelegd door een privaatrechtelijk rechtssubject, zoals een internationale sportfederatie, aan een ander privaatrechtelijk rechtssubject, zoals een atleet.

194 Bij gebreke van een dergelijke rechterlijke toetsing zou gebruikmaking van een arbitragemechanisme immers ten koste kunnen gaan van de bescherming van de rechten die justitiabelen ontlenen aan de rechtstreekse werking van het Unierecht en aan de daadwerkelijke eerbiediging van de artikelen 101 en 102 VWEU, zoals deze door de nationale regels betreffende de rechtsmiddelen moeten worden gewaarborgd, en bij gebreke van een dergelijk mechanisme dus zouden worden gewaarborgd.

195 In het bijzonder arbitrageregels zoals die welke worden opgelegd door de ISU moeten aan dat vereiste van effectieve rechterlijke toetsing voldoen.

196 Het Hof heeft er immers reeds op gewezen dat sportfederaties weliswaar over een juridische autonomie beschikken die hen in staat stelt regels vast te stellen met betrekking tot met name de organisatie van wedstrijden, het goede verloop daarvan en de deelname van sporters daaraan (zie in die zin arresten van 11 april 2000, Deliège, C‑51/96 en C‑191/97, EU:C:2000:199, punten 67 en 68 , en  13 juni 2019, TopFit en Biffi, C‑22/18, EU:C:2019:497, punt 60 ), maar dat zij daarbij geen beperkingen mogen stellen aan de uitoefening van de door het Unierecht aan particulieren verleende rechten en vrijheden (zie in die zin arresten van 15 december 1995, Bosman, C‑415/93, EU:C:1995:463, punten 81 en 83 , en  13 juni 2019, TopFit en Biffi, C‑22/18, EU:C:2019:497, punt 52 ), waartoe de rechten behoren die in het leven zijn geroepen door de artikelen 101 en 102 VWEU.

197 Om die reden moeten regels zoals de toestemmings- en toelatingsregels gepaard gaan met een effectieve rechterlijke toetsing, zoals volgt uit de punten 127 en 134 van het onderhavige arrest.

198 Dit vereiste van effectieve rechterlijke toetsing impliceert dat wanneer dergelijke regels vergezeld gaan van bepalingen op grond waarvan aan een arbitrageorgaan een dwingende en exclusieve bevoegdheid wordt toegekend, de rechter die bevoegd is voor de toetsing van de door dat orgaan gegeven beslissingen moet kunnen nagaan of die beslissingen in overeenstemming zijn met de artikelen 101 en 102 VWEU. Voorts impliceert dit vereiste dat die rechter moet voldoen aan alle voorwaarden van artikel 267 VWEU, zodat hij zich tot het Hof kan of, in voorkomend geval, moet wenden wanneer een uitspraak van het Hof over een Unierechtelijke kwestie die in een bij hem aanhangige zaak aan de orde wordt gesteld, naar zijn oordeel noodzakelijk is (zie in die zin arresten van 23 maart 1982, Nordsee, 102/81, EU:C:1982:107, punten 14 en 15 , en  1 juni 1999, Eco Swiss, C‑126/97, EU:C:1999:269, punt 40 ).

199 Het Gerecht heeft derhalve blijk gegeven van onjuiste rechtsopvattingen door louter op ongedifferentieerde en abstracte wijze te oordelen dat de arbitrageregels, in zoverre toezicht op geschillen over de toepassing van de toestemmings- en toelatingsregels op grond daarvan werd toevertrouwd aan een „gespecialiseerde rechter”, „[konden] worden gerechtvaardigd door legitieme belangen die verband houden met de specifieke kenmerken van sport”, zonder zich ervan te vergewissen of die arbitrageregels voldeden aan alle in de vorige punten van het onderhavige arrest genoemde vereisten, en dus een effectieve toetsing van de naleving van de mededingingsregels van de Unie mogelijk maakten, ondanks dat de Commissie zich in de overwegingen 270 tot en met 277, 282 en 283 van het litigieuze besluit op goede gronden op die vereisten had gebaseerd ter onderbouwing van haar slotsom dat die regels de in artikel 1 van dat besluit gekwalificeerde inbreuk versterkten.

200 Ten tweede heeft het Gerecht eveneens blijk gegeven van onjuiste rechtsopvattingen door in de punten 157 tot en met 161 van het bestreden arrest te oordelen dat de volle werking van het mededingingsrecht van de Unie werd gewaarborgd, aangezien adressaten van een niet-toelatingsbesluit of van een besluit houdende weigering van toestemming voor het houden van een wedstrijd, rechtsmiddelen kunnen aanwenden om bij de bevoegde nationale rechter vergoeding te vorderen van de door hen vanwege een dergelijk besluit geleden schade, en bij de Commissie of een nma een klacht kunnen indienen.

201 Dat personen vergoeding kunnen vorderen van de schade die zij hebben geleden door gedrag dat de mededinging kan verhinderen, beperken of vervalsen, hoe essentieel dat ook is (zie in dat verband arresten van 20 september 2001, Courage en Crehan, C‑453/99, EU:C:2001:465, punten 26 en 27 , en  14 maart 2019, Skanska Industrial Solutions e.a., C‑724/17, EU:C:2019:204, punten 25, 43 en 44), kan immers het feit niet ondervangen dat een rechtsmiddel ontbreekt waarmee zij zich tot de bevoegde nationale rechter kunnen wenden teneinde te bekomen dat dit gedrag wordt gestaakt, in voorkomend geval na toekenning van voorlopige maatregelen, of, wanneer het uit een handeling bestaat, dat die handeling wordt getoetst en nietig wordt verklaard, in voorkomend geval na een voorafgaande arbitrageprocedure die werd gevoerd krachtens een overeenkomst die in de toepassing van een dergelijke procedure voorziet. Dit klemt des te meer voor beroepssporters, wier loopbaan relatief kort kan zijn, met name in het geval van sportbeoefening op hoog niveau.

202 Bovendien is die omstandigheid geen reden om dat recht weliswaar formeel te behouden, maar in de praktijk van een wezenlijk deel van zijn inhoud te ontdoen, zoals dat het geval is wanneer de rechterlijke toetsing die ten aanzien van het gedrag of de handeling in kwestie kan worden verricht, rechtens of feitelijk uiterst beperkt blijkt te zijn, met name omdat toetsing aan de bepalingen van openbare orde van het Unierecht niet mogelijk is.

203 De mogelijkheid tot indiening van een klacht bij de Commissie of een nma kan a fortiori niet worden ingeroepen ter rechtvaardiging van het ontbreken van een rechtsmiddel als bedoeld in punt 201 van het onderhavige arrest. Bovendien moet er met betrekking tot de Commissie op worden gewezen, zoals terecht wordt opgemerkt door die instelling en degenen die de incidentele hogere voorziening hebben ingesteld, dat artikel 7 van verordening (EG) nr. 1/2003 van de Raad van 16 december 2002 betreffende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen [101 en 102 VWEU] (PB 2003, L 1, blz. 1) degene die krachtens dat artikel een verzoek bij haar indient niet het recht geeft om een definitief besluit over het al dan niet bestaan van de door hem gestelde inbreuk te verlangen (zie in die zin arrest van 19 september 2013, EFIM/Commissie, C‑56/12 P, EU:C:2013:575, punt 57 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

204 Bijgevolg is het eerste middel volledig gegrond. Derhalve moet het bestreden arrest worden vernietigd voor zover daarbij artikel 2 van het litigieuze besluit, in zoverre dat artikel verwijst naar de arbitrageregels, gedeeltelijk nietig is verklaard.